108561

Mickiewicz opisuje pogoń chartów za zającem, który pędząc przez pole wznosi za sobą chmurę pyłu oddzielającą go od psów. Czytamy więc w czystopisie:

Pył za nim, psy za pyłem; z daleka się zdało,

Że zając, psy i charty jedne tworzą ciało:

Jakby jakaś przez pole suwała się żmija,

Kot jak głowa, pył z tyłu jakby modra szyja,

A psami jak podwójnym ogonem wywija.

Oczywiście: „zając, psy i charty" jest nonsensem; powinno być: „zając, pył i charty". Poeta pisząc kilkakrotnie dwa słowa o podobnym obrazie graficznym (pył, psy) popełnił lapsus calami, który z kolei powtórzono wiernie zarówno w pierwodruku, jak i wydaniu późniejszym - z 1844 r.

Emendacją jest również (i to zdarza się najczęściej) poprawka błędu druku, w przekazie, który przyjmujemy za podstawę wydania krytycznego.

Np. wiersz Naruszewicza Głos umarłych - mamy następujący fragment:

Zygmunt choć mówił, że śmiało na łonie Poddanych spocznie za liczne usługi...

W podstawie wydania (druk ulotny) mamy jednak na łonie, więc ten drobny błąd druku - należy poprawić; tu nawet nie musimy informować o tym czytelnika osobno, lecz umieścić w Zasadach transkrypcji stosowna uwagę, że oczywiste błędy druku w edycji poprawiano, np. braki znaków diakrytycznych przy spółgłoskach miękkich (co jest nb. bardzo częste, zwłaszcza na początku wersu).

Są też poprawki bardzo ważne, znaczące, np. Jana Czubka w wyd. Nie-Boskiej Komedii Krasińskiego, w scenie rozmowy Męża i Orda z Lekarzem. Słowa ojca do dziecka: „Mów, panie, co czujesz?" zostały poprawione na: „Mów panu, co czujesz?".

Emendacji nie wprowadzamy, gdy nie ma koniecznej potrzeby, np. dla dodania wartości estetycznej utworowi (takie zabiegi edytora jako nieuzasadnione, nieuprawnione są przedmiotem krytyki). Początkowo zabiegi takie stosował Juliusz Kleiner jako wyd. Słowackiego, potem się z tego wycofał.

Innym rodzajem poprawki jest:

Koniektura - podstawowe znaczenie: uzupełnienie przez edytora miejsc brakujących w tekście, gdy jest on uszkodzony, np. urwany fragment papieru, kleks, nieczytelne pismo w danym fragmencie, niewyraźne czcionki (od łac. coniectura - przypuszczenie, domysł); jak w praktyce termin ten ma szerszy zakres, mianowicie, często traktowany jest jako synonim terminu: emendacja (ma to niejakie uzasadnienie, gdy zważymy, że często poprawki wprowadzone przez edytora oparte są na domyśle, przypuszczeniu nawet wzmiankowana wyżej poprawka Pigonia w Odzie do Młodości).

Koniektura może dotyczyć jednej sylaby, osobnego wyrazu, wyrażenia, zdania; bardzo często przez brak 1 sylaby czy wyrazu jest zachwiana miara wersyfikacyjna; wówczas musimy to opuszczenie uzupełnić, opierając się na kontekście, na znaczeniu fragmentu itp.

Kolacjonowanie przekazów - porównywanie różnych przekazów danego utworu (np. pierwodruku, jakichkolwiek wydań kolejnych, wydania ostatniego, autografu, kopii rękopiśmiennej ), dla wydobycia różnych odmian (wariantów) tekstu, celem wykazania ewolucji pracy pisarza nad tekstem utworu, a przede wszystkim - dla wyboru podstawy wydania do przygotowywanej edycji. Kolacjonowanie przekazów to niezwykle ważny element zespołu czynności edytorskich zw. krytyką tekstu.