50507

posiadają dzieci na temat przyrody, znacznie mniej - geografii, a najmniej - człowieka i jego pracy. Dawid stwierdził, że ani płeć. ani narodowość czy rasa nie mają wpływu na „zasób umysłowy dzieci”, tzn. na ilość i jakość posiadanych przez nie informacji. O bogactwie tego zasobu decydują prawie wyłącznie dwa czynniki, a mianowicie miejsce zamieszkania (miasto lub wieś) oraz rodzaj szkoły, do której dziecko uczęszcza (prywatna czy publiczna). Prace badawcze Dawida przyczyniły się również do obalema opinii, dość popularnej na przełomie XIX i XX wieku, o rzekomej niższości umysłowej dziewcząt.

•    W swojej działalności przywiązywał dużą wagę do nauczania elementarnego. Jego książka Nauka o rzeczach (1892), poświęcona temu właśnie nauczaniu, jest w wie hi partiach do dziś aktualna i nadal studiowana. „Nauką o rzeczach" nazywano w czasach Dawida metodę wzrokowo - słuchową nauczania hib nauczania poglądowego. Miała ona shiżyć nauczycielowi skuteczną pomocą w zaznajamianiu uczniów z przedmiotami i zjawiskami ich otoczenia przyrodniczego, społecznego i kulturowego, a oprócz tego doskonalić ich zmysły, spostrzegawczość, wyobraźnię i myślenie. Dawid przedstawił w tej książce genezę i rozwój poglądowego nauczania, szczegółowo opisał jego formy i treść, a przede wszystkim poddał gruntownej analizie teoretyczne podstawy owej nauki. Jako źródło inspiracji dla własnej koncepcji „nauki

0    rzeczach" wskazywał Wielką dydaktykę Komeńskiego. Podstawą swej teorii uczynił zdobycze współczesnej mu psychologii doświadczalnej i metodyki nauczania elementarnego, a ponadto kładł duży nacisk na przezwyciężane silnie w jego czasach eksponowanych przeciwieństw między koncepcją tzw. nauczania formalnego i encyklopedycznego (materialnego). Nie powinno się przeciwstawiać rozwijaiua sił i zdolności poznawczych - wyposażeniu umysłów uczniów w wiadomości. Działanie wychowawcze polega bowiem „po pierwsze na kształceniu zdohiości i zainteresowali do bezpośredniego poznawania rzeczy konkretnych po dmgie zaś - na materialnym przygotowaniu uczniów do takiego właśnie poznawania". Był ponadto przekonany, że „nauki o rzeczach” nie należy uważać za środek shiżący jedynie elementarnemu kształceniu umysłu, lecz również uczuć, woli i charakteru dzieci. Nauka o rzeczach odegrała znaczącą rolę w rozwoju polskiej dydaktyki Okazała się wielce pomocna jako prawdziwa skarbnica miedzy metodycznej dla nauczycieli i kandydatów do tego zawodu. Stała się również swoistym antidotum na takie medostatki pracy dydaktyczno -wychowawczej, jak werbalizm i formalizm oraz punktem wyjścia do przebudów)' „nauki o rzeczach" - już w niepodległej Polsce - rn.in. w myśl progresywistycznego posmlatu learning by doing.

•    Duży rozgłos zyskała sobie ostatnia z napisanych książek, a mianowicie O duszy nauczycielstwa (1912). Zawiera ona bogate rozważania aksjologiczne i etyczne, podporządkowane problematyce pedeutologicznej. Nauczyciel nie może być „po prostu tylko wychowawcą", oprócz tego powinien spełniać takie funkcje, jak funkcja wychowawcy, opiekuna, doradcy, paroiera. inicjatora różnorakich poczynali poznawczych uczniów, rozjemcy, sędziego. Wymaga to. oczywiście, odpowiedzialności, wrażliwości „na ludzką niedolę", ustawicznego samokształcenia, „społecznikostwa”. wysokiej kultury umysłowej i moralnej, tolerancji i obiektywizmu w ocenie innych, ale przede wszystkim samego siebie. Powołanie do życia zakładu kształcącego takich właśiue nauczycieli było dla Dawida głównym celem jego poczynali orgaiuzacyjnych. Bliski urzeczywistiuenia tego celu był w Krakowie. Wybuch wojny w 1914 przekreślił i ten plan.

