Magazyn60501

291

PŁACE

myślą jest kierowana, w odniesieniu do ubogich, chorych, inwalidów. Państwo współczesne tworzy ubezpieczenia społeczne i zapewnia wszystkim bezpłatne wykształcenie w szkołach powszechnych. Prawdziwa rewolucja komunistyczna i wszystkie ujemne jej skutki zaczynają się dopiero dzięki rozszerzeniu omawianej zasady poza pewne granice, zarówno pod względem podmiotów nią objętych, to znaczy także zdolnych do pracy i zawodowo czynnych oraz pod względem przedmiotu, inaczej mówiąc zakresu potrzeb jednostek, przekraczającego minimum egzystencji.

Druga podstawowa zasada rozdziału dochodu społecznego — według wyników pracy, stosowana jest również w obecnym ustroju społecznym, tylko w pewnym ograniczonym zakresie. Zasadę, że każdy ma prawo do tych wartości, które sam stworzył uważa zdrowa polityka socjalna za całkiem słuszną i nawet niezbędną. Bo „ogólne poczucie prawne — jak pisze C a s s e 1 — niewątpliwie stawia postulat, że powinien być przeprowadzony sprawiedliwy podział według przyczynienia się każdego czy współdziałania. Jest to tylko wyraz tej samej istoty naszego ducha, która w dziedzinie teoretycznej zawsze ż^da przyczyny, zawsze szuka związku przyczynowego". Tak samo instytucja prywatnej własności uzasadniana jest prawem wytwórców do ich własnego produktu, prawem rozporządzania owocami swej pracy i wstrzemięźliwości (J. St. Mili). Istotną funkcją społeczną prywatnej własności jest powiększanie drogą wysiłków indywidualnych produkcyjności i oszczęd ności, w interesie nietylko bezpośrednio działających, ale i całego społeczeństwa.

— Ostatecznie więc słuszną p. można określić bądź to odpowiednio do potrzeb pracownika, węziej lub szerzej rozumianych: minimalnych, normalnych i t. d. bądź to odpowiednio do stopnia przyczynienia się jednostki do wytworzenia produktu. Pierwsze pojęcie p. można nazwać teleologicznem, wobec tego, że uwzględnia wyłącznie cel, do którego ma służyć płaca: utrzymanie na tym lub innym poziomie robotnika. Drugie pojęcie należy nazwać kauzalnem, gdyż u pod stawy jego leży związek przyczynowy między pracą a jej wytworem i wynagrodzeniem; wytworzenie wartości w procesie produkcji jest zarazem tytułem do jej otrzymania przy rozdziale. Za szerszą jeszcze podstawę idei kauzalnej słusznej p. można uważać postulat moralny odpowiedzialności każdego za swe czyny lub zaniedbania. W praktyce te dwie idee słusznej p.: teleolo-giczna i kauzalna często razem występują, służą nawet niekiedy równocześnie do umotywowania sądu o spraw iedliwem lub nie-sprawiedliwem wynagrodzeniu pracy. Teoretycznie jednak różnią się one głęboko, opierają się bowiem na zupełnie odmiennych związkach faktycznych i założeniach myślowych. Odwołują się także do zgoła różnych sprężyn duszy ludzkiej. Jedna z nich apeluje do uczucia miłości i wspólnoty u tych, którzy mają dawać, a uznaje absolutne prawa egoistyczne, nieodwzajemnione bezpo-średniem świadczeniem tych, którzy mają otrzymywać; druga apeluje do indywidualnego interesu, żądając równowartościowej produkcji — jedynego tytułu, warunkowego teraz prawa, do wynagrodzenia. W pierwszej przeważają wyraźnie momenty etyczne, będące nieraz w sprzeczności i walce z momentami ekonomicznemi. Druga, nadając ściśle określone prawa warunkowe, na związku przyczynowym oparte, stwarza równocześnie możność realizacji tych praw. Każda z nich prowadzi też praktycznie do całkiem odmiennych konsekwencyj i inaczej kształtuje psychikę indywidualną i społeczną. Odpowiednie dozowanie tych dwóch współistniejących i współzawodniczących zasad, właściwa ich równowaga, staje się zagadnieniem pierwszorzędnej doniosłości dla ogólnego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego. Tam, gdzie chodzi

0    wytworzenie energji społecznej potencjalnej, o wychowanie nowego pokolenia, wyrobienie w niem odpowiednich zdolności

1    siły, tam oczywiście, jedynie może mieć głos zasada przystosowania udziału w dochodzie społecznym w miarę możności do potrzeb, co jest zresztą ograniczone przez dochód elementów produkcyjnie czynnych. Niekiedy może ona mieć zastosowanie także do zawodowo czynnych — w postaci minimum p. — w tych wypadkach, kiedy wyjątkowo niska produkcyjność spowodowana jest właśnie niskiem wynagrodzeniem (w chałupnictwie), wyraźnie niedostatecz-nem dla zaspokojenia niezbędnych potrzeb. W stosunku do kauzalnej słusznej p. można ogólnie powiedzieć, że jej funkcją społeczną jest wzrost produkcji, powiększenie kinetycznej energji społecznej. To jest jej głęb-

19*