112794

1.    Działanie skuteczne, ale niekorzystne.

2.    Działanie nieskuteczne, ale korzystne.

3.    Działanie skuteczne i korzystne.

4.    Działanie nieskuteczne i niekorzystne.

Działanie skuteczne, ale niekorzystne, bo spowodowało nie zamierzone skutki ocenione negatywnie, których wartość łącznie z zamierzonymi i zrealizowanymi elementami kosztu przekroczyła 100% wartości osiągniętego wyniku użytecznego. Przykładem może być budowa fabryki, która osiąga zysk w wysokości 100 jednostek rocznie, a nie zamierzone skutki w postaci zanieczyszczenia wody i całego środowiska biologicznego powodują straty w skali 200 jednostek rocznie. Cel - zbudowanie fabryki został osiągnięty, ale działanie było niekorzystne.

Działanie nieskuteczne, ale korzystne. Cel nie został osiągnięty, ale skutki nie zamierzone pozytywnie oceniane przekraczają wartość celu nie osiągniętego.

Przykładem może być sytuacja w której student uczył się do egzaminu w bibliotece, egzaminu nie zdał, ale przy okazji przygotowania się w bibliotece poznał dziewczynę, z którą się ożenił. Skutki nie zamierzonego celowego działania okazały się korzystne, mimo nieskuteczności.

Działanie skuteczne i korzystne, które jest przykładem działania sprawnego.

Działanie nieskuteczne i niekorzystne, a więc w pełni niesprawne.

Trzecią podstawową formą sprawności jest ekonomiczność. Miarą ekonomiczności (gospodarności) jest stosunek wyniku użytecznego (efektu) do kosztów działania (nakładu) poniesionego na jego osiągnięcie. Przy czym należy podkreślić, że chodzi tu o pojęcie odmienne od używanego w ekonomii. W prakseologii bowiem uwzględnia się wszystkie koszty zarówno materialne jak i moralne. Możemy to przedstawić w trzech różnych wariantach, a mianowicie: jeżeli przez

Jak widać ekonomiczność należy do tej samej klasy pojęć jak i korzystność. Powstaje więc problem, po co dokonywać tego rozróżnienia?

Analizując bliżej oba pojęcia musimy stwierdzić, że w praktyce nie zawsze zmiana korzystności jest proporcjonalna do zmiany ekonomiczności, a zatem nie zawsze najkorzystniejszy wariant jest zarazem najbardziej ekonomiczny. W związku z tym kryteria korzystności i ekonomiczności jako kryteria wyboru wariantów działania występują oddzielnie. Zwiększenie ekonomiczności, czyli znalezienie bardziej ekonomicznego sposobu działania nazywamy ekonomizacją działań. Jest to dążenie do maksymalizacji przedstawionego wyżej stosunku.

W odniesieniu do przedsięwzięć ekonomicznych ocena powinna wynikać i być zgodna z zasadą racjonalnego gospodarowania. Zasada ta w jej dwóch znanych wariantach -minimalizacji nakładów przy założonym celu i maksymalnego efektu przy założonych nakładach - odwołuje się bezpośrednio do wiedzy na temat samego przedsięwzięcia oraz eksponuje odmienne sposoby jego realizacji. Zakres posiadanej wiedzy decyduje, zgodnie z koncepcją O. Langego, o skuteczności realizacji założonego celu.

Problem ten znany jest w literaturze jako zagadnienie relacji między racjonalnością rzeczową a racjonalnością metodologiczną. „Racjonalność rzeczowa występuje wówczas, gdy dobór środków do działania odpowiada prawdziwej, obiektywnie istniejącej sytuacji. Działanie racjonalne rzeczowo jest zawsze skuteczne. Racjonalność metodologiczna oznacza, że działanie jest racjonalne z punktu widzenia wiedzy