Magazyn62501

311

PŁACE

tycznej przydatności tych danych do tego lub innego celu stanowi rodzaj źródła, na którem statystyka się opiera, zasiąg badań, ich okresowość i zakres.

3. Źródła. Informacyj o stawkach plac dostarczają: a) zbiorowe układy pracy i związane z niemi cenniki płac (taryfy); b) orzeczenia urzędowych organów rozjemczych (komisyj arbitrażowych, inspektorów pracy) ; c) cenniki ustalane jednostronnie przez pracodawców (zarówno prywatnych, jak i państwo oraz samorząd), a niekiedy także d) odpowiednie notowania biur pośrednictwa i giełd pracy.

Natomiast źródłem statystyki zarobków są: a) ankiety, wypełniane przez praco dawców na podstawie list płac, a zbierane bądźto wyłącznie dla badań zarobków, bądźto dla celów statystyki produkcji; b) perjodyczne zeznania pracodawców

0    pracy i zarobku każdego pracownika, składane instytucjom ubezpieczeń społecznych w związku z potrącaniem i przekazywaniem składek (źródło o dużym zasięgu osobowym) ; c) dokonywane niekiedy specjalne spisy zarobków lub wreszcie d) dobrowolne zeznania samych pracowników, zbierane drogą badania budżetów domowych lub przy okazji innych badań o specjalnych celach i o małym zazwyczaj zasięgu.

W krajach, w których zawieranie zbiorowych układów pracy reguluje odpowiednie ustawodawstwo, układy te wciągane są do specjalnych rejestrów; w innych — ogłaszane są w gazetach urzędowych lub w prasie zawodowej, a z reguły przechowują je organizacje pracowników i pracodawców. Zbieranie tych układów i ich opracowywanie jest więc łatwiejsze i mniej kosztowne, aniżeli przeprowadzanie badań ankietowych. Tern też należy tłumaczyć, że w wielu krajach prowadzi się tylko statystykę stawek płac, mimo, że a) nie uwzględnia ona faktycznego czasu pracy (częściowego bezrobocia i godzin nadliczbowych), b) nie jest miarodajna dla ustalenia wpływu, jaki na zarobek rzeczywisty wywiera sprawność robotnika

1    wydajność maszyn, c) nie ujmuje liczb robotników, potrzebnych do obliczenia płac przeciętnych, d) nie daje dostatecznych podstaw do zupełnie ścisłej porównywalności wskutek stosowania niejednolitej nomenklatury stawek (minimalne, typowe, przeważające, zasadnicze i t. p., e) nie może stwierdzić zachodzących nieraz w rzeczywistości odchyleń od stawek cennikowych i t. d.

4.    Zasiąg. Inna zazwyczaj masa obejmowana jest statystyką stawek płac, a inna statystyką zarobków. Statystyka stawek obejmuje zwykle tylko te kategorje pracowników i te gałęzie pracy czy ośrodki, w których obowiązują zbiorowe cenniki płac, gdy statystyka zarobków nie jest pod tym względem ograniczona: może również sięgać tam, gdzie robotnicy są niezorganizowani i wynagradzani według umów indywidualnych. Z drugiej jednak strony, w razie upowszechnienia cenników zbiorowych, statystyka stawek płac może być obfitszem źródłem informacyj, aniżeli statystyka zarobków, która ze względów praktycznych ogranicza się często do badania, wprawdzie głębszego, ale tylko w obrębie pewnej, mniej lub więcej ograniczonej masy pracowników. Poza względami praktycznemi o takim lub innym zasięgu statystyki płac decyduje cel, jakiemu ma ona służyć. Gdy w jednym wypadku wystarczyć mogą stawki płac i przytem odnoszące się do pewnej tylko Kategorji pracowników, to w innym miarodajne mogą być tylko rzeczywiste zarobki i to w oparciu o jak najszerszą podstawę badań. W zależności od tych czynników statystyka płac może obejmować: a) ogół osób utrzymujących się z pracy najemnej, bądź też — co jest zjawiskiem najczęstszem — tylko pracowników fizycznych, przytem albo wszystkich, albo też tylko pewne typowe ich kategorje; b) wszystkie ważniejsze gałęzie pracy, albo też — jak to przeważnie bywa — tylko górnictwo i przemysł przetwórczy, przyczem nieraz jedynie ważniejsze jego rodzaje; c) wszystkie bez wyjątku zakłady w objętych badaniem gałęziach pracy, względnie tylko zakłady większe lub specjalnie dobrane (metoda reprezentacyjna); d) cały obszar kraju, bądź tylko niektóre okręgi, większe miasta lub ośrodki uznane za reprezentacyjne dla danego przemysłu.

5.    Okresowość. Podobnie jak przy ustalaniu zasięgu, względy praktyczne sprawiają również, że badań płac nie można przeprowadzić zbyt często. Z tego punktu widzenia odróżnia się statystyki płac a) perjodyczne i b) nieperjodyczne, przeprowadzane w niestałych odstępach czasu. Okresowość badań nieperjodycznych uzależnia się zazwyczaj a) od stałości warunków gospodarczych: