123924

2

przeznaczeniu człowieka do dobia lub zła. zbawienia hib potępienia Dyskusja na len temat często odżywała w dziejadi chrześcijaństwa st.mówiła ona też jeden ze spornych punktów w okiesie reformacji.

• Koncepcja poznania

Augustyn twietdził. że dlatego należy dążyć do poznania prawdy, ze jest cma dla człowieka źródłem prawdziwego szczęścia Tylko wtedy jerfciak prawda przyniesie człowiekowi szczęsne, gdy ten uzyska pewność co do jej istnienia Rodzi się zatem zasadnicze pytanie, czy człowiekowi jest dostępna pewność¹ i jak jest mu dostępna Na dwanaście wieków przed Kartezjuszem w swej nauce o poznatuu Augustyn posłużył się podobną metodą, jaką było wątpienie. Rozważał, czy istnieje jakieś poznanie, króte byłoby niewątpliwe Uznał, że takim poznaniem nie może być poznanie zmysłowe, gdyż znamy z codziennego doświadczenia takie zjawiska, jak złudzenia zmysłowe. Już starożytni sceptycy formułowab wiele zastrzeżeń pod adresem poznana zmysłowego i pod ackesem samej prawdy. Według Augustyna jechiak. niewątpliwy jest sam fakt wątpienia Każdy, kto wątpi w istnienie prawdy, zna przynajmniej jedną prawdę niewątpliwą a mianowicie prawdę o tym. że wątpi, a w związku z tym - prawdę o tym, że jest Toi co później u Kartezjusza (który prawdopodobnie nawiązywał do Augustyna) zostało wyrażone słynną tcrmnłą cogito ergo sum („myślę, więc jestem"), u Augustyna miało postać zdania: duUto ergo sum {..wątpię, więc jestem^-) Jaki płynął stąd wniosek dla nauki o poznaniu’ Otóż według Augustyna, najpewniejszym faktem jest własna myśl człowieka Poznanie własnej myśli jest |>oznaniem niewątpliwym Prawdy i pewności nie należy zatem szukać w świecie fizycznym, lecz w świecie psychicznym Augustyn pisał wprost: „Wejdź w samego siebie, we ssnętrzu człowieka mieszka prawda^-. Był to pogląd zbbzany do poglądu platońskiego Przypomnijmy, że zdaniem Platona, dusza przed wcieleniem oglądała idee i zachowała o nich pamięć Drogą do poznania idei jest pewna odmiana doświadczenia wewnętrznego, jakim jest przypomnienie (anamneza). Augustyn nie przyjmował istnienia w człowieku wiedzy wrodzonej w takim sensie jak to czynił Platon Zdaniem Augustyna, czlowriek wprawdzie posiada w sobie wiedzę, która nie wywodzi się z żadnego doświadczenia, lecz jest to wiedza pochodząca z tzw iluminacji (oświecenia) Bóg w bezpośredni sposób oświeca ludzki umysł ideami zapisuje je w jego duszy. Idee. które człowiek posiada dzięki iluminacji, oświetlają zarazem wszekue inne poznanie Pękną rolę podobną do światła, które umozUwia poznawanie iinych przedmiotów. Najważniejszym aktem poznawczym jest zatem wewnętrzna intuicja, będąca rodzajem kontemplacji, w której człowiekowi ujawniają się z całą oczywistością prawdy, które w sobie nosi U Augustyna dodiodzi więc do połączenia poznania racjonahiego, skierowanego na świat własnej psychiki podmiotu, z poznaniem mistycznym. Z takiego racjanalno-mistycznego poznania rodzi się w człowieku pewność dotycząca takich twierdzeń. jak istnienie Boga i nieśmiertelność duszy.

• Obrai c dowieka

Augustyn przyjmował dualistyczną koncepcję człowieka Również i tu widoczny jest wpływ platoiuzmu Augustyn przyjmował, że człowiek jest istotą zlozoną z duszy i ciała, będących dwiema odiębnymi substancjami Cialopojmował jako substancję ilościową, a więc jako to. co posiada trzy wymiary: długość, szerokość i głębokość Cechą każdego ciała fizycznego jest to. że zajmuje jakieś miejsce w przestrzeni Samo ciało ludzkie jest jednak czymś bezwładnym Czynnikiem, który je ożywia, jest dusza Jest ona substancją jakościową Nie można jej ani zobaczyć ani dotknąć, ani scharakteryzować w sposób ilościowy. Stosownie do takiej studutay bytu ludzkiego istnieją dwa rodzaje poznania: poznanie zmysłowe i rozumowe (duchowe), przy czym tylko to dnigie prowadzi do uzyskania wiedzy prawdziwej i pewnej. Wiedza o duszy jest pewniejsza od wiedzy o świecie cielesnym (fizycznym).

