6732

młodzieży stanowił odnogę nurtu ogólnoeuropejskiego. Hasła wolnościowe i liberalne znajdowały wśród niej szczególnie żywy oddźwięk, wyrażały bowiem nadzieję na odzyskanie niepodległości, które wiązano ze zwycięstwem ideologii liberalnej i załamaniem się reakcyjnych rządów.

Czołową organizacją młodzieży studenckiej Uniwersytetu Wileńskiego było Towarzystwo Filomatów -organizacja ściśle tajna utworzona w roku 1817 przez 6studentów m.in. Józef Jeżowski, Tomasz Zan Adam Mickiewicz i Onufry Pietraszkiewicz. Ruch związkowy młodzieży Uniwersytetu Wileńskiego i szkół średnich bacznie obserwowały władze carskie i postanowiły go zdławić.

W 1824r. wydane zostały surowe wyroki w gimnazjach prowincjonalnych na uczniów należących do tajnych organizacji-zsyłki do Rosji na roboty i wcielenia do wojska, wprowadzono cenzurę, kontrolę książek sprowadzanych z zagranicy, wprowadzono nadzór nad młodzieżą, wszystkie stowarzyszenia zostały zakazane, likwidacji uległy czasopisma Uniwersytetu z wyjątkiem zreformowanego „Dziennika Wileńskiego".

Przedstawiciele Kościoła, arystokracji feudalnej i reakcyjnej części szlachty bronili zaciekle porządku opartego na wyzysku chłopa, paktowali z zaborcą i bronili szkółki parafialnej na wsi o niskim poziomie nauczania, podporządkowanej całkowicie władzy proboszcza i dworu. 1807-1812 jest to okres tworzenia publicznego szkolnictwa elementarnego na ziemiach polskich. Ustawa z roku 1808 pt. Urządzenie szkół miejskich i wiejskich elementarnych, wydana przez Izbę Edukacyjną Księstwa Warszawskiego, głosiła, że „[...] żadne miasto, miasteczko ani wieś nie ma zostawać bez potrzebnej dla siebie szkoły. Wieś, która sama nie może utrzymać szkoły, ma być przyłączona do szkoły najbliższej". Izba-za wzorem Komisji Edukacji Narodowej- powołuje Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych dla opracowania podręczników, w którym to Towarzystwie -choć krótko- działa jeden z najzdolniejszych pedagogów owych czasów, Konstanty Wolski (1762-1810). Wolski przygotowuje i wydaje min. nowy elementarz pt. Nauka początkowego czytania, pisania i rachowania, który zawiera jednocześnie wiadomości z geografii i przyrody, oraz tzw. Przepisy dla nauczycieli dających naukę początkowego czytania. Książki te są początkiem okresu w Polsce w dziejach metodyki nauczania początkowego. Po raz pierwszy wprowadzają u nas do nauki czytania i pisania tzw. metodę dźwiękową i poprzedzają właściwą naukę czytania i pisania określonymi ćwiczeniami wstępnymi.

Sprawę kształcenia dzieci proletariatu miejskiego i rzemieślników gorąco popierał Stanisław Staszic, który organizował min. niedzielne szkoły dokształcające zawodowe. Jest to zaczątek szkolnictwa zawodowego w Polsce.

Zniesienie w 1821 r. przez klerykalnego i służalczego ministra Stanisława Grabowskiego, następcy St. Potockiego, obowiązku płacenia składek na szkoły podkopało byt przede wszystkim szkół wiejskich.

Rozwój oświaty powszechnej został zahamowany. Po upadku powstania listopadowego zaczęto szkoły gwałtownie rusyfikować, a od roku 1851 został zniesiony nawet formalny obowiązek posyłania dzieci do szkoły.

Próbę odbudowy szkół elementarnych i ich spolszczenia w Królestwie podjął Aleksander Wielopolski (1803-1877), któremu udało się doprowadzić do wskrzeszenia w 1861 roku Komisji Rządowej Wyznań i