103545

duchowe) względnie materialne) zależnie od tego, które oblicze dostrzegamy bez wnikania w głąb r/.ec/.y.

( CYWILIZACJA to najwyższy stopień kultury, który zakłada przebycie-w ogólnym rozwoju ludzkości-stopni niższych: pierwotności i barbarzyństwa)

Nie cały dorobek zbiorowości może być zaliczony do kultury. Element dorobku społecznego może być zaliczony do kultury dopiero wówczas, gdy stanie się zdolny do bycia dobrem wspólnym szeregu grup ludzkich Inaczej mówiąc, gdy z jednej strony oderwie się od jego wytwórcy czy wytwórców o tyle, że może być przejęty przez inne grupy, z drugiej strony, gdy się ustali jako wzór niezależny od przypadkowych okoliczności (wzór przedmiotu, ozdoby, obrzędu, zachowania). Kultura jest w swej istocie zjawiskiem międzygrupowym. Nie ma swoistej kultury poszczególnej rodziny, klanu czy fabryki. Jest kultura, w której mają udział rodziny, klany czy robotnicy pracujący w rozmaitych zakładach.

WNIOSEK: kultura to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i- z racji swej obiektywności -ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie.

J. Gajda, Antropologia kulturowa

TREŚĆ I ZAKRES POJĘCIA KULTURA

1. Genealogia pojęcia kultura i cywilizacja oraz relacje: natura-kultura, cywilizacja-kultura.

—    Rodowód pojęcia „kultura” sięga starożytnego Rzymu:

■    w łacinie wyraz „cultura” oznaczał uprawę roli, doskonalenie-stąd pojęcie „kultury rolnej”

—    Czasy nowożytne to okres upowszecluiienia terminu „kultura" w znaczeniu przenośnym.

—    Wiek XVIII przyniósł we Włoszech, Francji i Anglii rozumienie „kultury” jako życia umysłowego, duchowego człowieka oraz jego cech i wytworów.

—    W Polsce jako jeden z pierwszych pojęcia tego używał J. Lelewel w znaczeniu doskonalenia moralnego i umysłowego człowieka, a także rozwoju sztuki, wiedzy, idei i religii.

—    Podobnie długi rodowód ma pojęcie „cywilizacja” (od łac. C»V/s-obywatel). Pojecie „cywilizacji” i hasło „cywilizowanego społeczeństwa” pojawiają się powszechnie dopiero w XVIIIw. we Francji, a potem we wszystkich krajach zachodnich. Często terminu „cywilizacja” używano zamiennie z terminem „kultura” (np. w Anglii). We Francji dominowało określenie „cywilizacja”, w Niemczech-„kultura”.

—    Wg M. Webera, Maclvera i Mertona:

CYWIL IZ ACJA-zespół materialno-technicznych procesów i osiągnięć; KULTURA-układ wartości, norm i ideałów.

—    Etnologia ujmuje „kulturę" jako całokształt ludzkiej działalności przekształcającej przyrodę i samych ludzi.

—    Antropologia „kulturę” odnosi do całości badanych zjawisk i nie przeciwstawia elementów duchowych i materialnych jednostkowych i zbiorowych.

Aby uchwycić różnice między tymi pojęciami, warto uświadomić sobie zachodzące relacje między naturą i kulturą oraz cywilizacją i kulturą.

A. NATURA-KULTURA:

■    S. Pufendorf przeciwstawia kulturę naturze, określając tę pierwszą jako panowanie rozumu. Pojęcie „natura” oznacza wrodzone wyposażenie człowieka, które