104295

2

czynności i procedur badawczych ludzi, którzy tę wiedzę tworzą. Na rozwój wiedzy należy patrzeć wyłącznie jako na proces autonomiczny, wolny od wszelkich uwarunkowań o charakterze poza logicznym. Tylko w ten sposób da się obronić racjonalny charakter nauki, eliminujący błędy psychologizmu i subiektywizmu.

Popperowska filozofia nauki, ograniczająca racjonalną analizę rozwoju uiedzy do „kontekstu uzasadnienia” i nie uwzględniająca roli poznającego podmiotu, znalazła swoje dalsze rozwinięcie w późniejszej koncepcji „trzech światów ”, którą Popper przedstawił w wydanej w 1972 r. książce pL „Objective Knowledge”

(„Wiedza obiektywna”, wyd. poi. 1992 r.). Koncepcja ta wzbudziła duże zainteresowanie we współczesnej filozofii nauki, w tym takie wywołała uwagi krytyczne. Zdaniem Poppera, w analizie procesu rozwoju wiedzy o rzeczywistości winniśmy rozróżniać trzy odrębne sfery, które zostały przez niego nazwane „trzema światami”. Pierw szym z tych światów jest świat materialnych przedmiotów, czyli jest to całokształt stanów i obiektów, które są punktem wyjścia i przedmiotem procesu poznawczego. Drugim światem jest całokształt podmiotowych czynności o charakterze psychicznym i subiektywnym, jak np. wrażenia zmysłowe, uczucia, różne skojarzenia i subiektywne przekonania, które składają się na przeżycia ludzi badających przedmioty poznania ujęte, w kategorii świata pierwszego. I wreszcie trzeci (najważniejszy) z wyróżnionych przez Poppera światów jest światem zobiektywizowanych wytworów wszystkich podmiotowych czynności psychicznych, które obejmuje pojęcie drugiego świata. Trzeci świat - to świat naukowych teorii i hipotez; na tizeci świat składają się zarówno wyrażone w języku pojęcia i prawa nauki jak i wszelkie wytwory kultury. Popper określał swój trzed świat jako „świat obiektywnych treśri myśli, zwłaszcza myśli naukowych i poetycznych, i dzieł sztuki oraz jako „zawartość czasopism, książek i bibliotek”. Elementy trzeciego świata, będąc wytworem ludzi, stają się wobec swych twórców niezależne; żyją własnym życiem i podlegają własnej ewolucji. Z istniejących już teorii naukowych lub innych dziel, wyłaniają się nowe, przez nikogo nie przewidziane problemy, które nie są przez kogokolwiek wymyślone lub uświadomione, lecz zostają tylko podjęte. Na ich podstawie powstają nowe teorie i nowe dzieła. Trzeci świat Poppera był w pewnym sensie światem ponadludzkim, wykazującym pewne podobieństwo do świata idei u Platona lub do pojęda ducha obiektywnego u Hegla. Dla Poppera trzed świat w postad wiedzy obiektywnej, był jedyną sferą z żyda nauki, która jest warta zainteresowania ze strony filozofii nauki. Popper czynił zarzuty innym filozofom nauki, że często nie potrafili uniknąć subiektywizmu i irracjonalizmu, ponieważ przywiązywali nazbyt dużą wagę do drugiego świata, zamiast koncentrować całą uwagę na świecie trzecim.

3. Antyindukcjonizm i metoda hipotetyczno-dedukcyjna

Poglądy Poppera na zagadnienie mechanizmu rozwoju poznania naukowego koncentrowały się przede wszystkim na kwestii wypracowania odpowiedniej metody, która zapewni rozwój wiedzy obiektywnej. W tej sprawne Popper odrzucał empirystyczną metodologię, opartą na metodzie indukcji, a na to miejsce proponował własną metodologię, której istotą była metoda nazwana metodą „hipotetyczno-dedukcyjną”. Zanegowana przez Poppera postawa indukcjonizmu dopuszczała możliwość uznawania hipotez i teorii naukowych wyłącznie na podstawie wnioskowania indukcyjnego, w którym przesłankami są zdania jednostkowe, opisujące wyniki przeprowadzonych obserwacji i eksperymentów. Wnioskowanie indukcyjne przebiega według schematu „od szczegółu do ogółu” i tym się charakteryzuje, że wyprowadzonym w ten sposób wnioskom nie zapewnia logicznej niezawodności. W metodologii, którą postulował Popper nie było miejsca na indukcję, ponieważ w tym przypadku uznawanie hipotez i teorii naukowych nie dokonuje się na drodze uogólniania obserwacji powtarzalności zjawisk

Popper uważał, że hipotezy wyprzedzają doświadczenie i są rezultatem różnorakich inwencji badaczy, któtych nie da się ująć w żadne logiczne lub metodyczne reguły. Mogą one być rezultatem najrozmaitszych okoliczności i przypadków, których nie można z góry przewidzieć ani w sposób racjonalny wyjaśnić. Należą one do „kontekstu odkrycia”, który znajduje się poza sferą racjonalnych dociekali Postęp w nauce polega na wysuwaniu śmiałych, obejmujących szeroki zakres faktów oraz ryzykownych hipotez, które następnie są poddawane surowym i wielokrotnym próbom ich obalenia (kryterium falsyfikacji). Jak długo hipoteza wychodzi zwycięsko z tych prób, jak długo broni się przed najsurowszymi testami, jakie jesteśmy w stanie zaplanować celem jej obalenia, tak długo jest ona uznawana. Jeżeli zdaizy się, że jakaś próba powiedzie się, wtedy dana hipoteza jest odrzucana a na jej miejsce przyjmuje się inną hipotezę i procedura testowania zaczyna się od nowa. Im więcej surowych i nieskutecznych co do wyników prób zostanie przeprowadzonych, tym dana hipoteza czy teoria naukowa jest lepiej uzasadniona a jej prawdziwość bardziej prawdopodobna (wartości prawdy absolutnej nie osiąga nigdy). W forsowanej przez Poppera procedurze wysuwania i testowania naukowych hipotez, którą on zresztą uważał za de facto stosowaną w nauce, zastosowanie znajduje wnioskowanie dedukcyjne. W metodzie hipotetyczno-dedukcyjnej Poppera udział wnioskowania dedukcyjnego jest taki, że z twierdzeń ogólnych, którymi są przyjmowane na próbę lupoiezy naukowe, wyprowadza się logiczne konsekwencje w postaci zdań szczegółowych, a następnie te zdania szczegółowe konfrontuje się z wynikami obserwacji i eksperymentów. Istotą falsyfikacjonizmu Poppera była dyrektywa, polegająca na wyprowadzaniu z ogólnych hipotez takich szczegółowych konsekwencji, co do których spodziewamy się, iż okażą się one niezgodne z wynikami doświadczenia i tym samym pozwolą zdemaskować wysuniętą hipotezę jako fałszywą. Popper uważał, że racjonalna postawa w nauce nie polega na poszukiwaniu faktów potwierdzających nasze przypuszczenia, hipotezy i teorie - takie bowiem nie trudno jest zawsze znaleźć - lecz na odwoływaniu się do