266

że wśród nauk o rcligii należy wymienić pedagogikę religii, która jest związana nie tyle z obiektywnym religioznawstwem, ile z konkretnymi postaciami religii (zajmuje się bowiem ..techniką” oddziaływania danej religii).

Pedagogika religii została tym samym uznana za naukę stosowaną i nową subdyscyplinę teologii pastoralnej (praktycznej), wykorzystującą wiedzę pedagogiczną. Twierdzenie to antycypowało zmiany, jakie na początku XX w. zaczęły dokonywać się w katechetyce niemieckiego obszaru językowego, m.in. za sprawą katolickiego ruchu reformy katechetycznej (tzw. metoda wiedeńska bądź monachijska; nazwa ta z jednej strony wyraża koncentrację na analizie metodyki przekazu religijnego, z drugiej natomiast odwołuje się do kongresów katechetycznych poświęconych tej kwestii, odbywających się w Wiedniu i Monachium). Ważnym forum dyskusyjnym było wydawane w Wiedniu od 1878 r. czasopismo „Christ-lich-padagogischc Blattcr”.

Postulaty ruchu reformy katechetycznej zyskały wsparcie ze strony katolickiego pedagoga i filozofa Ottona Willmanna, a następnie zostały wyrażone w programowym dziele Josepha Góttlera Religions- mul Moralpiuiagogik. Grundrifi einer zeitgemajłen Kaiechetik (1923). Góttler uważał, że reforma katechetyki katolickiej nie powinna polegać jedynie na pedagogicznym poszerzeniu refleksji dotyczącej metod przekazu treści religijnych, lecz także na opracowaniu teorii całościowo ujmowanego wychowania religijnego i obyczajowego. Teorię taką proponował nazwać pedagogiką religii. W tym okresie o tematykę psycho-pedagogiczną poszerzono rówmież profil wydawniczy „Katechetische Bliitter”⁴.

Podobne tendencje odnotowano również po stronie ewangelickiej, zwłaszcza w pracach Richarda Kabischa, pedagoga zajmującego się kształceniem zawodowym nauczycieli (Wie lehren wir Religion, 1910) i teologa praktycznego Ottona Baumgartena (Neue Bahnen. Der Unterricht in der christlichen Religion im Geist der modę men Theologie, 1903). Ich kulminacją był artykuł programowy Friedricha Nicbcrgalla Die Enhvicklung der Katechetik zur Religionspddagogik (1911), anonsujący przekształcenie się katechetyki ewangelickiej w pedagogikę religii. Głównymi ewangelickimi periodykami zajmującymi się nauczaniem religii były wówczas „Zeitschrift fur den evangelischen Religionsunterricht” (wydawany w latach 1890-1933) oraz ..Monatsblatter fdr den evangelischen Religionsunterricht” (wydawany w latach 1908-1932).

To nowe podejście do praktyki i teorii edukacji religijnej kształtowało się m.in. pod wpływem czynników teologicznych, zwłaszcza popularnej wówczas ewangelickiej teologii liberalnej, dążącej do oparcia twierdzeń teologicznych na podstawach naukowych, oraz ruchów reformatorskich w oświacie (chodzi głównie

0    tzw. pedagogikę reformy i emancypacyjne postulaty niektórych środowisk nauczycielskich, kwestionujących dotychczasową pozycję Kościoła ewangelickiego

1    w konsekwencji oczywistość nauczania religii w szkole).