49514

regulatorem, jakim jest rynek.

W Polsce do 1949, w okresie odbudowy, pozwolono na działanie sektora prywatnego w przemyśle, usługach i handlu, ogramczając jednocześnie rozmiary przedsiębiorstw prywatnych (do 50 zatrudnionych). Po 1949 podjęło działania mające na celu dalszą centralizację systemu gospodarki. Planowano całkowite wyeliminowanie sektora prywatnego. Zasadniczym narzędziem sprawowania kontroli nad procesami gospodarczymi przez państwo - był system planów gospodarczych. Tylko pierwszy z nich, plan trzyletni 1947-49, został w pełni wykonany; następne: plan sześcioletni 1950-55 i kolejne pięciolatki były wielokrotme zmieniane i tylko częściowo realizowane. W miarę upływu czasu i kontunuacji gospodarki planowej, malała dyscyplina wykonywania planów, a ich system ulegał rozpadowi. Państwo zmniejszyło stopnia kontroli gospodarki. W pełni ujawniło się w latach 70., wraz z wprowadzeniem tzw. planów otwartych. Po 1989 zaprzestano konstruowania planów wieloletnich. Narzucony Polsce system gospodarczy spowodował dysproporcje w rozwoju poszczególnych działów gospodarki — szczególnie wyraźny był niedorozwój sfery usług (zwłaszcza na wsi) i budownictwa mieszkaniowego, nadmiernie zaś rozbudowano przemysł ciężki. Powodowało to konieczność stosowania reglamentacji w różnych formach: od sklepów „za żółtymi firankami” (w latach 50. i 60.) przez system przydziałów, np. mieszkań i talonów na samochody, ale również na telewizory, pralki, lodówki (lata 50. i 60.), po system kartkowy obejmujący mleko, masło, mydło, buty (1 para na rok) i inne podstawowe artykuły konsumpcyjne (lata 80 ). Zjawiskom tym towarzyszył rozwinięty „czarny rynek”.Ten brak równowagi w latach 70. pogłębiła nadmierna emisja pieniądza w stosunku do wartości dóbr i usług, powodująca tzw. nawis inflacyjny i przymusowe oszczędności. Celem gospodarki planowej było uzyskanie maksymalnego tempa wzrostu gospodarczego (element ideologicznej rywalizacji z gospodar ką rynkowy innych paristw). Powodowało to zmniejszenie plac realnych, narastało niezadowolenie społeczne i wreszcie bunty (1956, 1970, 1976,1980). Wybuchy społeczne wymuszały korekty planów i krótkotrwale zwiększenie udziału w^rydatków konsiunpcyjnych w produkcie narodowym, a następnie - wskutek presji inwestycyjnej -udział wydatków konsumpcyjnych ponowili e malał. W 1979 nastąpiło gwałtowne załamanie gospodarki kraju.

Gospodarka planow^ra Polski była ogromnie marnotrawna i nieefektywna. Na uzyskanie 1 dolara USA ponoszono w latach 80. trzykrotnie większe koszty niż w RFN. Marnotrawiono zasoby, prowadząc rabunkową gospodarkę nie liczono się z pracownikami, utrzymując produkcję w zakładach przemysłowych, w których stężenie trujących substancji setki razy przekraczało dopuszczalne normy; lokowano wyjątkowa tnrjące przedsiębiorstwa w dzielnicach mieszkaniowych ; stosowano trujące materiały w budownictwie mieszkaniowym, niszczono środowisko naturalne. Trudne do oszacowania są szkody poczynione przez gospodarkę planową w psycliice ludzkiej. Zniszczono etos i etykę pracy- brak motywacji do efektywnej pracy - poszanowanie dla praw^ra, dążenie do perfekcji, innowacyjność, przedsiębiorczość. Ostatecznym efektem tych działań była całkowita destrukcja gospodarki, która (obciążona ogromnym długiem i niezdolna do konkurowania na rynkach światowych), straciła zdolność do podtrzymywania systemu gospodarki planowej.    Nastąpił

wzrost niezadowolenia społecznego. Głównym motor em tego niezadowolenia było pogarszanie się sytuacji społecznej, ekonomicznej i warunków życia w porównaniu    z krajami

rozwiniętymi,    w    których    dominowała    gospodarka    rynkowa.

Bliskie sąsiedztwo państw o takim modelu gospodarki, możliwość bezpośrednich kontaktów były również czynnikiem przemian i wzrostu niezadowoleni. Rewolucyjne zmiany rozpoczęły się najpierw w Polsce i na Węgrzech - pornirno,że te kraje miały stosunkowo wyższy standard życia i swobód obywatelskich niż iruie kraje np. ZSSR, Chiny. Kraje te nie miały bliskiego związku i kontaktu z tzw.“Zachodem” -jak kraje Europy Środkowo-Wschodniej ,co powodowało późniejsze przenikanie informacji i brak możliwości porównania warunków życia w obu gospodarkach W gospodarka rynkowoj sterowanie procesami gospodarczymi odbywa się poprzez rynek. Zwana bywa również systemem wolnej przedsiębiorczości, nie jest uzależniona od tradycji czy planu centralne-