P1180347

130 Zenon Woźniak

Krytycznie ustosunkowując się do omawianej grupy zabytków, co jest niezbędne, można jednak zaryzykować hipotezę, iż być może po przerwie obejmującej okres odpowiadający młodszemu stadium wczesnego okresu lateńskiego (LT Bj), w początkach środkowego okresu lateńskiego zaczęły się ponownie ujawnić ślady powiązań kultury pomorskiej ze światem celtyckim.

Powyższe ostrożne sformułowania nie oznaczają, iż kwestionuję istnienie powiązań o charakterze genetycznym między kulturą pomorska i grobów kloszowych, a kulturami przeworską i oksywską ^a. Hipoteza ta wydaje się bowiem być potwierdzona przez kilka istotnych przesłanek. Przypomnijmy tu podstawowe dane przemawiające na rzecz wspomnianego przypuszczenia. Stwierdzono kontynuację użytkowania sporej liczby cmentarzysk, które zostały założone przez ludność kultury pomorskiej i pełniły swe funkcje nadal w okresie następnym. Rozmieszczenie grobów na niektórych z nich (np. Błonie, Wymysłowo, Stary Targ, Zadowi-ce) dowodzi wyraźnie ciągłości tradycji grzebalnej, co można uznać za wskazówkę, że nie istniała wyraźna przerwa w ich użytkowaniu ⁷. Obserwuje się też utrzymywanie się nadal w młodszym okresie przed rzymskim ustalonych uprzednio zasadniczych granic stref zasiedlenia i re- ^{1 2}

jonów koncentracji osadnictwa⁸, pomimo wystąpienia wyraźnych przemian w jego lokalizacji. Wykazano wreszcie przetrwanie pewnych elementów kultury®. Mniejsze znaczenie wydają się mieć wspomniane niekiedy w tym związku tzw. zespoły mieszane. W szczególności określane niekiedy w ten sposób inwentarze grobów z Błonia¹⁰ wypada raczej uznać jako przemieszane inwentarze oddzielnych grobów. Szereg dalszych zaś obiektów podobnego typu zawiera stosunków późne formy kultury przeworskiej ^u.

Przytoczone dane pozwalają podtrzymywać hipotezę o istnieniu ciągłości osadnictwa w centralnych rejonach obszeru zajętego przez kulturę pomorską i grobów kloszowych do młodszego okresu przedrzymskiego. Pojawienie się więc na tych terenach kultur przeworskiej i oksywskiej wyznacza ter minus antę quem, czy właściwie nawet tetfninus ad quem zaniku kultury pomorskiej i grobów kloszowych. Z tego względu pożądane Wydaje się podanie podstawowych danych na temat datowania najstarszych materiałów kultury przeworskiej i oksywskiej, pomijając oczywiście kwestię ewentualnych różnic chronologicznych w ich pojawieniu się w poszczególnych rejonach Polski.

Nie ulega wątpliwości, że pokrewne formom kultury lateńskiej zabytki metalowe znane z zespołów najstarszej fazy kultur przeworskiej i oksywskiej reprezentują typy środkowolateńskie Są to jednak głównie młodsze warianty, które można odnosić przede wszystkim do młod-

1

• Por. np.: J. Kostrzewski, Zur Pragę der SiedŁwngsstetigkeit in der Urgeschichze Polens, Wrocław 1965, s. 65 n.; tenże. Vber die Beziehungen der pommereliischen Kultur und der wenediseken Kultur der Spdilazenezeii, [w:] / Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej; t. II, Wrocław 1969, s. 131— 143; K. Jażdżewski, Kujawskie przyczynki do zagadnienia tubylczości Słowian na ziemiach polskich. Wiadomości Archeologiczne, t. 16: 1939 (1948),.s. 107— 128; R_ Jamka, Zagadnienie ciągłości kulturowej w okresie lateńskim ze szczególnym uwzględnieniem regionu kieleckiego. Rocznik Świętokrzyski, t- 3: 1972, s. 154 n.; A. Niewęgłowski, Mazowsze na przełomie er, Wrocław 1972, s. 58—60; L. Krzyżaniak, Ze studiów nad kulturą pomorską w Wielko-polecę, [w.J Materiały do prahistorii ziem polskich, część IV, z. 1, Warszawa 1071, ł 214 n.

2

Liczba cmentarzysk, z których znane są materiały kultury pomorskiej i przeworskiej lub oksywskiej, jest o wiele większa (por. np,: H. Różańska, Cmentarzysko z okresu lateńskiego w miejscowości Suchodół, po w. Sochaczew, stanowisko 1, Wiadomości Archeologiczne, t. 36: 1970, s. 52—68;    W. Tetzlaff.

Cmentarzysko z okresu lateńskiego w Zarębowie, paw. Aleksandrów Kujawski, Slawia Antiąua, t. 14: 1967, s. 253—306; A. Niewęgłowski, op. clt., s. 58 n.; L. Krzyżaniak, op. cit., s. 214 n.; E. Kaszowska, Kultura przeworska w Polsce środkowej, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna, t. 22:    1976, s. 195 n.; T. Dąbrowska,

Z problematyki późnego okrętu lateńskiego na terenach Polski wschodniej, Wiadomości Archeologiczne, t. 35: 1970, s. 275 n.

•    Por. np. Z. Woźniak, Zur Besiedlungsstetigkeit m der Latenezeit und die Methoden ihrer Bestimmung, [w:] I Międzynarodowy Kongres Archeologu Słowiańskiej, t. I, Wrocław 1968, s. 302—309; T. Malinowski, Problem pogranicza prasUnoiańsko-iUryjskiego, Slavia Antiąua, t. 21: 1975, s. 28 n.