DSC08109 (2)

46

kowicie podporządkowany myśli. Poeta nigdy nie daje się znęJ clć pięknością przyrody i nie wdaje się w poboczne szczegóły;! Impulsem artystycznym nigdy dla niego nie staje się obraz, lecz zawsze myśl, dla której szuka obrazu. Jest racjonalistą — szuka tylko prawdy. Często wychodzi w bajkach od sytuacji, gdy po-zór góruje nad prawdą i wszyscy go biorą za istotę rzeczy. Bajkopisarz szybką akcją zmierza do wykazania, że prawda zawsze wychodzi na wierzch, zaś przywiązywanie się do pozorów wróżył klęskę. W takiej metodzie kryje się zalecenie twórczego scep*| tpcyzmu poznawczego otwierającego pole dla działania rozumu! i prowadzącego ostatecznie do rozpoznania prawdy. W ten spoi sób oświeceniowy racjonalizm Krasickiego decyduje w znacz-j nej mierze o jego metodzie artystycznej.

Bajki zazwyczaj zawierają konflikt, przeważnie między poi stadami skontrastowanymi; konflikt rozwiązuje się w akcji lubi kontrowersji. Czasem poeta daje tylko sprawozdanie z akcja {Polok i rzeka, Ojciec łakomy, syn rozrzutny, Syn i ojciec i in.).j W innych bajkach znajdujemy wypowiedzi bohaterów obok spra* wozdania z akcji; przeważnie są to repliki zamykające bajkę I za wierające rozwiązanie sprawy spornej. W bajce Lis młóci i stary po sprawozdaniu z rozmowy bohaterów, w której zaryso wana jest sprzeczność ich poglądów, następuje odpowiedź sta rego lisa. kategorycznie rozstrzygająca spór. Po jego replice, przytoczonej w bajce, lis młody nie ma już nic do powiedzeń® jak gdyby milknie, przestaje się cieszyć ze swego futra — i w ten naturalny sposób bajka się kończy. Taka metoda organ! zowania treści w bajkach jest dla Krasickiego bardzo charakte rysiyczna. Odpowiedź końcowa, po której nie może być już dy skiisji, ma u niego często walor wyrażenia przysłowiowego „Gdybym ja nie był rzeką, nie byłbyś ty morzem", „Siebie on, nie nas kocha — żeby zarżnął, tuczy", „On zmyśla to, co będzię| ty zmyślasz, co było", ...Umiej być przyjacielem, znajdziesz przy! jarieła" itd.

Są bajki oparte całkowicie na krótkim dialogu (rozwiązujl I się podobnie jak omówione poprzednio), są też ukształtowaną i dramatycznie, jak prawdziwe komedie. Te właśnie należą dO najlepszych u Krasickiego. W kilku wierszach znajdziemy tafli

wprowadzenie bohaterów i zawiązanie konfliktu, akcją i katastrofę. W bajkach tego typu (należą tu na przykład bajki: Wilk j owce, Kulawy i ślepy, Mysz i kot, Przyjaciel, Skarb, Lew i zwierzęta, Człowiek i zdrowie itd.) najwięcej jest ruchu, drobnych obserwacji psychologicznych, zabawnych sytuacji, dowcipnych spostrzeżeń:

Idą,- a wtem kulawy krzyknie: „Umknij w lewo!"

Ślepy wprost, i choć z kijem, uderzył łbem w drzewo.

Idą dalej; kulawy przestrzega od wody —

Ślepy w bród, sakwy zmaczał, nie wyszli bez szkody [...]

Ta bajka — jedna z najlepszych — oraz kilka jej podobnych (Skarb, Bogacz i żebrak, Łakomy i zazdrosny), gdyby szukać dla I nich odpowiedników w dziedzinie malarstwa, przypominają realistyczne obrazki malarzy flamandzkich, na przykład Breug-I hla. O ile tu zwraca uwagę plastyka i dosadne wyrażenia, to I np. bajka Atłas i lataj wyróżnia się ruchliwością akcji, zmia-I nami sytuacji (raz kłania się atłas kitajowi, to znów kitaj atła-I sowi), jak w dowcipnej a złośliwej komedyjce kukiełkowej.

Była mowa w poprzednim rozdziale o poważnych treściach I zawartych w bajkach Krasickiego; treść bajek przeniesiona na I grunt stosunków między ludźmi okaże się bardzo gorzka, kry-I tyczna, nieraz wręcz ponura. Ale w powabnej szacie bajek to I wrażenie prawie nie daje o sobie znać. Pełno w nich dowcipu, I ironicznych, nieraz zjadliwych obserwacji, humorystycznych I określeń, komicznych konfliktów, zabawnych sytuacji, zaskaku-I jących rozwiązań. Dlatego bajki są prawdziwie przyjemną lek-I turą. Ileż komizmu jest w takiej np. scence, gdy szczur siedzi I na ołtarzu, i to w towarzystwie swego „rodzeństwa", i to w cza-I sie nabożeństwa, wśród kadzideł, i w dodatku znalazło się tam miejsce dla kotal Czytelnik skupiony na śledzeniu zabawnej akcji uśmiecha się i dopiero głębsza refleksja prowadzi go do stwierdzenia niezbyt zabawnego sensu bajki. Przeniesienie na grunt zwierzęcy konfliktów i dialogów charakterystycznych dla ludzi jest komiczne, chociaż nawet co chwila któryś z bohaterów ginie, zostaje zagryziony, pożarty, pokrzywdzony. W tym właśnie jest tryumf artysty. Każda z bajek ma dwie warstwy: