P1180355

146 Zenon Woźniak

halsztatu D i latenu A lub do wczesnego odcinka fazy A okresu lateńskiego. a więc w zasadzie uznać za formy współczesne starszym wersjom zapinek kowalawicJdch (ryc. 3). Zwrócić tu Wypada uwagę na fakt, że przedmioty metalowe zdobione techniką ażurową są typowe dla schyłku okresu halsztackiego i latenu A ^łł, a w okresie późniejszym technikę tę zarzucono.

Jak już wspomniano, z obszaru kultury pomorskiej znana jest poza tym niewielka grupa zapinek wczesnolateńskich (ryc. 2 c) i to form starszego stadium tego okresu⁷*. Były więc one zapewne współczesne młodszym wariantom fibul kowalowickich. Pozostałe niezbyt liczne importy lateńskie — bransolety, części pasa — to również formy staro- lub wczesnolateńskie ⁷⁷.

W świetle dotychczasowych wywodów można sformułować następujące konkluzje końcowe na temat chronologii młodszej fazy kultury pomorskiej. Rozprzestrzenienie kultury pomorskiej na teren południowej Wielkopolski. Śląska i prawdopodobnie Małopolski nastąpiło w czasie odpowiadającym zapewne początkowi okresu lateńskiego A, czyli około połowy V lub na początku drugiej połowy V w- p.n.e. W początkowej fazie obecności kultury pomorskiej na tych obszarach użytkowano starszą odmianę kuszowatych zapinek cert oskich powstałą w okresie poprzednim dzięki oddziaływaniom południowym i południowo-zachodnim. Ludność kultury pomorskiej kontynuuje dotychczasową tradycję używając nadal kuszowatych zapinek cert oskich i wytwarzając ich zmodyfikowaną wersję z guzkiem na przedłużeniu kabłąka, a dzięki kontaktom południowo-zachodnim powstają też nowe typy fibul; wielkopńekarowski i kowa-lowickL Zapinki tego ostatniego typu, najbardziej rozpowszechnione, były też prawdopodobnie najdłużej użytkowane i przetrwały do początków okresu lateńskiego B. Współcześnie na obszar kultury pomorskiej napływały też zapinki i inne ozdoby kultury lateńskiej z jej fazy A i początków fazy B. Prawdopodobnie w czasie przypadającym na około połowę wczesnego okresu lateńskiego, to jest pod koniec IV lub na- początku III w,

** Por. op. P. J acobsthal, Karły Celtic Art, Oxford 1944, t. II, tahl. 73:133. ■M. 97, 99e, i. 10e—108. 112: 177, 113: 180, 114—116, 118—121: O. H. Frej, Zn den aorchbrochenen Gurtelhaken aus dem Furstengrab von Womu-Herrnsheim, ft 11 lilnln|whr« Koi i esponaenrhłjtt, t 1: 1971, m. 203—203.

" Do listy zestawionej przez Z. Woźniaka (op. cit., s. ISO n. 342 n.) należy dodać zapinkę z Domaniowie (A. Kołodziejski, op. cit^ s. 124) oraz PłoakAw CL. Z o t z, Wichtipe Neufunde aus der Zeit nom 1JV.IBJ4—30.IX.1934, NżeMcfalenUatt flir deutsche Vorze.t, Ł 11:: 1933, s. 61).

" Listę zestawianą przez Z. Woźniaka (op. cit., s. 130 n., 342 n., tabl. XUX 4) uzupełnia klamra z Bobrowic (E. Petcrscn, Zur FrUhlatenezeit~, «. 63    n.. ryc. 6).

Ryc. 3. Tabrut cnronoioaiczna zapinek pocnoazenza potuan: owego ■ przemian kulturowych w Polsce południowej, w naimązaniu do systematyki kultur halsztackiej i lateńskiej: I — tapioki z ozdobną nóżką, II — zapinki podwójnie bębenkowe, III — starsza odmiana kuszowatych zapinek certoskieh. IV — miodne odmiany kuszowatych zapinek certoskieh, V — zapinki z ptasią głósoką, VI — zapinki typu Piekary Wielkie, VII — zapinki kowalowickit, VIII — zapinki wczesaotateńaUe (typu LT Bi), IX — zapinki ńrodkawolateńskit (typu LT CJ