24

44

Niewielka różnica w błędzie gwiazd i Słońca wynika z faktu, obserwacje gwiazd prowadzi się w okresie brzasku cywilnego, ki< różnice warunków obserwacji dziennych i nocnych są niewielkie.

Szczególnej uwagi wymaga także wstępne oszacowanie mc źliwości wystąpienia błędu grubego w linii pozycyjnej. Ważne t< jest zwłaszcza wówczas, gdy rozpatrywana jest odosobniona pozycyjna lub wykonuje się obliczenie analityczne z pośredni kontrolą wyników na kalkulatorze. Wówczas należy zastosować dla każdej alp kryterium błędu grubego, określające wartość granic: przemieszczenia Ah według Krasawcewa (7):

Ah_r £ 3

+ m' + c

gr

(2 12)

Ah <, Ahg,

gdzie:

M₂ - błąd średni (kwadratowy) pozycji zliczonej, m - błąd średni linii pozycyjnej,

Cg, - graniczna wartość prawdopodobnego błędu sy‘ tycznego, zwykle nic większa niż 3'.

Wartości błędów średnich (standardowych) określane z bezpośrednich pomiarów wysokości nie pozwalają określać wartości błędów systematycznych, lecz są jedynym obiektywnym sposobem weryfikacji sprawności pomiarowej, błędów osobniczych, błędói przypadkowych i eliminacji błędów grubych obciążających linie pozycyjne wykorzystywane do określania pozycji statku.

Wymieniając źródła błędów pomiarowych nie można pominąć wpływu błędu w pomiarze czasu. Założyliśmy wstępnie, że pomiar czasu odbywa się z dokładnością ±0,5 sekundy. Wiąże się on z możliwością określenia i uwzględnienia radiowego sygnału czasu. Taką dokładność można utrzymać, gdy jest prowadzona systematycznie i skrupulatnie obserwacja chronometru. W mchu dobowego sfery niebieskiej zmiana kąta godzinnego w 1 sc-j fundzie wynosi 15" * 0,3', co w czasie 0,5 s odpowiada wymaganej dokładności. Wpływ błędu w czasie na wysokość można obliczyć

zt wzoru:

m_T = 0,25 3T cos <p sin A    (2.13)

gdzie:

±dT - błąd w czasie (w sekundach czasu), mj - czynnik błędu obliczany w celu uwzględnienia jako części obciążającej określoną linię pozycyjną (w minutach (Mm)).

Przyjmuje się, że OT, błąd w^r określaniu czasu, wynosi ±0,24 s, co dla <p = 45°, A ** 45° daje mj ® 0.03*. Jednakże realne warunki obserwacji i stosowanych procedur dopuszczają pośrednie odczyty czasu , to jest „przenoszenie" czasu za pomocą stopera, posługiwanie się zegarkiem obserwacyjnym, którego stan porównany jest z chronometrem. Tego rodzaju czynności mogą wielokrotnie zwiększyć błąd odczytanego czasu, nawet 3*^5-krotnie. Obliczane współrzędne geograficzne wynik błędu czasu odzwierciedlają w błędzie AX; gdy 3T „+*\ wówczas błąd AX ma kierunek zachodni.

2.6. Szczególne linie pozycyjne

Warunki wykonania obserwacji częstokroć różnią się dość znacznie i aprioryczne oceny dokładności obliczonych alp mogą °dbiegać od opisanych powyżej.

Szczególnymi liniami pozycyjnymi można nazwać równoleżniki lub południki. W praktyce nawigacyjnej źródłem błędów systematycznych mogą być nie uwzględniane poprawki lub pobieżna znajomość metody określania. Zdarza się także, że nie stosuje się pomiaru wysokości do widnokręgu, lecz do tak zwanego sztucznego Widnokręgu (libelki, powierzchni cieczy) lub też do linii wodnej