111169

Normy względnie i bezwzględnie więżące w prawie międzynarodowym; Znaczenie norm iuris cogentis w prawie traktatów

lusdispositivum (normo dyspozytywna) - norma prawna względnie obowiązująca (względnie wiążąca), która może być w konkretnym przypadku wyłączona lub zmodyfikowana w zależności od woli stron stosunku prawnego. Obowiązuje strony wówczas, gdy nie uregulowały one danej kwestii w odmienny sposób.

W PM normy iusdisposutivum miały dominującą role niezależnie od charakteru i zakresu obowiązywania. Wynikało to z tego iż państwa posiadały duża swobodę traktatową. Jednak panowało przekonanie, że są pewne reguły, które nie mogą być naruszane.

Iuris cogentis (łac.) - normy bezwzględnie obowiązujące ich zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone w przeciwieństwie. Podmioty prawa nie mają żadnej możliwości wyboru sposobu zachowania się, muszą zachowywać się tak, jak przepisy te postanawiają.

To normy prawne obowiązujące w stosunkach międzynarodowych o znaczeniu tak istotnym dla społeczności międzynarodowej, że posiadają one moc bezwzględną i nie mogą być uchylone inną normą prawa międzynarodowego nie mającą charakteru iuscogens.

Brak jest wyczerpującego katalogu takich norm. Ze swej istoty wszelkie normy typu iuscogens mają charakter zwyczaju międzynarodowego i wiążą wszystkie państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego. Nie stoi to przeszkodzie temu, że mogą być potwierdzane w umowach międzynarodowych, np. Karcie Narodów Zjednoczonych. Do najczęściej podawanych przykładów norm iuris cogentis należą: zakaz użycia siły zbrojnej (z wyjątkiem przypadków dozwolonych przez Kartę Narodów Zjednoczonych), zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne innych państw, zasada wolności morza otwartego, zakaz zabijania jeńców wojennych, zakaz ludobójstwa, zakaz handlu niewolnikami, kobietami i dziećmi, zakaz piractwa.

Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 1969 uznaje iuscogens za normę, od której żadne odstępstwo nie jest dozwolone i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę prawa międzynarodowego o tym samym charakterze. Konwencja stwierdza też, że nieważna jest umowa, która w chwili zawarcia była sprzeczna z iuscogens. Jeżeli zaś powstanie nowa norma iuscogens w trakcie obowiązywanie umowy następnie z nią sprzecznej, to taka umowa wygasa.