121760

nazywa się strukturą porfirową, a najbardziej typową skalą dla niej jest porfir. W przypadkach bardzo szybkiego krzepnięcia magmy powstają struktury szkliste, w których zakrzepła masa skalna przedstawia się jak szkliwo.

Często, wskutek uwalniania się z magmy składników gazowych, zakrzepła masa stanowi skałę porowatą, np. pumeks.

Skały osadowe. Powstały na powierzchni Ziemi - głownie w morzu, ale również w wodach powierzchniowych i na lądzie - z osadów nagromadzonych wskutek działania rożnych czynników geologicznych (woda, wiatr, lodowce i organizmy). Ogólnie dzielą się na skały powstałe z osadów mechanicznych, chemicznych i organicznych.

Osady mechaniczne stanowią kruchy skał magmowych lub osadowych o rożnych wielkościach, przetransportowanych na miejsce przez wodę lub wiatr. Materiał ten przykryty dalszymi osadami ulegał sprasowaniu i cementacji, w rezultacie czego powstała skała zwięzła. W skałach osadowych pochodzenia mechanicznego, zwanych również skalami okruchowymi, zawsze można wyróżnić materiał okruchowy i masę cementacyjną, czyli lepiszcze. Może być ono ilaste, wapienne, krzemionkowe i in.

Skały osadowe pochodzenia chemicznego powstają przez wytrącanie się z roztworów. Na przykład woda morska zawiera w sobie wiele rozpuszczonych minerałów, głównie soli kamiennych i potasowych, siarczanów wapnia itp. W sprzyjających warunkach - w płytkich, silnie nasłonecznionych zatokach - następuje odparowanie wody i wytrącanie się minerałów z roztworu. Tworzą one złoża soli kamiennych, soli potasowych, gipsu i in. Skały osadowe pochodzenia chemicznego cechują się jednorodnością struktury w całej swej masie.

Skały osadowe pochodzenia organicznego utworzone z nagromadzonych szczątków roślinnych (np. węgle kopalne) lub zwierzęcych (kreda i niektóre wapienie).

Główną cech większości skał osadowych jest ich budowa warstwowa. Poszczególne warstwy są rozpoznawalne, ponieważ różnią się barwą, uziamieniem i składem mineralnym osadu. Warstwę wyraźnie wyróżniającą się od warstw wyżej i niżej leżących nazywa się ławica Ławice węgla i innych kopalin noszą nazwę pokładów.

Skały metamorficzne, czyli przeobrażone. Skały osadowe lub magmowe, które wskutek ruchów górotwórczych dostały się w głębsze warstwy skorupy ziemskiej, ulegają metamorfozie, czyli przeobrażeniu. Przeobrażenie następuje pod wpływem panującej na dużych głębokościach wysokiej temperatury, wysokiego ciśnienia oraz działania gorących wód i gazów wydobywających się z magmy. Skały magmowe uzyskują strukturę łupkową uwarstwioną, a skały osadowe krystaliczną (łupki krystaliczne). W czasie przeobrażenia może ulec zmianie skład mineralny skały pierwotnej. Skały przeobrażone cechują się brakiem porowatości.

Temat: 7.3. Skały magmowe i metamorficzne.

Najważniejszymi skałami magmowymi głębinowymi są: granit, sjenit, gabro, a skałami magmowymi wylewnymi: porfir, trachit, melafir, diabaz i bazalt. Ich minerały skałotwórcze to: skalenie, kwarc, łyszczyki, a również oliwiny, pirokseny i amfibole.

Granit. Zawiera około 70% krzemionki (SiCb). Struktura jego jest ziarnista. Skład mineralny: skalenie, kwarc i łyszczyki, a obok nich w małych, zmiennych ilościach również apatyty, magnetyty, hornblendy i in. Odmiany zawierające biotyt noszą nazwę granitów biotytowych,