6323

2

formowania samooceny, z którą jest związany poziom aspiracji. Wskaźnikiem tak interpretowanego poziomu aspiracji jest stopień trudności zadania, które osoba badana podejmuje się wykonać, wielkość deklarowanego wyniku, które osoba badana chce osiągnąć oraz deklarowany cel rozumiany jako wynik, który jednostka ma zamiar osiągnąć i wynik, któiy chciałaby osiągnąć ^{1 2 3}.

Psycholodzy sądzą, że człowieka charakteryzują pewne parametry dotyczące pragnień, które mogą być traktowane jako właściwości psychiki i które dotyczą bardziej natury dążenia niż jego obiektu. Poziom aspiracji w takim rozumowaniu jest dalej pojmowany jako “przewidywany przez jednostkę przyszły wynik jej akcji lub działalności w warunkach, gdy realizacja tej akcji ma zaspokajać istotne potrzeby jednostki lub zbliżać ja do istotnych dla niej ce/ów”⁴.

Aspiracje w rozumieniu charakterystycznym dla socjologów pojmowane są jako “zespół dążeń wyznaczonych przez hierarchię celów, które jednostka akceptuje oraz definiuje jako ważne, i które przesądzają o jej planach życiowych”^{5 6}. Poziom aspiracji natomiast, w tym rozumowaniu to “określony stan aspiracji przyjęty w kategorii wartości: wysoki lub niski w porównaniu z szerszymi grupami społecznym"

Bywają też aspiracje rozumiane ogólniej jako dominujące potrzeby, dążenia i zainteresowania jednostki czy grupy, objęte silnym umotywowanym zamiarem realizacji ⁷. W socjologicznych badaniach sondażowych pojecie aspiracji łączy się z najmłodszą kategorią ludności planującą swą przyszłość i ograniczane jest w większości do aspiracji zawodowych. Idąc tą drogą, socjolodzy rozumieją to pojęcie jako “pragnienie czegoś" oraz psychologicznym jako “dążenie do osiągnięcia określonych celów, pragnienie realizacji wyższych wartości, jak różnego rodzaju ideały życiowe, światopoglądowe itp." ^{8 9}. Według ustaleń socjologii poziom aspiracji zależy od wartości wpojonych w procesie socjalizacji, wyobrażeń o własnych możliwościach - płynących z poprzednich doświadczeń, ogólnej samooceny oraz obiektywnych kryteriów -wyobrażeń dotyczących konsekwencji zrealizowania lub niezrealizowania określonych celów, obserwacji dotyczącej powodzenia lub niepowodzenia innych ludzi, identyfikacji

z pewnymi rolami lub wzorami społecznymi oraz od nacisków i oczekiwań społecznych 10

Rozpatrując różnorodne rozumienie aspiracji przez psychologów począwszy od interpretacji wyżej wspomnianej, czyli jako wybór zadania o określonym stopniu trudności, K. Lewin określa poziom aspiracji jako “stopień celu, do którego dąży dana osoba"¹⁰, a stopień trudności rozpatrywany jest na subiektywnej i obiektywnej skali, co w efekcie sprawia, iż poziom aspiracji staje się regulatorem ludzkiego zachowania w sytuacji zadaniowej ¹¹

Definicje określające poziom aspiracji jako spodziewany poziom wykonania danej czynności formułowane były najczęściej przez badaczy, którzy za główne determinanty tegoż poziomu uważali sukcesy i porażki °. Takie postrzeganie aspiracji oznacza - w myśl P. Fraisse’a - rozumienie poziomu aspiracji jako

1

* Kozielecki J., Psychologiczna teoria decyzji. Warszawa 1977, s.32

2

⁵ Janowski A.. op.cit., s.12

3

Lewowicki T.. Aspiracje dzieci i młodzieży. Warszawa 1987, s.40

4

⁷    Tamże, s.40

5

⁸    Los M., Aspiracje a środowisko. Warszawa 1972, s.12

6

⁹    Tamże. s. 12

7

¹⁰    Tamże. s. 11-13

8

¹¹    Kozielecki J.. op. cit.. Warszawa 1977, s.32

9

“Tamże, s.32

10

Kupczyk J., Uwarunkowania aspiracji życiowych młodzieży w starszym wieku szkolnym. Poznali 1978,

11

s.20