51196

Jeśli chodzi o kierunek oświaty, przyznawał pierwszeństwo kierunkowi realnemu przed

filologicznym i humanistycznym. Oświatę i wychowanie kształtować winny następujące zasady: 1) utrwalenie zrozumienia i szacunku dla pracy fizycznej; 2) gruntowna znajomość nauk opartych na obserwacji, doświadczeniu i pomiarach, 3) ścisła harmonia między naturą, pracą fizyczną i umysłową.

W nowym systemie wychowawczym pragnął szeroko uwzględnić przygotowanie do życia praktycznego Zalecał wprowadzenie do szkól zajęć, które by zaznajomiły dziecko z warsztatami pracy rzemieślniczej, nauczyły posługiwania się narzędziami potrzebnymi „do obrabiania drzewa i metalu”. Ten system wychowania przygotowałby tysiące dobrych rzemieślników, meclianików i inżynierów. Naturalistyczny kierunek wychowania wiąże się z uznaniem waninków^r fizycznych za podstawę rozwoju duchowego. Natura nie jest tylko zasobnym spiclilerzem różnorodnych dóbr, ale , jest też istotą żywą, z którą możemy współczuć”, rozległym warsztatem „w którym pracują niewidzialne a mądre byty pod kienmkiem najwyższej Mądrości, nie mającej początku ani końca w czasie ani przestrzeni”.

W początkach XX wieku ogłosił rozprawę Najogólniejsze ideały ty ci owe, stanowiącą szczytowy wyraz poglądów filozoficznych pisarza, a zarazem najszerszy program społeczno - wychowawczy. Wyrażone w niej poglądy zawierają nowe akcenty ideologiczne, odbijają przemiany, które dokonały się w owym czasie w życiu i myśli europejskiej. „Ideały życiowe będące przedmiotem dążeń i pożądań ludzkich, są rozliczne, dają się jednak sprowadzić do kilku głównych grup. Formują się niby dizew^ro rozłożyste o trzech głównych konarach: doskonałości, szczęścia i użyteczności. Doskonałość, szczęście i użyteczność są to trzy najogólniejsze klasy dążeń ludzkich”. Najogólniejsze ideały życiowa są ze sobą organicznie zespolone. Człowiek najpierw musi spełnić jakieś czyny użyteczne, zanim zdobędzie odrobinę szczęścia; osiągając szczęście trzeba dążyć do doskonałości, jeśli bowiem szczęście nie prowadzi do doskonałości, przeradza się w cierpienie, upadek moralny. „Od chwili, kiedy zaczniesz żyć i działać świadomie, staraj się przede wszystkim być użytecznym, później staraj się o własną doskonałość, a dopiero na końcu - o własne szczęście”. Podmiotem działającym i realizującym najogólniejsze ideały życiowe jest człowiek. Struktura idealnej osobowości polega na ścisłej harmonii trzech czynników: myśli, uczucia i woli.

Zgodnie z założeniami pedagogiki utylitarnej za główne zadanie nowego wychowania mvaża Prus wyposażenie młodej generacji w cechy gwarantujące spełnienie stojących przed nią zadań życiowych. Cechy te są następujące:

❖    Zdolność do wielkiej pracy, która czyni ludzi użytecznymi, a zarazem - wielkiej energii, która pozwoli wytrwać w życiowym wyścigu;

❖    Umysł logiczny i realny, który doskonale oceniając rzeczy ziemskie nie odwiacalby się od rzeczy nieziemskich;

❖    Uczucie optymistyczno - altruistyczne: optymizm bowiem jest najpotężniejszym orężem pizeciw troskom życiowym, zaś altruizm czyli życzliwość dla bliźnich, jest najsilniejszym lutem, który spaja ludzi w jedną całość.

Prus domagał się, by cala kultura polska czerpała dla siebie wzory i treści z naszego rodziimego życia, by stała się narodową, swojską, organicznie z ziemią i ludem związaną. Wyrzeka więc, że poeci i powieściopisaize nie studiują naszego wiejskiego i miejskiego społeczeństwa, muzycy - ludowych pieśni, lecz jedni i drudzy za Zachodzie czeipią natchnienie.