sryle w arch#7

Barok 237

Sztuka barokowa zwraca się do całego społeczeństwa, które jest jej protektorem.

Ideał wykształcenia człowieka epoki baroku cechuje niewielka specjalizacja. Ideał ten jest jeszcze ciągle w dużej mierze identyczny z siedmioma sztukami wyzwolonymi. Do tego dochodzi znajomość Biblii i mitologii antycznej oraz subtelny smak, który jest uformowany na modłę europejską i wyklucza w równej mierze sentymentalizm, jak i soczystą rubaszność.

Świadome własnej mocy, ekstrawertyczne poczucie własnego ja człowieka epoki baroku znajduje diametralne przeciwieństwo w pełnej uczucia, często odurzającej „żarliwości dla pozadoczesnego świata” (Fleming). Stosownie do tego w całej sztuce barokowej występują zarówno przedstawienia widzialnego wszechświata, jak też tego co niewidoczne, ale silnie wyczuwalne - transcendencji. Tam gdzie temat - jak w architekturze rezydencjonalnej - zdaje się wskazywać na doczesność, transcendencja wkracza zawsze jako geneza przepychu („władza z łaski Bożej”), a także przejawia się w określonej przestrzeni (kaplica pałacowa). Bach pisze w formie świeckiej kantaty „Ad maiorem Dei gloriam”. Intencje sztuki barokowej są uniwersalno--transcendentne. Inaczej mówiąc: w tym co widzialne, czci ona to, co niewidzialne.

Wszystko to znajduje swój wyraz w architekturze kościelnej i świeckiej. Odkrywa ona nieprzebrane możliwości, jakie daje dalszy rozwój form renesansowych.

Istota sztuki barokowej polega na reprezentacji. Z niezwykłą werwą porywa ona wielu władców świeckich i duchownych w Europie; także mieszczanie, książęta, biskupi i opaci są ogarnięci niezwykłą pasją budowlaną. Realizują ją, wznosząc ogromnych rozmiarów kościoły, zamki i parki, których wspaniałość podwaja się w lustrach sztucznych zbiorników wodnych. Architekturze podporządkowane są wszystkie inne gatunki sztuki, angażowane przez nią i funkcjonalnie wykorzystywane dla celów reprezentacji: rzeźbiarze i malarze dostarczają wyposażenia brzemiennego w symbole, figury stiukowe przechodzą niepostrzeżenie we freski, których wyrafinowana perspektywa nadaje budowli iluzję przestrzennej nieskończoności (248*).

Napięcia pomiędzy uniwersalnymi i transcendentnymi intencjami umacniają się w niektórych formach architektonicznych, odpowiadających w sposób symboliczny tej polaryczności. I tak plan budowli ma coraz większe znaczenie, a nawet staje się sam w końcu dziełem sztuki, pełnym głębi znaczeniowej i symbolicznej mocy. Jak koło ma dla człowieka renesansu znaczenie symbolu zeświecczonego poczucia własnej osoby, tak dla człowieka epoki baroku dokumentuje się „w krzywiznach elipsy i paraboli odbicie namiętnej tkanki tego co osobiste z niepojętością wszechświata” (Scharoun, 1964).

Przy całej radości życia nie zatraciła się nigdy zamierzona surowość. Jest ona wszędzie widoczna w bezwzględnej symetrii, obrazie i symbolu boskiego porządku. Przesunięte z osi wykusze lub portale - częste w renesansie - są nie do pomyślenia w baroku¹'. Aria operowa preferuje symetryczny schemat a-b-a, a opracowanie symetrycznych odbić lustrzanych tematu fugi uważa się za najwyższą sztukę.

¹¹ Urbanistycznie uzasadnionym wyjątkiem jest boczna wieża św. Mikołaja na Małej Stranie w Pradze, 259*.