102731

Liczebność i zagęszczenie

Są to najbardziej podstawowe cechy populacji. Liczebność określa, ile osobników zasiedla obszar zajęty przez dana populację. Badania nad liczebnością populacji prowadzone są głównie w odniesieniu do gatunków o dużych wymiarach ciała. Kfc*d towiecfcte gospodarujące na określonym obszarze przeprowadza oceny szacunkowe    sdtoy, jełenia;dzika i

zająca oraz innycłv«^łfi^yp^nych. Jest to zabieg niezbędny do ustalenia'nó2by zwierząt do odstrzału nie zakłócającej stanu pogłowia i pozwalającej na jego oÓBudow* wciągu roku. Okresowe oceny liczebności populacji niektórych gatunków roślin i zwierząt chronionych obejmują naffcfęśełej gatunki żyjące w rezerwatach. Takie oceny przeprowadza się dłSP^ffi^ych gatuwfeów-naślin, jak cisy, dęby w sta^:»y^d^wowach. azalia pontyjska, miłek wiosenny w rezerwatach stepowych w Dolinie Nidy. Bardzo dokładne oceny stanu liczebności populacji żubra w poszczególnych rezerwatach publikowane są regularnie, ponieważ byt tego gatunku jest zagrożony. Przedmiotem badań jest również liczebność niepylaka, jednego z ginących gatunków motyli¹ w Polsce.

Zagęszczenie to druga cecha struktury populacji. Wielkość ta określa, itó osobników danego gatunku żyje na określonej jednostce powierzchni. DWpWKóW i ssaków dłapieżrtych jednostkę stanowi,10#'łcm²; dla gryzoni potnych 1 ha, dWdr^anłżmówó bardźomałych rozmiarach ciała (bakterii lub drobnych bezkręgowców) używa- słę tek małych jednostek' ja# T'mrfi³ Zagęszczenie organizmów wykazuje duże zróżnicowanie (tab. 7.1). łm większe wymiary ciała;'tym niższe zagęszczenie. Należy przy tym zwrócić uwagę, jak ogromna jest żywa masa populacji gatunków żyjących w glebie, takich jak pierwotniaki i bakterie. Stanowią one ważne ogniwa w gospodarce przyrody.

Zagęszczenie osobników może wykazywać znaczną zmienność w przestrzeni, np. zięba w parkach i zadrzewieniach osiąga ponad 200 par na 1 km², w borach świerkowych tylko 56, w borach sosnowych 36. a w wilgotnych lasach łęgowych 9 par na 1 km².

Podobne zróżnicowanie zagęszczenia wykazują wszystkie gatunki, które zasiedlają odmienne pod względem właściwości środowiskowych miejsca i przystosowały się do życia w ekosystemach różnych typów.

Głównymi czynnikami wpływającymi na liczebność są: rozrodczość (liczba młodych urodzonych w jednostce czasu w przeliczeniu na określoną liczbę osobników populacji, np. na 1000 sztuk) oraz śmiertelność.

Zmiany w liczebności populacji następują najczęściej na skutek zmian rozrodczości i śmiertelności oraz wskutek emigracji i imigracji. Nieregularne wahania liczebności nazywamy fluktuacjami. Wynikają one z przystosowania się populacji do istniejących w danym czasie warunków i świadczą o zdolności do samorcgulacji liczby osobników w populacji. Wahania te są wywoływane wpływami zewnętrznymi i wewnętrznymi. W wyniku fluktuacji często następują zmiany struktury wiekowej i płciowej w populacjach.

Czynniki zewnętrzne określające liczebność populacji to zespół czynników abiotycznych (np. temperatura, wilgotność, powodzie, susze) oraz wpływy innych fttf^nizinow. (czynników biotycznych). ¹

Wszystkie czynniki nieożywione działają zwykle niezależnie od zagęszczenia populacji. Po pierwszym jesiennym przymrozku znika całkowicie populacja os robotnic — bez względu na ich dotychczasową liczebność giną wszystkie osobniki, śmiertelność wynosi 100%.

Zespół czynników zewnętrznych działających na populację, powodujących pośrednio lub bezpośrednio śmiertelność osobników — to opór środowiska.

Opór środowiska można zmierzyć i wyrazić liczbą osobników ubywających z populacji w jednostce czasu na skutek działania niekorzystnych czynników. Jeżeli porównamy rozrodczość w najbardziej sprzyjających warunkach środowiska (np. w warunkach laboratoryjnych) z faktycznie stwierdzaną w przyrodzie, okaże się, że obie wartości różnią się. Różnica ta może być traktowana jako miara oporu środowiska.

zagęszczenie, tzn. liczebność na iednostkę przestrzeni. Dla organizmów lądowych zagęszczenie podaje się zwykle w przeliczeniu na jednostkę powierzchni, np. 20 uczniów/RO m^J czy 0.4 ucznia'm² lub jednostkę objętości, np. nP gleby. Miarą zagęszczenia w środowisku wodnym lub powietrznym będzie liczba osobników w jednostce objętości, np. 300 osobników/dm³ lub rzadziej na jednostkę powierzchni (np. liczba makrofitów czy przedstawicieli bentosu stwierdzonych na danej powierzchni).

zagęszczenie _ liczba osobników (gęstość) jednostka przestrzeni

Znajomość zagęszczenia nabiera znaczenia, gdy możemy porównać dane dla dwóch różnych populacji. Wiadomość, że na jednym polu zagęszczenie norników wynosi 1200 sztuk/ha niewiele nam mówi. Ale informacja, że na innym polu jest 4000 sztuk/ha powoduje, że obie tc wielkości mogą stać się podstawą do zastanowienia się nad przyczyną tego zjawiska.