9911

3.    l ilpzpfwk starożytni- krytycy demokracji ateńskiej,

Krytyka i ataki na ustrój demokratyczny pochodzi z kręgów i środowisk arystokratycznych. Wolność - która głosiła, że każdy może robić co zechce - okrzyknięto drogą do demoralizacji społeczeństwa, sam zbytek swobody to początek anarchii. Idea wolności skutkuje też niebezpiecznymi poglądami i poruszeniem wśród niewolników, osłabia więzi hierarchii społecznej. Hasło równości uznano za bezsensowne - ludzie są przecież z natury nierówni. Samo rządzenie jest sztuką bardzo trudną i nie do opanowania przez prostaków i ignorantów. W demokracji rządzi cały lud, to despotyzm biednych, którzy przez tę formę rządów uciskają szlachetnych i bogatych. Krytyka zogniskowała się również na losowym obsadzaniu stanowisk oraz systemie diet urzędniczych, co miało powodować rozpasanie urzędników i ich lenistwo. Prawo w demokracji uznano za stronnicze, porządek prawny - za nietrwały i kruchy.

Głoszono różne drogi wyjścia z kryzysu tyranii i despotyzmu ludu. Głównym „lekiem” miało być stworzenie dobrej monarchii. Najwybitniejszymi krytykami myśli demokratycznych byli Isokrates i Ksenofont. Mieli oni koncepcję, w myśl której monarcha jako opiekun ludu, dzieli władzę z możnymi, lecz przysięga iż rządy jego nie będą tyrańskie, zaś elita jest lojalna. Obaj filozofowie obmyślili również, iż takie „dobre” monarchistyczne państwo podbije Persję i stanie się zalążkiem wielkiego grecko - azjatyckiego imperium. Inaczej krytykował demokrację Platon - po prostu demokracja to jeden z etapów rozpadu moralnego państwa - upada w końcu z powodu braku kompetencji rządzących, demoralizacji ludu, braku dyscypliny i respektu dla władzy. Byle demagog nie ma trudności opanowania motłochu.

4.    Platońska wizja idealnej polis.

Obraz idealnego państwa - miasta Platona to mieszanina elementów antydemokratycznych i komunistycznych na poziomie rządzącej elity, wiąże się idealna polis z kategoryczną hierarchizacją. Społeczeństwo i państwo zbudowane są na wzór duszy człowieka z części nierównych. Jedna część charakteryzuje się inteligencją, druga - odwagą, trzecia zaspokaja potrzeby całego organizmu. Tak samo w państwie na szczycie uplasowani są wyróżniający się inteligencją „mędrcy”, niżej stoją broniący społeczeństwo przed wrogiem wojownicy „strażnicy”, na samym dole reszta społeczeństwa, mająca za zadanie zaspokajanie potrzeb materialnych ogółu. Żadna z owych trzech grup nie może istnieć bez dwóch pozostałych, dopiero jako całość tworzą harmonię. Państwo Platona jest wybitnie antyindywidualistyczne, jednostka to tylko część składowa całości i musi się jej podporządkować. Wśród tych gntp nie itjął Platon niewolników, traktując ich jako „produkt natury”. Mało również rozważań na temat rzemieślników i kupców stanowiących trzecią grupę - dla nich praca jest główną cnotą, racją ich egzystencji. Główne miejsce rozważań Platona zajęły dwie grupy najwyższe -wojownicy i mędrcy. Obie grupy objęte są rygorystycznym szkoleniem, by wpoić im honor, męstwo i cnotę. W programie szkolenia zawarte jest wychowanie fizyczne, potem służba wojskowa, studia ogólne, a następnie dla najwybitniejszych - studia filozoficzne, po ukończeniu których osoba zdolna jest do sprawowania najwyższej władzy państwowej. Hierarchia społeczna oparta jest więc na hierarchii wiedzy. Mędrcy wiedzą najwięcej, myśl i tajemnice świata idei stoją przed nimi otworem, mniej wiedzą wojownicy, prostacy znają zaledwie strzępy wiedzy. Platon jednak zajął się również ekonomią i sytuacją gospodarczą idealnego polis. Filozof jako człowiek mądry jest cnotliwy. Cnota wiąże się z dobrym urodzeniem, to zaś wiąże się z posiadaniem. Grupy rządzące żyją we wspólnocie rodzinnej i majątkowej, nie znają rodziny, związki kobiet i mężczyzn są losowe, dzieci wychowywane są wspólnie na koszt państwa, elita nie zna też własności prywatnej - tylko wyzwolenie od pokus (osobistych, majątkowych, rodzinnych) pozwala na dystans wobec polityki i szczęśliwe rządzenie.

Ciekawostką jest, że pod koniec życia przedstawił Platon wizję innego państwa - kapitulację idealnego wzorca wobec załamania się greckich polis. Rządzą w owym państwie wielcy właściciele ziemscy (bez wspólnoty rodzinnej i majątkowej), trwałość jego istnienia zapewniają zakaz wyjazdu za granicę i system donosicielski, surowa reglamentacja obywateli, wychowanie, kult religii. Wszyscy bezbożnicy i „nowinkowcy religijni” podlegają surowym sankcjom.

2