42703

Społeczeństwo, które się teraz kształtuje jest spacyfikowane. Dawny kodeks obyczajowy zmienia się wprawdzie powoli, ale kontrola społeczna staje się surowsza i bardziej wiążąca. Zmienia się sposób i mechanizm modelowania relacji emocjonalnych W średniowieczu standard obyczajowy, niezależnie od różnic regionalnych i socjalnych, niewątpliwie nie ulegał znaczniejszym zmianom. Na przestrzeni śmieci wymienia się w kompendiach wciąż te same dobre i zle zwyczaje. Teraz, wraz z przebudową społeczeństwa, z ukształtowanie się nowych podstaw stosunków międzyludzkich, potęguje się wewnętrzny nakaz samokontroli, w związku z czym zaczyna się dynamizować zastygły dotąd standard zachowań. Wiek XVI jest jeszcze cały przejściowy. Erazmowi i jego współczesnym wolno jeszcze mówić o rzeczach, czynnościach i zachowaniach, które w sto czy dwieście lat później uznane zostaną za wstydliw e i żenujące. Już samo tylko wsponuiienie o nich w towarzystwie będzie niedopuszczalne.

O ZACHOWANIU SIĘ PRZY STOLE.

Liczne dowody .świadczą, .ze, zwyczaje, formy, .ządioyyąiiią, .moda,. preenikają bęzust(uuiię.z,,d>yęr średnich, że sa lam naśladowane i modyfikowane odpowiednio do sytuacji społecznej. Ulegają one pewnej deprecjacji. Skłania iq sfeiy wyzsze do dalszego wysubtelmenid form zachowania, do kształtowania nowych modeli i to właśnie ten mechanizm: wykształcaiue się obyczajów dworskich, upowszeduńanie ich w dół. lekka deformacja socjalna, deprecjacja ich w funkcji cechy dystynktywnej-jest jednym z motorów ewolucji form zachowania w warstwie wyższej.

W XVIII w. warstwy mieszczańskie bogacą się, przez co wzrasta ich znaczenie. Do dworskiego towarzystwa należy teraz. obok k0L.aiystQkrai.vtzn.vdL więcej niż w poprzednim śmieciu elementów. mieszczańskich Eawsuie lozszeizaie towarzystwo dworskie składające sie z elementów dworsko- arystokratycznych i dworsko- mieszczańskich. Tak ukształtowane stanowi elitę kraju. Do popularyzowania obyczajów dworskich przyczynia się w dużej mierze kościół Nakaz panowania nad sobą i powściągania odruchów emocjonalnych wykształcił się pierwotnie w górnej warstwie iako zjawisko towarzyskie i świeckie, zbieżne z pewnymi tradycjami kościelnymi Wychowanie i nauczanie natomiast znajdowało się we Francji głównie w rękach instytucji kościelnych. Oni pośredniczyli w wydawaniu kompendiów, które spełniały wtedy rolę elementarnych podręczników w nauczaniu dzieci i często rozprowadzane były razem z pierwszymi elementarzami do nauki pisania i czytania.

DYGRESJA NA TEMAT KARIERY I ZMIERZCHU POJĘĆ „COURTOISE” I „CIVILITE’\

Jako „courtoise” określano pierwotnie formy zachowania wykształcone w epoce rycerstwa na dworach wielkich panów feudalnych! związany z „la cour”- dworem). W XVI w. pojęcia „courtoise” i „civilite” współistnieją przez pewien czas w swym charakterze na poły rycersko- dworskich, na poły absoluty styczno- dworskim. W XVII w. słowo „courtoise” zaczyna uchodzić za wyrażenie mieszczańskie, podobnie jak w ciągu XVIII stulecia wychodzi z wolna z obiegu w wyższej warstwie absolutystyczno- dweorskiej termin „civilite”. Warstwa ta przecież sama ulega procesowi „mieszczanienia”.

RZUT OKA NA KRZYWĄ EWOLUCYJNĄ „CYWILIZACJI” W ZAKRESIE ZACHOWANIA SIĘ PRZY STOLE. Pod koniec XVIII stulecia francuska warstwa wyższa osiąga w przybliżeniu ów standard obyczajów obowiązujących przy stole, jak zresztą ogólny standard obyczajów)', który później stopniowo staiue się czymś naturalnym i oczywistym w całym „cywilizowanym” społeczeństwie. Nawet kształty narzędzi stołowycli. noży. widelców czy łyżek, talerzy, półmisków są już od tej pory tylko modyfikacjami kształtów z XVIII wieku.

Fazy ewolucji zachowali przy stole:

-    faza średniowieczna- osiąga swój kształt szczytowy w okresie rozkwitu formacji dworsko- rycerskiej. Cechuje ją jedzenie rękami. Zakazy tego okresu nie narzucają wielkich ograniczeń grze odruchów emocjonalnych. Kontrola społeczna jest jeszcze słaba. Nie należy mlaskać ani sapać, spluwać na stół ani wysiąkać nosa w obnis. Naturalnym jest jedzenie ze wspólnej miski Nie należy rzucać się na jadło jak Świnia

-    faza względnie szybko przebiegających zmian obejmująca XVI- XVIII w - sprzęt stołowy jest początkowo nadal bardzo

skąpy, po lewej chleb. po prawej kubek i nóż. Pojawia się chustka do nosa i serwetka. Bodźce do modyfikowania sposobów zachowania działają stale w jednym kierunku, prowadząc w konsekwencji do nowego standardu form towarzyskich.

-    faza Wizymująca się W ramach osiągniętego jllZ Standardu Podstawą różnic socjalnych staje się w bardziej decydującym

stopniu tuż przedtem posiadaiue pieniędzy. A reifikacja stosunków międzyludzkich sprawia, że dokonaiua i wytwory ludzi stają się ważniejsze tuż ich zachowania.

Nic nie może być tu traktowane jako rezultat jakiegoś „naturalnego" uczucia zakłopotania.

DYGRESJA NA TEMAT DWORSKIEGO MODELOWANIA JĘZYKA.

Również w sferze języka pewne normy wykształcają się początkowo w określonych wąskich kręgach społecznych. To. co w xvn. a częściowo w XVIII w., stanowi wyróżniający sposób wyrażania się j język towarzystwa dworskiego, staje się stopniowo francuskim jeżykiem narodowym. I tu również zachodzi ruch dwojaki; ludzie ze sfer mieszczańskich uleaaia udwoizailklliu. ludzie ze sfer dworskich zmkszczailklliu. np.: pałac mieszczańskiego ministra skarbu powstał wcześniej niż założenie w Wersalu i można go uznać za jego prototyp. Bogactwo górnych warstw mieszczańskich prowokuje sfery dworskię do rywalizacji-

Język jest jedną z najbardziej uchwytnych manifestacji tego. co nazywamy „charakterem narodowym”. Jednym z decydujących ośrodków kszldllowdina się języka francuskiego był dwór, dla języka niemieckiego przez długi czas pokrewną role odgrywały kamera i kancelaria cesarska, potem uniwersytety Stąd oficjalność niemieckiego.

2