50696

między tym działaniem a badaniami naukowymi. W naukach pedagogicznych, w tym i w oświacie dorosłych, mamy do czynienia z dwoma odmianami procesu badawczego. Są to badania diagnostyczne i weryfikacyjne. Pierwsze mają na celu ustalenie cech i zasad funkcjonowania pewnego wycinka rzeczywistości. Badania weryfikacyjne natomiast mają na celu sprawdzenie twierdzeń ogólnych, złożonych i trudnych. W świetle tego podziału diagnoza jest jednym z dwu rodzajów naukowego poznania. Jako taka, realizowana jest za pomocą ustalonych metod badawczych i ma określony przebieg.

Sięgając do doświadczeń nauk przyrodniczych i społecznych stwierdzić trzeba, że najlepszą metodą poszukiwań badawczych przy gromadzeniu materiału do diagnozy jest obserwacja stanu diagnozowanych przedmiotów i zjawisk W jej toku poznajemy cechy przedmiotów i zjawisk. Podczas obserwacji wiele o potrzebach kulturalno-oświatowych danego środowiska powiedzieć nam może

wygląd zewnętrzny (ubiór, stan higieny) poszczególnych osób, sposób wykonywania przez nie codziennych czynności domowych i zawodowych — łącznie z dostrzeganiem powodzeń i błędów w tych czynnościach — posiadany majątek kulturalny, sposób rozmowy i rodzaj kontaktu z innymi ludźmi, sposób spędza nia czasu wolnego (hobby). Dobize przygotowana, oparta na prawidłowym schemacie, uważna i dokładna obserwacja może być źródłem bezbłędnych informacji na temat potrzeb kulturalno-oświatowych określonego środowiska społecznego.

Drugą metodą diagnozowania potizeb kulturalno-oświatowych jest analiza dokumentacji. Mogą to być protokoły z odbytych środowiskowych zebrań ludności (np. z okazji wyborów do rad narodowych) lub zebrań członków organizacji społecznych i określonych grup zawodowych, zwłaszcza zaś fragmenty tekstów, w których zanotowano żądania i postulaty miejscowych dyskutantów dotyczące oświaty i kultury. W pewnym stopniu dobrym źródłem informacji o potrzebach kulturalno-oświatowych określonych środowisk społecznych może być dokumentacja (sprawozdania z działalności, programy 1 plany pracy, relacje z udanych i nieudanych akcji oświatowych) z działalności stowarzyszeń i instytucji oświatowych i kulturalnych danego środowiska.

Kolejną metodą, do której pomocy należy się odwołać przy poznawaniu potizeb kulturalno-oświatowych określonych środowisk społecznych, są wywiady z tzw. ekspertami społecznymi — najlepiej z organizatorami i obserwatorami życia kulturalnego i kształcenia się członków tego środowiska. Eksperci ci, żyjąc w danym środowisku, czasem tam pracując, mają codzienne kontakty z ludnością, znają jej warunki życia i w związku z tym, jako obserwatorzy „z boku", mogą sporo i wiarygodnie powiedzieć o potrzebach oświatowych tego środowiska. Niewątpliwą zaletą tej metody gromadzenia informacji o potrzebach kulturalno-oświatowych środowiska jest to, że owi eksperci, jako osoby na ogół dość wysoko wykształcone, mogą swobodnie pod względem werbalnym i trafnie merytorycznie określać potrzeby obserwowanej na co dzień ludności. Fakt ten podnosi niewątpliwie wartość uzyskiwanych od nich relacji, mimo że są one relacjami z „drugiej ręki".

Następną metodą poznawania potrzeb oświatowych środowiska jest wywiad z „nosicielami tych potrzeb". Dobrze przygotowany i spokojnie przeprowadzony — na podstawie poprawnie skonstruowanego kwestionariusza — wywiad może być wiarygodnym źródłem informacji o poszukiwanych potrzebach. Przeprowadzenie jednak przy użyciu tej metody rozpoznania potrzeb kulturalno-oświatowych nie należy do zadań łatwych. Badani nią „przeciętni" ludzie nie zawsze bowiem potrafią zwerbalizować swoje (odczuwane) potrzeby oświatowe. W poszukiwaniach informacji o potrzebach kulturalno-oświatowych różnych środowisk odwołać się również można do ankiety kierowanej do przedstawicieli danej społeczności — np. lokalnej lub pracowniczej. Dobra to metoda badań, ale posługiwanie się nią kryje w sobie wiele trudności i niebezpieczeństw. Trudność główna to — podobnie jak w przypadku wywiadu — słaba werbalizacja potrzeb u znacznej części naszego społeczeństwa, wskutek czego tylko część jego członków jest w stanie określić je w sposób jasny i jednoznaczny. W dodatku, nie tylko w badaniach ankietowych respondenci są skłonni udzielać, niejednokrotnie bez głębszej refleksji, informacji powierzchownych, przypadkowych, trudno w tych warunkach z ich wypowiedzi dowiedzieć się o potrzebach rzeczywiście odczuwanych.

Niezależnie od tego, że wymienione tutaj metody mają różną wartość diagnostyczną, przy badaniu potrzeb kulturalno-oświatowych posługiwać się nimi należy kompleksowo, nie pomijając żadnej.

Stosowanie kilku metod badań, połączone z dobrze zorganizowanym gromadzeniem danych, porządkowaniem ich, korzystaniem z własnej wiedzy ogólnej przy ich interpretacji doprowadzi do ustalenia wiarygodnej diagnozy potizeb kulturalno-oświatowych. Taka zaś diagnoza może być punktem wyjścia do skutecznego planowania oświatowego, trwale wiążącego oświatę dorosłych z aktualnymi problemami gospodarczymi i społecznymi danego środowiska.

Diagnoza może być bądź pełnym bądź jedynie cząstkowym, fragmentarycznym rozpoznaniem stanu danego zjawiska lub przedmiotu. Pełna diagnoza obejmuje kilka grup czynności diagnostycznych, które Stefan