123633

Samodyfuzja. Wakanse, utworzone min. w wyniku omówionych procesów, mogą się przemieszczać w sieci krystalicznej metalu. W istocie ruch wakansów jest związany z ruchem atomów, opuszczających pozycje węzłowe. Zjawisko przemieszczania się atomów we własnej sieci krystalicznej jest nazywane samodyfuzją.

3. Dyslokacje i ich własności.

Główne rodzaje dyslokacji. Liniowymi wadami budowy kiystalicznej są dyslokacje. Do głównych rodzajów dyslokacji należą:

•    dyslokacje krawędziowe

•    dyslokacje śrubowe

•    dyslokacje mieszane

Dyslokacja krawędziowa. Dyslokacja krawędziowa stanowi krawędź ekstrapłaszczyzny, tj. półpłaszczyzny sieciowej umieszczonej między nieco rozsuniętymi płaszczyznami sieciowymi kryształu o budowie prawidłowej. W zależności od położenia dodatkowej płaszczyzny dyslokacje mogą być ujemne, bądź dodatnie.

Kontur i wektor Burgersa. Wielkość dyslokacji i wywołane nią odkształcenie charakteryzuje wektor Burgersa b. Wektor ten wyznacza się tworząc tzw. kontur Burgersa. Wykreślony w krysztale idealnym kontur Burgersa zamyka się tworząc równoległobok. Gdy w krysztale występuje dyslokacja, czworobok konturu Burgersa wykreślonego wokół linii dyslokacji nie zamyka się. Niezależnie od sposobu poprowadzenia konturu Burgersa jego niezamknięta część będzie taka sama i równa wektorowi Burgersa b. Dyslokacja krawędziowa ma wektor Burgersa b prostopadły do swej linii.

Poślizg dyslokacji. Dyslokacje krawędziowe leżące w płaszczyznach najgęściej obsadzonych atomami będących płaszczyznami poślizgu, przemieszczają się pod działaniem naprężenia stycznego. Górna część płaszczyzny sieciowej, położona nad płaszczyzna poślizgu, staje się ekstrapłaszczyzną w wyniku przemieszczenia atomów z położenia B do B'. W wyniku tego dyslokacja krawędziowa przemieszcza się z położenia A do B\ tj. o wartość wektora Burgersa b. Przemieszczanie dyslokacji w płaszczyźnie poślizgu pod działaniem naprężeń stycznych przebiega w opisany sposób aż do powierzchni kryształu, na której tworzy się uskok o wielkości b. Jednoczesne przemieszczanie się w jednej płaszczyźnie poślizgu dyslokacji dodatniej i ujemnej powoduje utworzenie uskoków na obu przeciwległych powierzchniach kryształu.

Wspinanie dyslokacji. Dyslokacje krawędziowe przemieszczają się również przez wspinanie, które można podzielić na:

-    wspinanie dodatnie, zwane zwykle wspinaniem,

-    wspinanie ujemne, zwane zwykle zstępowaniem.

Mechanizm wspinania dodatniego polega na dołączaniu się atomów do krawędzi ekstrapłaszczyzny i przemieszczaniu się ich drogą dyfuzji do wakansów. Proces odwrotny, zwany wspinaniem ujemnym lub zstępowaniem, polega na przyłączaniu się dyfundujących atomów do krawędzi ekstrapłaszczyzny. Procesy te są związane z dyfuzyjnym transportem masy i dlatego wspinanie dyslokacji wymaga aktywacji cieplnej, czyli podwyższenia temperatury.

Dyslokacja śrubowa. Dyslokacja śrubowa to defekt liniowy struktury krystalicznej spowodowany przemieszczeniem części kryształu wokół osi, zwanej linią dyslokacji śrubowej. Wektor Burgersa b dyslokacji śrubowej jest równoległy do

2