5729

1)    Konstytucia (wg Garlickiego): akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa, uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, określający podstawowe zasady ustroju państwa, ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i wzajemne relacje (a w federacjach - zakres kompetencji i relacje wzajemne między federacją a jej składnikami), formujący podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki.

2)    Podziały konstytucii: a) jednolite i złozone (1/ kilka aktów), b) sztywne i elastyczne (moc prawna, zmiany), c) pisane i niepisane, d) stabilne i niestabilne (np. amerykańska od 1787. we Francji konstytucji od groma było - a oba państwa są demokratyczne), e) stare i młode-: (kryterium historyczne, generacje konstytucji), f) rzeczywiste i fikcyjne (koncepcja F. Lassallea: konstytucja rzeczywista to taka. której treść odzwierciedla istniejący w państwie układ sił politycznych, dzięki czemu jej postanowienia mogą być realizowane w praktyce: fikcyjna zawiera rozwiązania czy sformułowania nie odpowiadające istniejącym w państwie stosunkom społ.-pol., me ma więc zastosowania w praktyce), g) pełne i niepełne (pełna zawiera określenie podmiotu władzy najwyższej, formy sprawowania władzy, podstawowe prawa i wolności jednostki, strukturę organów państwa, wzajemne relacje między podstawowymi organami, procedurę zmiany konstytucji i gwarancję jej najwyższej mocy prawnej - każda inna jest niepełna).

3)    Cechy istotne konstytucji: a) szczególna moc prawna (konieczność zgodności materialnej, proceduralnej i kompetencyjnej innych aktów z nią str. 39: spójność treści systemu prawa), b) szczególna treść (zwł. ogólne zasady ustrojowe, prawa i obowiązki obywateli, główne organy centralne państwa, ich relacje i kompetencje, ew. kompetencje i relacje między władzą federalną a częściami federacji: konstytucja Francji czy USA jest lakoniczna, nasza wielgachna), c) szczególna forma (tj. szczególny tryb powstania [oktrojowanie. przyjęcie przez wyznaczony do tego organ, przyjęcie przez j>arlament/ naród], szczególna systematyka, szczególny sposób zmiany (np. w USA większość 2/3 w każdej z 2 izb Kongresu i akceptacja przez min. Y* stanów, w Szwecji i Grecji zatwierdzenie zmian przez następny parlament, w Szwajcarii. Rumunii. Irlandii obowiązkowe referendum: zwykle niemożność zmiany konstytucji w czasie stanu wyjątkowego]).

4)    Przedmiot regliacji: A) określenie form sprawowania władzy przez suwerena (na podstawie osoby suwerena i charakteru organu państwa - najwyższego przedstawiciela państwa; zwykle dziś demokracja - może być tez monarchia czy arystokracja). B) określenie suwerena (przeciętnie naród: koncepcja francuska łączy państwo i naród, niemiecka - oddziela: cesja pewnych atrybutów suwerenności na rzecz organizacji międzynarodowej to nie utrata suwerenności), C) określenie relacji jednostka-władza pub. (prawa, wolności, obowiązki). D) określenie ustroju i podstawowych kompetencji najważniejszych organów państwa (minimum treści konstytucji). E) tryb zmiany konstytucji (sztywna albo elastyczna - z wyraźnymi utrudnieniami zmiany albo bez ruch. 3 rodzaje utrudnień: szczególny sposób wnoszenia projektu (u nas prezydent senat. 1/5 posłów], szczególna większość (2/3 posłów i V₂ senatorów u nas], szczególne kworum. Techniczno-legislacyjna metoda zmiany: inkorporacja (wprowadzenie zmian do tekstu], dołączanie do pierwotnego tekstu nowych postanowień (np. w USA]).

5)    Sposoby zmian konstytucji; a) całkowita (zastąpienie dotychczas obowiązującej nową. czy uchylenie dotychczasowej bez jednoczesnego wprowadzania innej), b) częściowa (zmiana niektórych postanowień - jeśli w zakresie podstawowych zasad ustroju, to jest to rewizja). W niektórych krajach jest rozróżnienie procedury zmiany całkowitej i częściowej.

6)    Moc prawna kOfBtYtUClł 1 ISl konsekwencje dla grawodaftty: a) konsekwencje stanowiące tzw. pozytywny aspekt najwyższej mocy prawnej konstytucji: wszelkie akty prawa stanowione przez prawodawcę muszą być zgodne z konstytucją (formalnie i prakseologicznie). Szczególne zadania mają zapowiedzi konstytucyjne -przepisy nakazujące ustawodawcy wydać określone ustawy (u nas ok. 125 takich zapowiedzi, np. „Tryb (...) określa ustawa"), b)b negatywny aspekt: zakaz wydawania aktów niezgodnych z konstytucją -obowiązek przestrzegania hierarchii źródeł prawa, realizacja zapowiedzi konstytucyjnych.

7)    Treść konstytucji: jest szczególna, co będzie pokazane dalej&: podział norm nr 1: a) proceduralne (reguliją sposób postępowania podmiotów wymienionych w konstytucji, wskazują elementy konieczne dla uznania tego postępowania za wywołujące określone skutki prawne: normy kreacyjne, rewizyjne i proceduralne sensu stncto). b) materialne (treść i cele działania podmiotów, granice i program działalności państwa, zasady jego ustroju stosunki państwo-jedmostka: normy programowe i kompetencyjne, zasady polityczne, podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki, gwarancje praw i wolności). Podział norm nr 2: a) normy niezmienne, b) normy ciężko zmienialne (klauzula rewizyjna), c) normy normalneO. Najtrudniej zwykle zmienić normy zawierające naczelne zasady konstytucji.

