42214

energia - jest podstawową właściwością gcockosystemu powierzchni Z.; decyduje o tempie procesów przekształcania powierzchni Z., przebiegu i natężeniu procesów ekstremalnych; jest motorem wszystkich zmian, które dokonują się na pow. Z.

•    podstawowym źródłem energii jest e. słoneczna oraz inne typy energii, które ona wywołuje (np. e. przemian geochemicznych)

•    energia potencjalna = energia pow. Z. - jej zakres zróżnicowali uwarunkowany jest różnicami wysokości względnych (wyróżniamy obszary wysokoenergetyczne - górskie, oraz niskoenergetyczne - nizinne)

•    podstawowym uwarunkowaniem dostawy i obiegu energii na pow. Z. jest budowa geologiczna, ukształtowanie pow. Z., gleby, użytkowanie terenu

•    efektem nierównomiernego dostarczania energii do pow. Z., wywołanej jej kształtem są strefy radiacyjne i odpowiadające im strefy krajobrazowe

•    materia - decyduje o fizjonomii pow. Z. w skali globalnej

•    materia organiczna i nieorganiczna

•    materia allochtoniczna - z zewnątrz    (np.    pył kosmiczny, meteoryty; transkontynentalna)

•    materia autochtoniczna

•    najważniejsze: rozpoznanie źródeł    dostawy materii

uwarunkowań obiegu materii typów materii

układów przestrzennych materii na Z. bilansu materialnego pow. Z. w skali globalnej

•    uwarunkowanie obiegu podobnie jak przy energii (np. gleby, ukształtowanie pow., budowa geologiczna, użytkowanie terenu)

• np. obciążenie pow. Z. określonymi typami zanieczyszczeń, typ dostawy ozonu, obieg ozonu i skutki dla pow. Z.

•    materia określa nam typy krajobrazów, w powiązaniu z dopływem energii jest efektem wytworzenia wielkich stref krajobrazowych kuli ziemskiej

•    ewolucja krajobrazów pow. Z jest procesem ciągłym; możemy ją jakościowo i ilościowo opisać przez rozpoznanie łańcucha przemian energetycznych i materialnych

•    na pow. Z dokonuje się stały proces przemian, transformacji energii i materii; w konsekwencji prowadzi do powstania i różnicowania krajobrazów kuli ziemskiej

•    ocieplenie klimatu Z. - rozpatrujemy w skali globalnej; topnienie lodowców, zwiększanie pow. pustynnych

•    paraglacjalne ? tereny - uwolnione od lodowca stan aktualny geoekosystemu pow. Z. w skali globalnej

•    stan energii i materii w momencie obserwacji w skali globalnej - np. zdjęcie termiczne

•    rozpoznanie stanu aktualnego geosystemu umożliwia określenie diagnozy środowiska przyrod. pow. Z. w skali globalnej(porównanie i wnioski; np. możemy określić, że środowisko wykazuje tendencję zmniejszania pow. leśnych)

•    informacja efekt współoddziaływania energii i materii; kodowana jest w pamięci geoekosystemu, ma charakter krótko- lub długotrwały

•    np. powiązanie mechanizmu ogólnej cyrkulacji atmosfery z transportem pyłów, piasków i efektami na powierzchni Z. (np. pokrywy lessowe, pola wydmowe)

•    historia obejmuje czas od chwili powstania geoekosystemu do dzisiaj (do momentu obserwacji)

•    powierzchnia Z. znajduje się w stałym i ciągłym rozwoju

•    II definicja historii pow. Z.:

•    historia geoekosystemu rozpoczyna się w momencie wydżwignięcia obszaru, czyli w momencie max wzrostu energii potencjalnej, obejmuje ewolucję pow. Z. opisaną