104122

Dojrzewanie a uczenie się

Pierwszy problem wynika z faktu, że wciąż nie potrafimy wyjaśnić interakcji między dojrzewaniem - ciągiem zmian biologicznych, jakie zachodzą w jednostce w cyklu jej życia - a uczeniem się - ciągiem zmian, które pojawiają się w wyniku doświadczenia, jakie gromadzi jednostka w otaczającym ją świecie. Chociaż większość psychologów uważa, że interakcje społeczne między dzieckiem a otaczającymi go ludźmi i stymulacja ze strony przedmiotów i zdarzeń w jego otoczeniu wnoszą istotny wkład w jego rozwój poznawczy, możliwe, że część intelektualnych postępów jest przede wszystkim efektem rozwoju centralnego systemu nerwowego. Fizycznie upośledzone dzieci, które nie są zdolne do zabawy zabawkami lub do swobodnego poruszania się w otoczeniu, normalnie rozwijają wiele zdolności poznawczych. Istnieją jednakże dowody na to, iż jakość otoczenia, w jakim dziecko gromadzi doświadczenia może stanowić czynnik wpływający na tempo rozwoju intelektualnego. Dzieci z odległych i ubogich, nie rozwiniętych rejonów świata, żyjące w mało stymulującym otoczeniu, bez zabawek, mogą w sposób znaczący pozostawać w tyle za ich „zachodnimi" rówieśnikami pod względem rozwoju zdolności intelektualnych (Kagan i in., 1979).

Kompetencja i wykonanie

Drugim istotnym problemem, zajmującym wielu badaczy studiujących rozwój małych dzieci, jest relacja między kompetencją a wykonaniem. Czasem problemem staje się rozróżnienie między tym, co dziecko rzeczywiście wie i tym, co może zrobić - czyli jego kompetencją - a stopniem, w jakim potrafi wykorzystać swoje zdolności w działaniu - czyli wykonaniem. Dzieci mogą posiadać sprawności, których nie używają w pewnych sytuacjach.

Problem kompetencji i wykonania można zilustrować badaniami, w których przedszkolaków proszono o posortowanie przedmiotów należących do różnych kategorii (pojazdy, drzewa, ludzie, meble). Proszono ich o włożenie przedmiotów należących do tej samej kategorii do oddzielnych plastikowych torebek lub położenie ich na różnych kawałkach papieru. Okazało się, że dzieciom udawało się lepiej wywiązać z zadania, gdy używały torebek, niż gdy umieszczały przedmioty na kawałkach papieru. Zatem dziecko, któremu nie powiodło się umieszczenie wszystkich przedmiotów przedstawiających drzewo na jednym kawałku papieru - niepowodzenie w wykonaniu - prawdopodobnie posiadało kompetencję rozumienia pojęcia drzewa, lecz nie potrafiło jej zaprezentować (Markman i in., 1981).

Powody, dla których wykonanie może nieadekwatnie odzwierciedlać kompetencję dziecka są złożone i badacze dopiero zaczynają je rozumieć. Kontekst sytuacyjny, w jakim działa dziecko, jego interpretacja języka używanego przez eksperymentatora, jego założenia co do intencji eksperymentatora - stanowią czynniki, które mogą wpływać na wykonanie. (Por. dyskusję pracy Bryant i Donaldson w dalszej części niniejszego rozdziału).

2