6851

2

Badaniem wartości zajmuje się nauka zwana aksjologią. Aksjologia (z greckiego aksios - wartościowy, cenny, logos - nauka, teoria), ogólna teoria wartości i wartościowania. Bada naturę różnego rodzaju wartości, szczególnie etyczno-moralnych i estetycznych. - ich pochodzenie, sposób istnienia, strukturę i hierarchie, zasady stosowania i funkcjonowania, zmienność w czasie i przestrzeni oraz zależność od innych elementów rzeczywistości ludzkiej i pozaludzkiej, zajmuje się też sposobami ich poznawania. Wyodrębnienie aksjologii jako osobnego działu filozofii zaproponowano na przełomie XIX i XX w., do czego grunt przygotowały wcześniejsze wystąpienia D. Hume'a, I. Kanta, R.H. Lotzego, F. Nietzschego, F. Brentana, A. Meinonga. Terminu aksjologia użył jako pierwszy P. Łapie w Logique de la volonte (1902), utrwalił go E. Hartmann w Grundriss der Axiologie (1908). Problematykę aksjologiczną podejmowali m.in. przedstawiciele neokantyzmu badeńskiego (W. Windelband, H. Rickert), fenomenologii (M. Seheler, D. von Hildebrand, N. Hartmann) oraz neorealiści (G.E. Moore, R.B. Perry, J. Dewey) i neopozytywiści (aksjologiczny emotywizm). Faktycznie jednak tematyka aksjologiczna towarzyszyła człowiekowi od tysiącleci, znajdując wyraz w refleksji religijnej i filozoficznej, działalności legislacyjnej, a także w rozważaniach o sztuce. Przez niektórych aksjologia uważana bywa za samodzielną dziedzinę wiedzy o charakterze interdyscyplinarnym; inni (np. tomiści) kwestionują potrzebę jej wyodrębniania, lokując właściwe jej problemy w obrębie metafizyki, antropologii i teorii poznania. „Aksjologia jest nauką, od której oczekuje się dostarczenia teoretycznych zasad systemu wartości, obowiązującego w dziedzinie procesów wychowawczych, a także zasad ideologii i polityki, mające z kolei uzasadnić wybór programu działania społecznego”¹

Wartość, jedna z podstawowych kategorii filozoficznych, istotna zwłaszcza w etyce, estetyce, antropologii, a poza filozofią np. w religii i teologii, psychologii, socjologii, etnologii, teorii kultury i prawa, ekonomii. Jak dotąd nie ma zgodności co do jednoznacznego rozumienia wartości. Wymienione powyżej dyscypliny naukowe mają odmienne stanowiska co do terminu pojmowania wartości. Wartość w filozofii oznacza coś, co - w sensie absolutnym lub na gruncie danego zespołu poglądów - jest cenne i godne pożądania i co stanowi (winno stanowić) przedmiot szczególnej troski oraz cel ludzkich dążeń, a także kryterium postępowania człowieka. W psychologii wartością jest głównie „zainteresowania, jakim obdarza się dany przedmiot” lub szacunek, jakim się darzy jakąś osobę”². Wart ość w tym rozumieniu stanowi podstawę ludzkich dążeń a także jakość bądź własność stanowiącą o użyteczności. W socjologii przez wartość rozumie się „przedmiot materialny lub idealny, ideę lub instytucję, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę

1

W. Cichori „Wartość, człowiek, wychowanie¹' Kraków 1996

2

^JN. Sillany „Słownik psychologii" Katowice 1995