39527

formę życia uczuciowego. Akty te są podstawą nie tylko doświadczenia aksjologicznego, ale także wszelkiego świadomego poznania. Jest tak dlatego, ponieważ według Schelera akty miłości i nienawiści fundują uczucia, w których ujmowane są wartości. Oznacza to, że żadna wartość nie może być poznana bez uprzedniego, skierowanego na nią aktu miłości. Na wartościach opierają się z kolei wszelkie inne ujęcia przedmiotów, zarówno poznania, jak i działania człowieka. Ten porządek, którego fundamentem jest miłość, został przez Schelera nazwany ordo amoris. Czym jest natomiast sam akt miłości? Według autora Istoty I form sympatii nie można podać określonej definicji, ponieważ miłość jako przeżycie jest „(...) ruchem, w którym każdy konkretny indywidualny przedmiot noszący wartości dochodzi do możliwych dla niego i zgodnie z jego idealnym przeznaczeniem najwyższych wartości; albo w którym osiąga on swoją idealną istotę wziętą w aspekcie wartości, która jest dla niego swoista"³. Tak jak miłość będzie pozytywnym odniesieniem się człowieka do wartości, tak nienawiść będzie odniesieniem negatywnym. Miłość jako ruch prowadzi do wyłonienia się wartości wyższej, nienawiść zaś - niższej.

Miłość jest najważniejszą aktywnością człowieka, ponieważ warunkuje ona inne jego aktywności. A kim jest sam człowiek według Schelera? W człowieku przenikają się dwie sfery. Pierwsza to pęd przyrodniczy, będący nośnikiem energii. Druga sfera jest zdaniem Schelera znacznie ważniejsza, ponieważ prezentuje w człowieku to, co dla niego najbardziej swoiste. Wykracza ona poza życie przyrodnicze, jest wobec niego transcendentna. Jest to sfera ducha I związana z nią osobowa istota człowieka. To duch pozwala człowiekowi wykrywać istotę rzeczy, odkrywać zachodzące między bytami związki oraz poznawać wartości i kierować się ku nim. Z duchem związane jest pojęcie osoby, które Scheler pojmował jako dynamiczną jedność przeżywanych aktów intencjonalnych. Osoba Jako owa jedność przenika każdy akt psychofizyczny człowieka⁴. Jest ona także nosicielem wartości moralnych. Przybliżenie tego, czym są wartości moralne nie może się jednak dokonać bez uprzedniego streszczenia koncepcji wartości według Maxa Schelera.

Przede wszystkim wartości mogą być źle rozpoznane. Złudzenie aksjologiczne występuje wtedy, gdy człowiek utożsamia zjawiska zewnętrzne ze swoimi reakcjami na te zjawiska. Jest to psychologizacja wartości zewnętrznych. Błędne poznanie wartości spowodowane jest także zjawiskiem odwrotnym, mianowicie projekcją stanów emocjonalnych na rzeczy I zdarzenia. Innym złudzeniem aksjologicznym jest uznanie za wartość czegoś, co wartością nie jest. Złe rozpoznanie wartości jest także związane z aktami preferencji wtedy, gdy osoba niewłaściwie odczytuje hierarchię wartości. Skrajną formą błędnego poznania wartości jest ślepota aksjologiczna, czyli niemożność przeżywania jakości aksjologicznych. Odrębną kategorią zafałszowanego poznania wartości jest pojęcie resentymentu. Resentyment jako zagadnienie filozoficzne zostało rozwinięte przez Friedricha Nietzschego. Max Scheler nie jest tylko kontynuatorem myśli autora Tako rzecze Zaratustra, lecz proponuje własną, oryginalną koncepcję resentymentu. Jej punktem wyjścia była krytyka etosu mieszczańskiego. Krytyka ta dotyczy między innymi kwestii konsumpcjonizmu, atomizacji społeczeństwa, wywyższeniu dóbr materialnych jako głównej motywacji działań, a przede wszystkim dominacji wartości utylitarnych nad wartościami witalnymi. Społeczeństwo burżuazyjne to społeczeństwo ludzi, którzy porównując swoją wartość bezpośrednio z wartościami Innych, czują bezsilność gdy okazuje się, że porównanie to wypada na ich niekorzyść. Bezsilność powoduje stłumienie jawnych uczuć zawiści, nienawiści i zemsty, prowadzące do wewnętrznego napięcia, którego efektem ' M Scheler. Istota i formy sympatii, tłum. A. Węgrzecki, Warszawa 1980, s. 250.

'A. Węgrzecki, Struktura człowieka w ujęciu Maxa Schelera. „Studia Filozoficzne", nr 6(73) 1971, s. 57.