39923

przyrodnicy, w świecie daje się wykryć racjonalny porządek, proporcjonalność, jedność. Dla Platona sferę idealna należy uznać za arche fizycznego świata. Idee stanowią wzorce rzeczy fizycznych (idea drzewa jest wzorcem drzew, idea człowieka wzorcem konkretnych ludzi itd.), inaczej mówiąc - rzeczy fizyczne stanowią fcop/eidej. Poznając te rzeczy w otaczającym nas świecie dostrzegamy, że realizuję się w nich pewne ogólne formy (właśnie idee), tak np. każde drzewo posiada charakterystyczną dla siebie formę (drzewa są do siebie podobne pod względem formalnym), każdy człowiek także posiada charakterystyczną dla siebie formę. Można tę wzajemną zależność między światem fizycznym a sferą idealną ująć, zdaniem Platona, jeszcze inaczej: rzeczy fizyczne partycypuję (uczestniczą) poprzez swoje formy - w sferze idealnej.

Na te sferę naprowadziły go dwie dodatkowe przesłanki: fakt istnienia poznania matematycznego oraz istnienia pojęć ogólnych, którymi się posługujemy w naszym myśleniu. Jak wiemy, przedmiotem badań nauk formalnych nie są obiekty fizyczne tylko idealne (figury geometryczne, liczby, zbiory itd.). Platon stał na stanowisku, że nie są one przez nas konstruowane, lecz odkrywamy je w aktach poznania intelektualnego. Innymi słowy w naszym poznaniu (czysto rozumowym, bo tylko to było dla Platona wartościowe, wiarygodne) napotykamy na obiektywnie istniejęcę sferę bytów idealnych, idej. O jej istnieniu świadczy też to, że myślimy za pomocą pojęć ogólnych (typu 'człowiek', 'zwierzę', 'roślina', 'piękno', 'dobro', 'liczba' itd.¹), gdyż pojęcia te odnoszą się do przedmiotów ogólnych, jakimi są idee. Pojęcie człowieka odnosi się do idei człowieka, pojęcie piękna do idei piękna itd. Zdaniem Platona takie postawienie sprawy pozwala nam zrozumieć też istotę języka, jakim się porozumiewamy (zwłaszcza na gruncie filozofii) - formułujemy np. twierdzenia o rzeczach fizycznych (te zaś podlegają przecież nieustannym zmianom, rozkładowi, zniszczeniu), tak naprawdę jednak w swoich wypowiedziach odnosimy się do sfery idealnej (i w ten sposób się rozumiemy na poziomie teoretycznym, gdyż każdy z badaczy może dokonać intelektualnego wglądu w tę sferę).

Platon wyróżnił trzy typy poznania: doksalne, dianoetyczne oraz noetyczne. Pierwsze jest „mityczne", może jedynie osiągać „prawdopodobieństwo", nigdy nie jest prawdziwe i pewne -dotyczy bowiem tego, co zmysłowe. Tym poznaniem posługują się ludzie w swym codziennym, praktyczno-życiowym nastawieniu do świata². Poznanie dianoetyczne stosowane jest w naukach

1

   Zwykle nie zdajemy sobie sprawy z tego. źc nasze poznanie rzeczywistości i nasze myślenie o świecie jest myśleniem ogólnym. O jakimkolwiek bycie realnym (typu ..Jan Kowalski"), bycie konkretnym myślimy za pomocą pojęć ogólnych typu: ..człowiek", „mężczyzna", „Polak”, „obywatel”, „krewny", itd. Każdy też z bytów poznajemy w ogólnym sensie: tę oto sosnę, widzianą przez nas przez okno. poznajemy jako 'takie a takie drzewo*, ‘takiego a takiego gatunku*, itp. Dopiero (specyficzne, tzw. konkretystyczne) poznanie metafizyczne zwraca uwagę na istiueniekatdego poszczególnego bytu.

2

   Ludzi przywiązujących wagę wyłącznie do poznania doksalnego przyrównywał do więźniów w jaskini. Ci ludzie nic są w stanic pojąć ani wyobrazić sobie, że może istnieć coś realnego poza cieniami, które widzi się