111892

aktywnej polityki antykryzysowej. W dziedzinie polityki gospodarczej hołdowano jeszcze zasadom, które wychodziły z założenia, że gospodarka może sama osiągnąć równowagę, wyjść z kryzysu bez aktywnej pomocy państwa. Do rewizji tych zasad zmusił dopiero wielki kryzys ekonomiczny 1929 - 1933, który zapoczątkował zarazem nową falę interwencjonizmu, nowy etap w działalności gospodarczej państwa.

Pierwszą większą próbą podjęcia przez państwo przedsięwzięć antycyklicznych, nakręcających koniunkturę, podjęto w USA na początku lat trzydziestych, w postaci tzw. polityki New Dealu. Powołano wówczas szereg komisji rządowych, które opracowały środki wyjścia z kryzysu, zmniejszenia masowego bezrobocia poprzez podjęcie na szeroką skalę programu robót publicznych.

Na szeroką skalę podjęto w latach 30 ingerencję do gospodarki w Niemczech hitlerowskich, Japonii, Włoszech. Ingerencja ta uwarunkowana była głównie celami militarnymi, nie pozostaje jednak bez wpływu na kształtowanie się ogólnej sytuacji koniunkturalnej. Klasycznym przykładem są tutaj Niemcy hitlerowskie. W roku 1935 rozpoczęto tam czteroletni plan, którego głównym celem był rozwój produkcji surowców strategicznych. Stworzono przymusową organizację poszczególnych gałęzi gospodarki. Państwo wprowadziło kontrolę nad wykorzystaniem siły roboczej, kontrolę cen oraz płac. Towarzyszy temu likwidacja ruchu związkowego i terror w stosunku do postępowych organizacji politycznych.

Ciekawego przykładu kształtowania się roli ekonomicznej państwa dostarcza gospodarka Polski w latach 1936 - 1939. realizuje się czteroletni inwestycji publicznych oraz sześcioletni plan inwestycji zbrojeniowych. Finansowanie planu dokonuje się przede wszystkim za pomocą środków wewnętrznych, głównie długu publicznego. W roku 1936 opracowano 15 - letni plan inwestycji publicznych, w których zarysowano program rozwoju przemysłowego kraju, zniesienia zasadniczych różnic w strukturze gospodarczej między Polską A i B.

II wojna światowa jest okresem największej ingerencji państwa w gospodarkę znanym w dotychczasowej historii. Syntetycznym wyrazem tej roli jest udział wydatków wojennych państwa w dochodzie narodowym. Udział ten był znacznie większy niż w czasie I wojny. W okresie pierwszej wojny światowej głównie kraje walczące przeznaczały na cele wojenne następujące wielkości dochodu narodowego: USA - 14%; Anglia - 37%; Niemcy - 42 %. W latach II wojny światowej odpowiednie dane wynosiły: 46%; 56% i 67%.

Wprowadzono rygorystyczną kontrolę nad całą gospodarką narodową. Tworzono mieszane z udziałem przedstawicieli kapitału - organy kontrolujące i planujące. Tworzono przymusowe organizacje i porozumienia przedsiębiorstw, dokonywano państwowej redystrybucji siły roboczej, surowców, artykułów żywnościowych, wszędzie istniała państwowa kontrola cen.

Bezpośrednio po II wojnie światowej - podobnie jak po pierwszej - wraz z przechodzeniem do gospodarki pokojowej dokonuje się zmniejszenie zakresu ingerencji państwa w gospodarkę, co dotyczy przede wszystkim zaangażowania państwa procesy produkcji. Likwidacji ulegają także wojenne metody dystrybucji - siły roboczej, surowców, a także metody ingerencji na rynku. Okres po II wojnie światowej otwiera równocześnie nową fazę ingerencji państwa w procesy gospodarcze, której celem staje się regulowanie koniunktury i wzrostu gospodarczego. Charakterystyczną cechą tej fazy ingerencji państwa w gospodarkę jest fakt, że ingerencja ta dysponuje rozbudowaną teorią ekonomiczną, która stworzył J.M Keynes. Jej oddziaływanie na politykę gospodarczą w latach bezpośrednio poprzedzających II wojnę światową - mimo iż główna praca J.M. Keynesa ukazała się w roku 1936 - nie mogło się wówczas rozwinąć. Wymagało to czasu i przewartościowania poglądów w ówczesnej nauce ekonomicznej. Tak więc można powiedzieć, że koniunktura i wzrost gospodarczy przez powojenne dziesięciolecia kształtowała się przy czynnym udziale państwa.