•    Inteligencja, wala i zdolność do pracy (1911) - zawierała opis empirycznych badali psychologicznych i pedentologicznych Dawida, łącznie ze wskazaniem m in. praktycznych konsekwencji tych badań dla kształcenia nauczycieli. Główną tezą tej książki jest, iż „wiedzieć, chcieć i móc to trzy źródła ożywiające ludzkie życie”. Wiedzieć to tyle, co być inteligentnym, chcieć - to wykazywać wolę, a umieć i móc - to pracować, przekształcać plany w rzeczywistość. Te trzy źródła są ze sobą bardzo ściśle powiązane i oddziałują na siebie wzajemnie. Żadne z nich nie może zatem sprawnie funkcjonować w oderwaniu od pozostałych. Poprzez inteligencję rozumiał Dawid „aktywność duchową, która decyduje o przyswajaniu sobie przez człowieka wiedzy, ale nie tylko samej wiedzy". Inteligencja me jest czymś, co jest komuś dane i istnieje w golowej postaci, lecz czymś, co może zaistnieć i być kształtowane, co obejmuje warunki i procesy niezbędne do rozwoju człowieka. Na te warunki składają się zmysły, uwaga, pamięć, myślenie, wyobraźnia i ich aktywność. Istotą inteligencji jest myślenie, zdolność morzenia abstrakcyjnych pojęć, dowodzenia, wnioskowania, wyjaśniania i sprawdzania. Myślenie definiował jako dążenie do wykrywania nowych związków i zależności między rzeczami, zjawiskami i procesami, jako chęć zgłębiania „czegoś, co dla zmysłów niedostępne, czego nie ma w pamięci co nasz umysł dodaje do rzeczywistości”. Inteligencję, zdaniem Dawida, można mierzyć. Opracował on „test przyczyn i skutków”. tytułując go Co i dlaczego się stolo?. Istotą tego testu było porządkowanie według kryterium przyczynowo - skutkowych powiązali kilku lub kilkunastu obrazków ilustrujących różne fazy mniej lub bardziej złożonych wydarzeń.

•    Dawid napisał obszerny artykuł O duchu pedagogiki eksperymentalnej (1912), w którym zalecał, by „badać konkretne procesy wychowawcze, rzeczywiste życie duchowe uczniów oraz czynniki wpływające na kształt tego życia. Dopiero na tej podstawie można podejmować skuteczne zabiegi wychowawcze. Pedagogiki nie można nauczyć się z książek, nawet najlepszych. Składają się bowiem na nią określone prawa, które trzeba poznać i zrozumieć, a równocześnie uświadomić sobie ich konsekwencje. W tym celu należy obserwować i analizować rzeczywiste zjawiska i procesy wychowawcze, nie zapominając o tych właśiue prawach".

•    Był zdecydowanym przeciwnikiem w pracy dydaktyczno - wychowawczej wszystkiego, co miało jakikolwiek związek z formalizmem. Stąd też podkreślał z naciskiem, że przyszłych nauczycieli treeba uczyć „starannej i pogłębionej analizy każdej syniacji wychowawczej". Napisał jeszcze kilka innych książek, a także kilkanaście obszerniejszych rozpraw i artykułów, w tym Szkice psychologiczne (1890); Psychologiczne wykłady naukowe (dodatek do Przeglądu Pedagogicznego. 18%); Mózg

1    dusza (1908); O intuicji w mistyce, filozofii i sztuce (1913).

TŁUMACZ I WYDAWCA:

•    Jako tłumacz szczyci się ogromnym dorobkiem. Składa się nań kilkanaście książek przetłumaczonych z francuskiego, rosyjskiego, niemieckiego i angielskiego. Pierwsze przekłady dotyczyły magnetyzmu, hipnozy i spirytyzmu Kolejne - już problematyki pedagogicznej i psychologicznej, w tym zasad nowoczesnego wychowania i psychologii kobiety. W pierwszych latach XX wieku doszły przekłady z etyki filozofii i ekonomii.

2