5739

2

USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA

Strona    podmiotowa przestępstwa. Strona podmiotowa (inaczej strona

subiektywna) przestępstwa obejmuje zjawiska psychiczne, które muszę towarzyszyć stronic przedmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu.

Pewne elementy natury psychicznej wymagane są już w ramach strony przedmiotowej. Do strony przedmiotowej zaliczamy bowiem czyn, czyli zachowanie się człowieka kierowane jego wolą. Znaczy to, że element woli (a więc element psychiczny) jest niezbędnym składnikiem czynu. Poszczególne typy przestępstw, oprócz tego ogólnego warunku, zawierają dalsze wymagania co do elementów o charakterze psychicznym. Ogólnie można powiedzieć, że wymagają towarzyszącej zachowaniu się sprawcy określonej postaci stosunku psychicznego do czynu, przy czym stosunek ten może polegać na umyślności lub nieumyślności.

Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy. Bez zaistnienia wymaganej w przepisie karnym, określającym typ przestępstwa, strony podmiotowej nie możemy sprawcy zrobić zarzutu z popełnionego czynu, a więc nie jest możliwa jego odpowiedzialność karna z powodu braku winy. Z kolei, określona postać strony podmiotowej (tzw. forma winy) decyduje o stopniu winy i stopniu społecznej szkodliwości czynu

Do strony podmiotowej zaliczamy: motywy zachowania sprawcy, pobudki zachowania sprawcy, cel zachowania sprawcy i przypisanie winy.

Przedmiot przestępstwa. Przestępstwo jako czyn społecznie szkodliwy godzi w istotne dla społeczeństwa dobra praw ne, takie jak życie, własność, bezpieczeństwo, wolność itp. Mówimy, że dobra te są przedmiotem przestępstwa. Przestępstwo stanowi zamach na nie i dlatego patrząc od strony przestępstwa nazywamy je przedmiotem zamachu, a patrząc od strony prawa karnego nazywamy je przedmiotem ochrony.

Niektóre przepisy części szczególnej kodeksu karnego opisując typ przestępstwa wskazują jednocześnie przedmiot ochrony (np. art. 189 k.k. wymienia wśród znamion wolność jako dobro prawne chronione tym przepisem). Najczęściej jednak przedmiot przestępstwa nie należy do jego ustawowych znamion. Ustalić co jest dobrem chronionym przez dany przepis karny możemy na podstaw ie tytułu rozdziału albo przez odtworzenie motyw ów ustaw odaw cy.

Strona przedmiotowa przestępstwa. Do strony przedmiotowej przestępstwa zaliczamy:

1)    czyn (zachowanie się) podmiotu,

2)    skutek czynu,

3)    czas i miejsce czynu,

4)    sytuację, w jakiej czyn popełniono,

5)    sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu.

Znaczenie poszczególnych z wymienionych tu elementów strony przedmiotowej nie jest jednakowe. Najważniejszym elementem jest tu niewątpliwie zachowanie się sprawcy, które jest niezbędnym elementem każdego przestępstwa, skoro każde przestępstwo musi być czynem. Pozostałe elementy strony przedmiotowej występują nie we wszystkich opisach ustawowych poszczególnych typów przestępstw.

Zachowanie się sprawcy określonego typu przestępstwa opisane jest w ustawie przy pomocy tzw. znamienia czasownikowego (np. zabija, ujawnia, podrabia itp.). Znamię skutku występuje tylko przy przestępstwach materialnych. Przy niektórych typach przestępstw określa się miejsce czynu na terytorium RP (art. 136 k.k.), czas popełnienia (np. „po wyznaczeniu do służby" - art. 356 § 1 k.k.). Jednak w przeważającej większości typów przestępstw czas i miejsce popełnienia nie należą do ich znamion, a więc są to okoliczności dla bytu przestępstwa obojętne.