8)    Systematyka konstytucii: zwykle szczególna: wstęp (preambuła - prawnie wiążąca) + normy. Systematyka ogólna - podział na rozdziały, ze wzgl. ideologiczno-politycznych (ma znaczenie przy wykładni, np. u nas najpierw są prawa człowieka, a potem organy centralne]. Systematyka szczegółowa - w obrębie rozdziałów, ze wzgl. raczej redakcyjnych.

9)    Wstępy do konstytucji - znaczenie prawno-polityczne: podają podstawy aksjologiczne systemu prawa (a ze mają moc wiążącą, sądy przy dokonywaniu wykładni patrzą na te zasady), me zawierając oczywiście norm prawnych. Przykłady: a) nasza preambuła mówi o równouprawnieniu wyznań, ciągłości tradycji państwowej, współdziałaniu władz, subsydiarności. obywatelskiej koncepcji narodu etc., b) konstytucja USA: poszanowanie dla sprawiedliwości, pokoju, dobrobytu, wolności, c) konstytucja Francji: wolność, równość i braterstwo w wersji demokratycznej, i właściwie cały katalog wolności i praw w preambule z 1946 r.. d) konstytucja RFN: odpowiedzialność przed Bogiem i człowiekiem, dążenie do utrzymania pokoju na świecie. e) konstytucja Szwajcarii: demokracja, wolność, niepodległość, pokój, solidarność światowa, równość i respekt dla różnic.

10)    Prawo konstytucyjne (państwowe, polityczne): a) sensu largo: ogół norm prawnych wyprowadzonych z przepisów konstytucji i innych aktów o różnej mocy prawnej ze względu na kryterium treściowe - przedmiotu reg liacji (np. uchwała o regulaminie Sejmu): b) sensu stncto: ogół norm prawnych zawartych w przepisach konstytucji (jako 1 aktu albo kilku aktów konstytucyjnych, jak blok konstytucyjny we Francji i Hiszpanii, nasze prowizorium 1992-97. 4 akty w Szwecji, ponad 10 w Izraelu), wyodrębnionych w systemie prawa ze względu na krytenum formalne - najwyższej mocy prawnej. Zostało to wyrażone w naszej konstytucji. vide art. 8.1., 87.1. 91.1. 91.2.

11)    Źródła prawa konstvtucvineqo: a) konstytucja, b) ustawy konstytucyjne, c) inne akty normatywne (ich .konstytucyjność" nie zalezy od umiejscowienia w hierarchii, a od treści - np. regulaminy izb parlamentu, ustawa o TK), d) prawo zwyczajowe, e) zwyczaj konstytucyjny, f) precedens konstytucyjny, g) orzecznictwo sądów (zwł. TK - orzecznictwo precyzuje i uzupełnia normy), h) doktryna prawa konstytucyjnego (ważna funkcja aksjologiczna).

12)    Ustawa konstvtucvina: moc prawna równa z konstytucją, uchwalanie wg tej samej procedury, co zmiana konstytucji: reguluje węzsze zagadnienia, ale tez o kluczowym znaczeniu dla państwa i porządku prawnego.

13)    Konwenans konstvtucvinv: uistabilizowana praktyka postępowania w danej sytuacji, rodząca domniemanie, ze w takiej samej sytuacji w przyszłości postąpi się w taki sam sposób - występuje, gdy prawo niewystarczająco reguluje (albo w ogóle) jakąś kwestię. Np. zwyczaj brytyjski, ze premierem zostaje przewodniczący partii zwycięskiej w wyborach parlamentarnych; marszałek Sejmu poprawia techniczne błędy, lewica siada po lewej stronie sali. zasada dyskontynuacji prac parlamentu. Długo praktykowany zwyczaj staje się normą prawa zwyczajowego.

14)    Precedens konstytucyjny: jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie w praktyce jakiejś sytuacji z nadzieją, ze w przyszłości w podobnych sytuacjach będzie się postępować podobnie - jeśli tak. powstanie zwyczaj konstytucyjny. Zawiera normy prawne, chociaż pewnie indywidualne i konkretne. Znaczenie: duże dla praktyki i wykładni (precedens za węza znaczenie elastycznego przepisu, wskazując metodę zastosowania) - jeśli zmieni się w zwyczaj.

15)    Europejski system kontroli konstytucyjności prawa: kontrola a) pozaparlamentarna, b) skoncentrowana (1. samodzielny, niezależny od legislatywy ani sądownictwa organ, o głównej kompetencji orzekania o zgodności ustaw z konstytucją (czasem ma tez inne kompetencje, patrz nasz TK]), c) abstrakcyjna (kontrola oderwana od indywidualnych przypadków stosowania prawa: inicjatywa tylko dla organów państwowych, poza skargą konstytucyjną), d) bezwzględna (orzeczenie o niezgodności normy z konstytucją powoduje jej eliminację z systemu prawa), e) prewencyjna (me zawsze, ale często jest wstępna kontrola parlamentarna - np. u nas nad projektem ustawy pracuje komisja problemowo właściwa, ale poza tym komisja ustawodawcza i komisja prawa europejskiego).

16)    AmeryXflńakl.sy^t£mkQnŁfQ]i-KQnstylUŁyinQiŁi.Cffl«fl: w 1803 Supreme Court uznał swoją właściwość do kontroli konstytucyjności prawa (bo nielogiczne byłoby stosowanie przez sądy prawa sprzecznego z konstytucją). Kontrola: a) pozaparlamentarna, b) zdekoncentrowana (wszystkie sądy powszechne ją sprawują), c) konkretna (tylko w konkretnej sprawie, w reakcji na zarzut jednej ze