PICT6388

jej kompetencje, to stwierdzić należy, że przedmioty niektórych badań społecznych i badań pedagogicznych zachodzą na siebie, gdyż wychowanie jest zarówno zjawiskiem społecznym o daleko idących uwarunkowaniach życia społecznego. i / tego punktu widzenia stanowi przedmiot zainteresowania socjologii, zwłaszcza socjologii wychowania, jak i zbiorem procesów, których wspólnym mianownikiem są przemiany zachodzące w osobowowościaeh dzieci i młodzieży. i w tym zakresie jest przedmiotem zainteresowania psychologii, w szczególności psychologii rozwojowej i wychowawczej. Nic sposób nie wspomnieć, iż

pedagogika należy do tych nauk, której związek jest szczególnie silny /. lilozo-lią. etyką i estetyką, historią wychowania, biologią, a także teologią jak i innymi naukami społecznymi.

Rezygnując z pełniejszego przedstawienia występujących w tym zakresie rozbieżności, można przyjąć, że przedmiotem badań pedagogicznych jest uczcił i jego wszechstronny rozwój, jak i wszelkie procesy i zjawiska objęte wspólnym mianem wychowania. Rozszerzając ten punkt widzenia można powiedzieć. iż przedmiotem badań pedagogicznych jest proces wychowania, na który składa się świadoma i celowa działalność wychowawcza, wszelkie zjawiska i procesy związane z kształtowaniem osobowości wychowanka oraz rezultat tego procesu jakim jest wychowanie.

3.2. Problematyka badawcza a problemy badawcze

Punktem wyjścia wszelkich badań naukowych są pytania i problemy, jakie nasuwa obserwacja zjawisk życia codziennego. Pytania te pojawiają się niekiedy w świadomości badacza w sposób bezrefleksyjny, niekiedy zaś są bodźcem intelektualnym skłaniającym go do udzielenia odpowiedzi na te pytania. Zbiór owych pytań odnoszących się do przedmiotu badań i towarzyszących mu zjawisk. zdarzeń czy procesów, nazywamy problematyką badawczą. Nic należy jednak mylić problematyki, tj. pytań badawczych lub ich zbioru, z przedmiotem badań. tj. z obiektami lub rzeczami oraz towarzyszącymi im zjawiskami czy stanami rzeczy, których te pytania dotyczą. I tak dla przykładu, jeżeli przedmiotem badań są uczniowie jakiejś szkoły, to na problematykę badawczą składać się będą pytania dotyczące m.in. ich poziomu wiedzy, aspiracji, zainteresowań, napotykanych trudności, itp. Na tak określoną problematykę badawczą, składać się będą m.in. takie pytania, jak np. ..Jakie są aspiracje życiowe uczniów badanych szkół podstawowych?”, „Jaki jest poziom nauczania w szkole?”, „Na jakie trudności napotykają uczniowie uczęszczający do badanych szkól?”, itp.

Słowo „problem" pochodzi z języka greckiego (problemu) i oznacza przeszkodę. trudność lub zadanie wymagające rozwiązania. Problemy przejawiają się w formie pytania i odnoszą się do różnych aspektów życia społecznego bądź przyrodniczego Mogą nimi być pytania dotyczące: demokracji, bezrobocia.

trudności życiowych ludzi, stanu ich zdrowia, poczucia bezpieczeństwa, nierówności społecznych czy edukacyjnych dzieci i młodzieży, przyczyn patologii, przemocy i agresji, efektywności pracy. itp. W każdym z podanych przypadków, problem oznacza jakiś stan rzeczy. Najczęściej jest to stan niepożądany i wymagający rozwiązania lub pokonania. Problemy te określają rodzaj i zakres niewiedzy. która uniemożliwia udzielenie na nic odpowiedzi za pomocą posiadanego zasobu wiedzy. Problemy badawcze są zatem pytaniami, które odnoszą się do określonych przedmiotów jak i towarzyszących im zjawisk, stanów i procesów, na które nie potrafimy udzielić odpowiedzi.

Problemy, z. który mi spotykamy się w życiu mogą być różne. Dokonując ich klasyfikacji można stwierdzić, ze istnieje w tym zakresie wiele rozbieżnych opinii i poglądów. Dotyczą one m.in. różnego rozumienia pojęcia: „czym jest problem badawczy?” J. Pieter stwierdza, że „ problemy badawcze to pytania na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Stawiając je zadajemy pytania «przyrod/.ie» i «otoczcniu», a nic osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytanie poprzez własny wysiłek, nic zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka" (1967, s. 67]. W sformułowaniu podanym przez J. Ko/.icleckicgo. problem jest rodzajem zadania (sytuacji), którego podmiot nie może rozwiązać za pomocą posiadanego zasobu wiedzy (1969. s. 16]. Wg S. Nowaka „problem badawczy to tyle, co pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie” (1970. s. 214]. Natomiast R. Vameąux uważa za problem pewien szczególny rodzaj pytań, które mają charakter ogólny i abstrakcyjny. Nie są natomiast problemami pytania, które domagają się od jakiejś osoby gotowych informacji dotyczących pojedynczych zdarzeń (/., Cackowski 1964, s. 93].

Różnorodność przedstawionych poglądów i definicji ma przede wszystkim swoje źródło w zamiennym używaniu dwóch terminów: „problem" i „pytanie". Często w literaturze metodologicznej terminy te są uważane za same przez się zrozumiałe i dlatego, nic wymagają żadnego wyjaśnienia (Z. Cackowski 1964). Są one pojmowane jako synonimy lub przynajmniej jako pojęcia o bardzo zbliżonych znaczeniach, czyli takie, które można używać zamiennie. Mówiąc o problemach badawczych, ma się najczęściej na uwadze pytania, na które należy szukać odpowiedzi poprzez podjęcie badań. Jeżeli czasami wskazuje się na występujące między nimi różnice, to w takim znaczeniu (w domyśle), że problem ma wyższy stopień ważności niż pytanie, gdyż wymaga podjęcia badań umożliwiających udzielenie na nic odpowiedzi. Jednak analiza ich znaczeń, jak słusznie zauważa S. Nalaskowski. nic potwierdza tego przekonania, tym bardziej, że już potoczne ich używanie nasuwa pewne wątpliwości [1994, s. 30].

Można przyjąć, że każdy problem jest pytaniem, natomiast nic każde pytanie jest problemem. Różnicy między problemem a pytaniem doszukuje się zazwyczaj w tym, że odpowiedź na problem jest trudniejsza niż odpowiedź na pytanie. W tym rozumieniu, problemami nic są pytania, które nie wyrażają ja-

93