24

44

Niewielka różnica w błędzie gwiazd i Słońca wynika z faktu, że obserwacje gwiazd prowadzi się w okresie brzasku cywilnego, kiedy różnice warunków obserwacji dziennych i nocnych są niewielkie.

Szczególnej uwagi wymaga także wstępne oszacowanie możliwości wystąpienia błędu grubego w linii pozycyjnej. Ważne to jest zwłaszcza wówczas, gdy rozpatrywana jest odosobniona linia pozycyjna lub wykonuje się obliczenie analityczne z pośrednią kontrolą wyników na kalkulatorze. Wówczas należy zastosować dla każdej alp kryterium błędu grubego, określające wartość graniczną pr/emieszczenia Ah według Krasawccwa [7):

Ah_r £ 3

ff

+ m' + o

gr

(2 12)

gdzie:

M_z - błąd średni (kwadratowy ) pozycji zliczonej,

m - błąd średni linii pozycyjnej,

Op - graniczna wartość prawdopodobnego błędu systematycznego, zwykle nic większa niż 3’.

Wartości błędów średnich (standardowych) określane z bezpośrednich pomiarów wysokości nic pozwalają określać wartości błędów systematycznych, lecz są jedynym obiektywnym sposobem weryfikacji sprawności pomiarowej, błędów osobniczych, błędów przypadkowych i eliminacji błędów grubych obciążających linie pozycyjne wykorzystywane do określania pozycji statku.

Wymieniając źródła błędów pomiarowy ch nie można pominąć wpływu błędu w pomiarze czasu. Założyliśmy wstępnie, że pomiar czasu odbywa się z dokładnością ±0,5 sekundy. Wiąże się on z możliwością określenia i uwzględnienia radiowego sygnału czasu. Taką dokładność można utrzymać, gdy jest prowadzona systematycznie i skrupulatnie obserwacja chronometru. W wyniku ruchu dobowego sfery niebieskiej zmiana kąta godzinnego w 1 se-bindzie wynosi 15" * 0,3*, co w czasie 0,5 s odpowiada wymaganej dokładności. Wpływ błędu w czasie na wysokość można obliczyć

ze wzoru:

m_T = 0,25 dT cos <p sin A    (2.13)

gdzie:

±dT - błąd w czasie (w sekundach czasu), n>7    - czynnik błędu obliczany w celu uwzględnienia jako

części obciążającej określoną linię pozycyjną (w minutach (Mm)).

Przyjmuje się, że dT, błąd w' określaniu czasu, wynosi ±0,24 s, co dla q> = 45°, A = 45° daje mj ® 0.03*. Jednakże realne warunki obserwacji i stosowanych procedur dopuszczają pośrednie odczyty czasu , to jest „przenoszenie” czasu za pomocą stopera, posługiwanie się zegarkiem obserwacyjnym, którego stan porównany jest z chronometrem, lego rodzaju czynności mogą wielokrotnie zwiększyć błąd odczytanego czasu, nawet 3-^5-krotnie. Obliczane współrzędne geograficzne wynik błędu czasu odzwierciedlają w błędzie AX; gdy dT „+*\ wówczas błąd AX ma kierunek zachodni.

2.6. Szczególne Unie pozycyjne

Warunki wykonania obserwacji częstokroć różnią się dość znacznie i aprioryczne oceny dokładności obliczonych alp mogą odbiegać od opisanych powyżej.

Szczególnymi liniami pozycyjnymi można nazwać równoleżniki lub południki. W praktyce nawigacyjnej źródłem błędów systematycznych mogą być nie uwzględniane poprawki lub pobieżna znajomość metody określania. Zdarza się także, że nie stosuje się pomiaru wysokości do widnokręgu, lecz do tak zwanego sztucznego widnokręgu (libelki, powierzchni cieczy) lub też do linii wodnej