8773

zaznacza się wzrost siły. Widoczne stają się różnice indywidualne w motoryce dorastających, co jest uwarunkowane indywidualnym tempem dojrzewania. Niebagatelny wpływ ma uprawianie ćwiczeń fizycznych • dzieci uprawiąjące spoiły przechodzą pokwitanie łagodniej (Wolański i Parizkova. 1976).

Rozwój psychoseksualny

Na podłożu dojrzewania płciowego rozwija się potrzeba seksualna, która wyraża się stanem ogólnego pobudzenia i z czasem przyjmuje formę dążenia ku osobie płci przeciwnej. Potrzeba ta zaznacza się z większą siłą u chłopców niż u dziewcząt, przy jednoczesnym dużym zróżnicowaniu indywidualnym. W kontaktach wzajemnych dziewcząt i chłopców widoczny jest początkowo antagonizm, uwarunkowany odmiennością zachowań obu grup egzaltowanym wyrażaniem uczuć u dziewcząt, ich szybszym rozwojem umysłowym, przy hałaśliwości chłopców oraz ich małej dbałości o wygląd zewnętrzny W tym okresie rozwijają się intymne przyjaźnie między rówieśnikami tej samej płci. Przyjaciele dobierają się na zasadzie podobieństwa psychicznego. Ponadto zarówno dziewczęta, jak i chłopcy kierują uczucia ku osobom dorosłym tej samej płci. Zjawisko to przyjmuje formę adoracji u dziewcząt, a postać kultu bohatera u chłopców.

Następnym efektem rozwoju psychoseksualnego jest gwałtowne obdarzanie uczuciem, zwykle na krótko, rówieśnika płci odmiennej Przeżycia takie stają się często przedmiotem rozmów przyjaciół tej samej płci.

W drugiej fazie okresu dorastania rozluźnieniu podlegają związki z osobami tej samej płci. natomiast tworzą się przyjaźnie heteroseksualne. Dziewczęta wybierąją przyjaciół na zasadzie podobieństwa psychicznego; chłopcy czynią podobnie, ale uwzględniają również cechy fizyczne dziewczyny. Pojawia się pierwsza postać miłości, tak zwana miłość szczenięca, dla której ważniejsze jest samo kochanie się niż obiekt uczucia. Potem pojawia się miłość romantyczna, która prowadzi do idealizowania osoby obdarzanej uczuciem.

Zmiany w sferze poznawczej

Zasadnicze zmiany zachodzą w sferze intelektualnej dorastąjących. Myślenie przyjmuje postać operacji formalnych. Zdaniem Pia-geta. są to operacje drugiego stopnia, można powiedzieć: operacje operacji. Dotyczą one relacji między relacjami. Przykładem takich operacji jest implikacja, wyrażąjąca związek między możliwą przesłanką i koniecznym skutkiem (na przykład, jeżeli czytasz tekst uważnie, to potrafisz odpowiedzieć na pytania kontrolne). Zintegrowanie operacji formalnych wyraża się łączeniem wielu różnych rodzajów operacji w jednym rozumowaniu. Operacje te są zintemalizowane. a ich materiał stanowią pojęcia wyrażane na zewnątrz znakami. Nąjczęściej są to znaki językowe, dlatego też myślenie, które opiera się na operacjach formalnych, nazywane jest często myśleniem werbalnym. Przeprowadzanie operacji na znakach umożliwia oderwanie się od konkretnych treści i formułowanie hipotez.

Na poziomie operacji formalnych możliwe jest posługiwanie się dwiema formami od-wracalności jednocześnie: odwracalnością prostą (negacja) oraz złożoną (wzajemność). Operacje formalne są względnie niezależne od treści, na jakich są przeprowadzane. Późniejsze prace Piageta (1972) zweryfikowały jednak to stwierdzenie: zainteresowanie daną dziedziną wiedzy może spowodować, że rozwiązywanie zadań z tej właśnie dziedziny wcześniej spełni kryteria myślenia formalnego. Operacje formalne są również niezależne od formy, co z kolei umożliwia formułowanie praw. reguł, zasad oraz ich wykorzystanie w rozwiązywaniu problemów. Możliwe zatem staje się rozumowanie dedukcyjne, polegające na przechodzeniu od ogólnych sformułowań do ich zastosowania w konkretnych sytuacjach. W okresie operacji formalnych następuje zwrot w relacji człowiek - rzeczywistość. Jednostka, do tej pory związana bezpośrednio lub pośrednio z rzeczywistością i wychodząca w rozumowaniu od rzeczywistości, teraz wychodzi od hipotez, a ich weryfikacji szuka w rzeczywistości. Najprostszą postacią operacji formalnych jest kombinatoryka, która w swym niedoskonałym kształcie pojawia się już wcześniej, jednakże dopiero na poziomie