39118

dla dyktatur w ogóle, wobec tego trudno na tej podstawie go klasyfikować. Rasizm i antysemityzm pojawiły się w faszyzmie dopiero pod wpływem sojuszu z silniejszymi niemcami. Wielu badaczy twierdzi,że gdyby nie przymierze z nazistami, faszyzm nigdy nie stałby się rasistowski i antysemicki. Twierdzą tak, ponieważ przed tym sojuszem, faszyści nigdy nie dyskryminowali żadnej z grup społecznych. Jeżeli chodzi o powiązania z kościołem to raczej można mówić o antyklerykaliźmie. Pomimo podpisania konkordatu przez Mussoliniego, nadrzędne zawsze było dla faszystów państwo, a kościół uzupełniał je.

Podobnie jak zresztą nie usunięcie monarchii, sojusz z kościołem był wynikiem pragmatyzmu faszystów, ponieważ i kościół i monarchia były w społeczeństwie bardzo popularne.) Prawicowe też niewątpliwie było silne i surowe sądownictwo, np kara śmierci, które jednak nie było totalitarne i często rozprawiało się z prawdziwymi przestępcami, co nie oznacza, że było niezawisłe).

Lewicowym czy też narodową odmianą socjalizmu bywa nazywany nieprzypadkowo. Głosił wiele socjalnych haseł, często niewiele różniących się od marksizmu. Podstawową różnicą był fakt, że faszyzm propagował socjalizm bez walki klas oraz nie dążył do egalitaryzacji społeczeństwa. Natomiast przynajmniej początkowo głosili hasła równości społecznej, kolektywizacji wsi. Po dojściu do władzy do 1926 prowadzili politykę dosyć liberalną, by powrócić do idei państwa opiekuńczego : płatne urlopy, zasiłki chorobowe, pomoc dla ubogich, wczasy bezpłatne, likwidację bezrobocia itp, a później również nacjonalizacja przemysłu (głównie z powodu kryzysu). W każdym innym kraju faszyzm zachowywał owo oblicze socjalne, a gdzieniegdzie nawet dochodził do skrajnej lewicy. Poza tym faszyzm cechował się antyliberalizmem, co nadaje mu charakter lewicowy. Nieprzychylne, a może bardziej instrumentalne podejście do religii podobnie. Niewątpliwie faszyzm miał oblicze narodowe, o czym