39913

dążyć do „twierdzeń absolutnych", lecz do twierdzeń względnych (tj. takich, jakie formułuje przyrodoznawstwo).

Ograniczenia, jakie nakładali pozytywiści na filozofię i jej metodologię, dotyczyły też przedmiotu badań: miały nim być ciała fizyczne. Stojąc na stanowisku antypsychologistycznym uważali, że filozofia nie powinna badać nawet sfery ludzkiej psychiki, gdyż stany psychiczne nie poddają się naukowej obserwacji. Kwestionowali stosowalność introspekcji, czyli wglądu w nasze stany psychiczne i stany umysłu, uważając ją za złudzenie, chimerę. Każda nauka (zatem i filozofia) powinna się, ich zdaniem, wypowiadać wyłącznie o faktach, opierać na faktach (korzystając z doświadczenia zmysłowego) oraz dążyć do ustalenia związków między faktami, czyli praw. Nastawienie pozytywistów było też zatem anytmetafizyczne, antyepistemologiczne i anty filozoficzne (gdyż proponowali radykalne przeformułowanie tego, co dotychczas nazywano filozofią i co za nią uchodziło¹), wynikające z bezkrytycznej fascynacji naukami empirycznymi.

Pierwszy pozytywizm od początku swego istnienia nie był kierunkiem jednolitym - jego francuska odmiana różniła się od brytyjskiej. J.S. Mili (XIX), radykalny empirysta brytyjski, który kontynuował linię teoretyczną locke'a, Berkeley'a i Hume'a, również zaliczany jest do pozytywizmu, mimo że w jego filozofii pojawiają się elementy filozofii krytycznej (w takim sensie w jakim krytykowali epistemologię i metafizykę jego trzej poprzednicy). H. Spencer (XIX/XX), zaś po ukazaniu się dzieł K. Darwina sformułował w ramach pozytywizmu stanowisko tzw. ewolucjonizmu, w myśl którego jedynym bytem jest przyroda, człowiek jest jej elementem (zwierzęciem nieco bardziej skomplikowanym niż inne), a światem istot żywych kieruje prawo rozwoju (ewolucji). Ewolucjonistycznie interpretował procesy poznawcze człowieka, a w etyce wyznawał poglądy hedonistyczne. Na gruncie pozytywizmu K. Pearson (XIX/XX) wypracował radykalnie empirystyczne stanowisko tzw. scjentyzmu². Twierdził, że wyłącznie nauka przyrodnicza dostarcza rzetelnej, pewnej wiedzy, stwierdza bowiem fakty i tylko je opisuje, nie wyjaśnia. Nauka odpowiada na pytanie: „jak?", a nie „dlaczego?"³, jej zakresem jest wszystko, co istnieje, ma poza tym cel wyłącznie praktyczny -jest narzędziem człowieka w walce o byt.

Drugi pozytywizm zwany empiriokrytycyzmem⁴, którego twórcy - R. Avenarius (XIX) i E. Mach (XIX/XX) wywodzili się ze środkowej Europy, sformułował przede wszystkim koncepcję nowego, tzw. czystego (tj. naukowego, „nieskażonego metafizyką") doświadczenia. W gruncie rzeczy było to po prostu doświadczenie zmysłowe, gdyż empiriokrytycyści stali na gruncie sensualizmu i

1

Filozofię rozumieli właściwie jako teorię nauk przyrodniczych.

2

¹ Czasami za pierwszych scjaitystów uważa się wspomnianego J.S. Milla oraz szkockiego psychologa A. Baina.

3

   Jak wiemy, pytanie „dlaczego?” było jednym z pierwszych pytań postawionych przez starożytnych filozofów. Pearson zresztą nie uważał filozofii za naukę. Podobnie radykalne stanowisko zajmą neopozytywiści.

4

   Gr. empeiria = doświadczane, gr. kriiikos = umiejący rozróżniać, sądzić, ocauać.