50898

■    spiralny (to jest połączenie cyklicznego z liniowym, bo każdy cykl jest na innym poziomie)

■    stagnacja (nic się nie dzieje, płaska linia)

■    losowy

Ad 2.

Skutki procesu to transformacja, czyli zmiana systemu, lub reprodukcja, czyli zmiana w systemie.

Ad 3.

Procesy bywają:

■    dostrzeżone lub nie

■    przewidywane lub nieoczekiwane

■    planowane lub nie

Ad 4.

Przyczyny mogą być endogenne lub egzogenne, ale właściwie to nie wiadomo, gdzie leży granica, a poza tym i tak nie ma jednej przyczyny, tylko jest ich wiele.

Ad 5.

Tajemnicze poziomy rzeczywistości to nic innego jak dobrze znane:

■    makro (nawiązanie do pojęcia długiego trwania, longue duree. Braudel 1972)

■    mezzo

■    mikro - obejmujące jednostki, rodziny, małe grupy, koła, szkoły, miejsca pracy

Ad 6.

Zagadnieniu czasu jest poświęcony odrębny rozdział (IV).

III. Postęp

Krótka historia postępu jest taka. Już starożytni Grecy i Żydzi rozprawiali o postępie, przy czym ci pierwsi upatrywali źródeł postępu w społeczeństwie, a drudzy - w siłach nadludzkich. Święty Augustyn (IV-V w.) dokonał syntezy. Następnym sporym krokiem był pomysł Bacona (XIII w.), że wiedza się kumuluje, co też jest rodzajem postępu. Mniej ciekawie zaczęło się robić w momencie, gdy Europa postanowiła odkryć i skolonizować świat. Nastały ciemne wieki zachodniego etnocentryzmu. Oświecenie (XVII-XVIII w.), jak sama nazwa sugeruje, rzuciło nieco światła na kwestię postępu w osobach Giambattisty Vico i Condorceta (pełne nazwisko: Marie Jean Antoine Nicolas Caritat, marquis de Condorcet), którzy dopatrywali się regularności historycznych. Inną drogą poszedł Kant, który wykombinował historię porządku wolności opartej na ludzkiej woli (chodzi o to, że człowiek najpierw nieświadomie realizuje wolę przyrody, a potem sam zyskuje świadomość, rozum i wolność wyboru moralnego) i przepowiedział istnienie Unii Europejskiej, a dokładniej związek narodów, który zapewnia bezpieczeństwo i współpracę gospodarczą. Tak czy inaczej, przyszedł wiek XIX, a wraz z nim triumf idei postępu. Poszczególni wielcy myśliciele tak oto widzieli postęp:

Człowiek

Saint-Simon, Comte

Spencer

Marks

Weber

Durkheim

Mechanizm

Rozum prowadzi społeczeństwo przez stadia: teologiczne, metafizyczne, pozytywne

Ewolucja społeczeństwa i przyrody polegająca na rosnącym zróżnicowaniu; od społ. militarnego do industrialnego Wiadomo Racjonalizacja

Podział pracy i integracja; od społ. mechanicznego do organicznego

2