EOK przewidziana jest w art. 20 TWE. Jego postanowienia zostały uszczegółowione w decyzji nr 95/553/EC, która weszła w życie w 2002 r.
1. Opieka przysługuje jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
a. O opiekę prosi osoba będąca obywatelem UE.
b. Osoba ta przebywa poza terytorium państwa, którego obywatelstwo posiada.
c. W miejscu pobytu nie ma ani stałego przedstawicielstwa ani też konsulatu honorowego państwa, którego obywatelem jest osoba, lub innego państwa nie będącego członkiem UE reprezentującego jej interesów.
2. Opieka jest sprawowana przez przedstawicielstwo dyplomatyczne lub konsularne państwa będącego członkiem UE innego niż państwo, którego obywatelem jest osoba prosząca o sprawowanie opieki.
3. Udzielając ochrony należy traktować osobę szukającą pomocy tak jakby była ona obywatelem państwa udzielającego opieki.
4. Osoba ubiegająca się o opiekę konsularną sama wybiera placówkę, do której się zwraca. W praktyce mogą być jednak zawierane np. nieformalne porozumienia, określające właściwość personalną placówek państw unijnych w państwach trzecich.
5. EOK obejmuje:
a. Pomoc w przypadku zgonu.
b. Pomoc w razie poważnego wypadku i ciężkiej choroby.
c. Pomoc w razie aresztowania lub zatrzymania.
d. Pomoc ofiarom aktów przemocy.
e. Udzielenie pomocy i repatriacja do kraju pozbawionych środków finansowych obywateli unijnych.
Udzielenie pomocy w innych kwestiach ma charakter dyskrecjonalny (uznaniowy). Takie niekonkretne ujęcie daje możliwość arbitralnego uchylania się od sprawowania opieki konsularnej.
6. Państwo przyjmujące może nie wyrazić zgody na wykonywanie opieki konsularnej w stosunku do osoby, która nie jest obywatelem państwa wykonującego opiekę.
Art. 8 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych
„Po odpowiedniej notyfikacji państwu przyjmującemu i w braku jego sprzeciwu urząd konsularny państwa wysyłającego może wykonywać w państwie przyjmującym funkcje konsularne na rzecz państwa trzeciego. ”