123020

W koncepcji K. Vasaka mowa była o dwóch generacjach praw człowieka: prawa cywilne i polityczne (pierwsza generacja), następnie prawa społeczno-gospodarczo-kulturalne (druga generacja). Dopiero w latach 80-tych XX wieku wyróżniono trzecią generację -tzw. prawa kolektywne, solidarnościowe.

Prawa I generacji - w pierwszej fazie normowano tzw. status negatywny jednostki - wolność od arbitralnych ingerencji, gwarancje wolności osobistej i bezpieczeństwa prawnego (prawa cywilne jednostki). Znalazły wyraz już np. w Wielkiej Karcie Swobód z 1215 r. Następny etap rozwoju to prawa polityczne związane z partycypowaniem w sprawowaniu władzy, zwłaszcza prawa wyborcze. Ich pojawienie wiązało się z kształtowaniem pierwszych instytucji przedstawicielskich. Cechą prawną I generacji jest eksponowanie głównie (choć nie tylko) obowiązków negatywnych państwa, czyli zakaz arbitralnej ingerencji.

Prawa II generacji - prawa socjalne - ochrona praw majątkowych i egzystencji materialnej jednostki; związek gwarancji praw socjalnych z industrialnym i technologicznym rozwojem społeczeństw; rozwój po I wojnie światowej; socjalna koncepcja praw człowieka;

Prawa III generacji - prawa kolektywne a prawa indywidualne; według klasycznej koncepcji podmiotem uprawnień jest jednostka; po II wojnie światowej za podmiot niektórych praw uznano także pewne zbiorowości; słabość tej grupy praw człowieka - brak międzynarodowych procedur implementacyjnych, zapewniających ich efektywną ochronę;

Praw kolektywne:

•    Prawo narodu do samostanowienia;

•    Prawo do pokojowego współistnienia;

•    Prawo do samodzielnego, pozbawionego ingerencji rozwoju i decydowania;

•    Prawo do swobodnego dysponowania bogactwami naturalnymi;

Prawa IV generacji - wyrazem postępującej ewolucji praw człowieka jest wyodrębnienie IV generacji praw człowieka. Są to prawa przysługujące mniejszościom narodowym - kompleksowe regulacje prawnomiędzynarodowe gwarantujące ochronę mniejszościom narodowym przyjęte zostały dopiero w latach 90-tych XX wieku. Przede wszystkim: Konwencja Ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych z 1995 r.

Prawa i wolności konstytucyjne:

•    Niektóre konstytucje używają wprost tego pojęcia, np. Polska, Austria, Szwajcaria;

•    Prawa wyrażone wprost w tekście konstytucji;

•    Konstytucja RP termin „prawa konstytucyjne" - art. 31 ust. 3 oraz art. 79;

Prawa podstawowe: 2 koncepcje:

•    Prawa podstawowe to wszystkie prawa konstytucyjne;

•    Nie wszystkie prawa zawarte w Konstytucji są prawami podstawowymi - np. prawa i wolności zawarte poza rozdziałem I Konstytucji RFN to tzw. „prawa podobne do podstawowych".