7247

przeprowadzenia postępowania rozpoznawczego, 2 ostatnie miały charakter środków egzekucyjnych. Byty to:

1)    leais octio sacramento (postanowienie z ustanowieniem zakładu) - była najstarszym sposobem postępowania I o najszerszym zastosowaniu .Występowała w dwóch odmianach:

- leais actio sacramento in rem - była jedynym sposobem dochodzenia władztwa nad rzeczami lub osobami (np. dziećmi). Postępowanie przed magistraturą odbywało się przy udziale obu stron: powiodą (actor) i pozwanego (reas), występujących tu zresztą zamiennie w swoich rolach, oraz rzeczy spornej (np. niewolnika, dziecko) lub jego symbolu (grudka ziemi). Windykujący rzecz, zaopatrzony we włócznie (vindicta lub festuca), wygłaszał uroczystą formułę, w której stwierdzał, że jest właścicielem tej rzeczy według prawa Kwirytów i potwierdzał to symbolicznym gestem położenia owej włóczni na spornej rzeczy. Dotychczasowy posiadacz wykonywał te same gesty i wypowiadał te same słowa. Rzecz stawała się niejako neutralna. Windykujący wzywał przeciwnika do ustanowienia zakładu (sacramentum), zarzucając mu bezpodstawność stwierdzenia o własności rzeczy spornej. Przeciwnik domagał się tego samego. Stawka wynosiła od 50 do 500 asów w zależności od wartości spornego przedmiotu. Przy tym zakładzie pretor powierzał tymczasowe posiadanie rzeczy spornej jednemu z przeciwników, który dawał poręczycieli co do zwrotu samej rzeczy, jak i ewentualnych jej pożytków.

Legis actio sacramentum in personom - służyła do dochodzenia roszczeń wynikających ze stosunków obligacyjnych, np. od sprawców szkód na osobie lub majątku powoda, lub od dłużników, którzy nie wykonali zobowiązań wynikających z zawartej umowy. Powód uroczyście oświadczał, ze dług istnieje, pozwany równie uroczyście temu zaprzeczał po czym następowało wzajemne wezwanie do ustanowienia sacramentum W obu przypadkach sędzia potem orzekał która sprawa słuszna a która nie i decydując o zakładzie, rozstrzygał kwestie sporną.

2)    lęgis Qę(iQ pęt pęriudięis arbiuiyę PQS(ulQ(i<męm (postępowanie przez zażądanie sędziego lub arbitra) - miała zastosowanie dla dochodzenia roszczeń określonych ustawami. Tym sposobem można było dochodzić roszczeń wynikających ze stypulacji. Powód twierdził przed pretorem, iż pozwany jet mu dłużny z teęo kontraktu jakąś sumę pieniężną lub rzecz. O ile pozwany zaprzeczył, wzywał powod pretora, by ustanowić sędziego dla rozpoznania sprawy.

3)    leais actio per condicionem (postępowanie przez zapowiedzenie |terminu|) - została wprowadzona przez lex Silia (koniec III w. p.n.e.), dla dochodzenia roszczeń opiewających na ściśle oznaczoną kwotę pieniężną (certa pecunia) oraz przez lex Calpurnia, nieco późniejszą, dla dochodzeń roszczeń na ściśle oznaczoną rzecz

4)    leais actio per manus iniectjonem (postępowanie przez położenie ręki) - miała zastosowanie w przypadkach przewidzianych ustawami. Jej główna funkcja odnosiła się do egzekucji wyroku wobec dłużnika zasądzanego w procesie, ale także stosowano ją wobec dłużnika zasądzonego.

5)    leais acio per pianoris (postępowanie przez zabranie zastawu) - została wprowadzona w niektórych sprawach na podstawie zwyczajów, w innych przez ustawy (Gaius). Polegała na zabraniu w zastaw (pignus) rzeczy dłużnika przy użyciu określonych słów. Postępowanie mogło być pozasądowe (extra ius) i było stosowane dla zabezpieczenia należności na rzecz świątyni, dla odzyskania podatków lub należności żołnierzy, np. z tytułu żołdu.

4. Geneza procesu formułkowego

Proces legisakcyjny stał się elementem hamującym rozwój gospodarczy w okresie wielkiej ekspansji Rzymu na polu produkcji i wymiany towarowej, jaka nastąpiła po wojnach punickich. Rzymianie wchodzili wówczas w stosunki handlowe z wieloma państwami śródziemnomorskimi, a sporów na ich tle nie można było rozstrzygnąć w procesie legisakcyjnym, dostępnym wyłącznie dla obywateli rzymskich.

Powołany do rozstrzygania takich spraw pretor peregrynów (praetor peregrinus), przekazując sprawę do rozstrzygnięcia rekuperatorom, udzielał i pisemnej instrukcji, według jakich zasad mają w sprawie wyrokować. Instrukcja ta to właśnie formułka (formula), od której nazwę

2