Oprócz zmysłów i rozumu człowiek posiada jeszcze wolę. Augustyn zerwał z przekonaniem Sakiatesa. mówiącym o prymacie rozumu w stosunku do woli Jest akm.it odwrotnie To właśnie wola i jej działanie stanowią o kształcie ludzkiego życia duchowego O ile pogląd Sokratesa można nazwać inlelektuabzroem etycznym, o tyle stanowisko Augustyna zasługuje na miano wohintaryzmu etycznego Wola jest tą władzą ludzką, która jest przyporządkowała jakiemuś dobni, lak jak rozum jest przyporządkowany prawdzie. Woła poszukuje szczęścia, a szczęście polega na zrealizowani dóbr* do którego lgnie Największe szczęście człowiek może posiąść wówczas, gdy jego wola skieruje się na najwyższe dobro Ponieważ Augustyn twierdził, że tym najwyższym dobrem jest Bóg zatem największe szczęście płynie dla człowieka z fakni skierowania się swoją wolą na Boga Jedna z najsłynniejszych sentencji Augustyna mówi „Uczyniłeś nas dla siebie. Boże. i niespokojne jest serce nasze, póki nie spocznie w Tobie". Wola ludzka jest jednak wolna i człowiek może odwrócić się od dobra najwyższego ku innemu dobru Augustyn był przekonany o tym. że człowiek nawet wówczas, gdy kiemje się ku zhi pojmuje je jako swoiste dobro Mówiąc inaczej, wola ludzka nigdy nie pragnie zła jako zła. lecz gdy kiemje się ku złu. ro czyni tak dlatego, że pojmuje je jako swego rodzaju dobro, choćby było to obiektywne zło.

Wolna woła człowieka nie jest jednak nieograniczona Napotyka ona na poczucie prawa i moralnego obowiązku Augustyn twierdził, że w ludzkiej duszy są zapisane nie tylko wieczne prawdy teoretyczne, lecz również prawdy moralne, czyli zasady kierujące wolą które człowiek może odkryć w aktach wewnętrzne) intuicji.

Jednym z najnudniejszych punktów w antropologii Augustyna jest jego nauka o stosunku wolnej woli do łaski i przeznaczenia Był on przekonany o tym. że pomiędzy człowiekiem a Bogiem istnieje przepaść, której człowiek nie może pokonać sam. siłą swojej woli Do prowadzenia życia sprawiedliwego nirzbęihia jest więc nad|>rzyrodzana pomoc, nazywana łaską Spehuenie chrześcijańskiego życia jest możliwe dzięki zespoleniu natiaalnej woli i nadprzyrodzonej łaski Skąd się jednak bierze zło? Augustyn opowiadał się za tzw. pry wacypią koncepcją zła (prńwrio = brak), wedle której zło polega na braku dobra. Jeżeli zatem spotykamy się ze złem. to btakirje jakiegoś dobra Prawdziwe dobro jest udzielane w łasce. Skoro istnieją ludzie żli to znaczy, że są na świecie ludzie pozbawienie łaski dobra Ostatecznym wnioskiem, do jakiego doszedł Augustyn, było twierdzenie, że istnieją ludzie obdarzeni łaską przeznaczeni do dolna i istnieją ludzie pozbawieni łaski, przeznaczeni do zła Augustyńska nauka o predestynacji (o odgórnym przeznaczeniu ludzi do dobra lub zła a przez to do zbawienia i potępienia) praktycznie oznaczała negację wolnej woli w życiu moralno-religijnym (choć w innych aspektach woła pozostawała wolna). Zasada predestynacji zdejmowała też z człowieka odpowiedziakiość za czyny, które są z góry zaplanowane Spór. jaki wywołał swą koncepcją Augustyn, toczył się przez cale wieki Nawiązał do niego między iiaiymi Marcin Luter, którego pogląd na temat relacji łaski do wolnej woli był bliski Augustynowi Dziełu Augustyna O wolnej woli Luter przeciwstawił własne dzieło O me wolnej woli,

• Sauka o świecie i o priyrodrie

We wszystkich systemach filozoficznych ważne miejsce zajmuje kosmogonia. a więc doktryna o pochodzeniu świata Augustyn, za Biblią, przyjmował kreację kosmosu z nicości (creorto ex ruhilo) Trzeba tu dodać, że starożytna filozofia grecka me znała idei kreacji z nicości. Była to idea żywa w tradycji biiłijnej. judaistycznej, a potem chrześcijańskiej Wszyscy autorzy greccy natomiast przyjmowali odwrieczne istnienie materii Ewentualny akt stwórczy drmiwga (czyli budowniczego świata) polegał na przekształcana! tej materu lub na wprawieniu jej w ruch Augustyn nawiązywał wprawdzie do poglądów myślicieli starożytnych, lecz modyfikował je w dudni Biblii. Uważał, że Bóg najpierw stworzył z nicości pierwszą materię Dalsze etapy jnocesu stworzenia polegały na formowaniu lej pierwotnej materii Polegało ono na nadawaniu materii harmonijnego porządku Za główną zasadę wszelciej harmonii uważano wówczas właściwe proporcje, powodujące, że ma miejsce swego rodzaju ..jedność w wielości' (taiiros in varietate). Już P* ag ot as i jego uczniowie, do których