mas049 bmp

wo najmniejszy stan zniszczenia Mazowsza w porównaniu do innych dzielnic.

Jeśli chodzi o pierwszą przyczynę, wykazaliśmy, że rozwój chrześcijaństwa na Mazowszu nie odbiegał zbytnio od innych dzielnic Polski. Ponadto zwolennicy tego wyjaśnienia nie byli w jego stosowaniu konsekwentni: tak np. Kraków miał pozostać poza powstaniem, ponieważ chrześcijaństwo było tam rozwinięte najsilniej, Mazowsze również, ponieważ było ono tam rzekomo rozwinięte najsłabiej. Równie mocno trzymała się stara religia na Pomorzu, tam jednak widocznie i,było z kim walczyć”, ponieważ oficjalnie wrócono do pogaństwa. Wszystko to powoduje, że rzekomą słabość chrześcijaństwa na Mazowszu możemy spokojnie “Wykreślić z rzędu przyczyn omawianego przez nas wydarzenia.

"Podobnie przedstawia się przyczyna druga. I tu także widzieliśmy, że opóźnienia w luzwuju slostuików feudalnych nie da się odnieść do całego obszaru dzielnicy mazowiec-r kiej. Równie istotny jest fakt, że powstania chłopskie z XI w. niekoniecznie wybuchają w najbardziej rozwiniętych feudalnie regionach. Bliskim chronologicznie przykładem może być powstanie z 1024 r. w ziemi suzdalskiej, należącej* wówczas do najsłabiej sfeudalizowanych i najpóźniej objętych organizacją państwową ziem ruskich. Podobnie notuje się działalność „wołchwów” w siedemdziesiątych latach XI w. w sąsiadującej z suzdalską ziemi rostówskiej^2S0. Wyjaśnianie powstań chłopskich jedynie ogólnym rozwojem feudalizmu jest zawsze niejasne i ryzykowne. Nie można zapominać, że nowy ustrój wciskał się już od paru co najmniej wieków stopniowo w życie społeczne i pozostawiał głębokie ślady w mentalności zarówno przedstawicieli klasy feudalnej, jak i ludu. Nikt w XI w. nie mógł pamiętać czasów wspólnoty pierwotnej, a świadczenia wobec organizacji państwowej były faktem na tyle dawnym, że musiały już. powszechnie uchodzić za rzecz naturalną. Nie mogły też jeszcze masy ludności przeciwstawić znajdującemu się w fazie wstępującej i wpływającemu na wzrost sił wytwórczych feudalizmowi jakiejkolwiek innej koncepcji ustrojowej

ISO FWL I, 8. 99—100, 117.

Ki Interesująca jest wersja powstania u Galla: „Nam In domino? servl, contra nobiles liberatl se Ipsos in dominium extulerunt, altis in servlcio versa vice detentis, aliJs peremptis, mores eorum Incestuose

Znamienne jest, że podczas walk toczonych przez państwo wczesnofeudalne z zewnętrznymi wrogami ludność wcale nie łączy się z przeciwnikami swego księcia, uczestniczy natomiast bez oporu w jego wojskach, broniąc tym samym także własnych siedzib i wolności ²⁵². O żadnym powstaniu ludowym nie słyszymy za Chrobrego, choć polska monarchia nieraz wówczas przeżywała trudne chwile. Widocznie ta forma oporu chłopów nie groziła permanentnie. Trzeba więc będzie przyczyn zbrojnych wystąpień ludu doszukiwać się w jakichś okolicznościach konkretnych, które na ogólnie feudalizującym podłożu doprowadzały do nagłego pogorszenia warunków bytu ludności. Do zagadnienia tego powrócimy jeszcze.

Obydwa poglądy wymienione powyżej były reprezentowane przez szerszą grupę uczonych ⁸⁵⁸. Natomiast pozostałe dwie próby wyjaśnienia problemu nie zdążyły się jeszcze rozpowszechnić. Objęcie rządów przez Miecława „bez okresu interregnum” jako główną przyczynę wyłączenia Mazowsza z kręgu powstania wysuwa Tadeusz Grudziński, podkreślając związany z tym fakt zachowania administracji feudalnej w tej dzielnicy. ^Gmdzińskj uważa Miecława za wodza buntu antykazimierzowego, stąd miałby on dostateczną siłę, aby na wybranym przez siebie terenie skutecznie przeciwstawić się powstaniu.

" Jednakże konstrukcja tego autora utrzymać się nie da, a to z dwóch powodów. Po pierwsze, nie jest ona wolna

honoresque sceleratissime rapuerunt”. Widocznie nie umiano myśleć inaczej niż w kategoriach feudalnych, skoro według Anonima przy-wódcy powstania po prostu zamienili miejsce z feudałami, wchodząc w ich uprawnienia 1 zmuszając ich do służby dla siebie. Inaczej przebiegu powstania dwunastowieczny kronikarz przedstawić nie potrafił.

392 S. M. Zajączkowski, Służbo wojskowa chłopów w Polsce do połowy XV to., Łódź 1958, rozdz. I, wykorzystując skrupulatnie zarówno wzmianki immunitetowe z XUI w., jak i przekazy historiograflczne z XI—XII w., podkreśla, te do pierwszej połowy XII w. „chłopska piechbta odgrywała w wojsku polskim przynajmniej równorzędną rolę t drużyną i feudalnym rycerstwem”, co zmieni się w okresie następnym- O udziale chłopów w wojnach, zarówno w Polsce, jak i na Rusi, piszą też inni badacze tego zagadnienia. Ważne jest również i to, że monarchia wczesnofeudalna nie stanowi jeszcze formy państwa zamkniętego stanowo; granice pomiędzy poszczególnymi warstwami są wówczas płynne, a „lud” jest integralną częścią społeczeństwa (zob. na ten temat ciekawe uwagi A. F. Grabskiego, z zapadnied genezy polskiej wspólnoty narodowościowej, Łódź 1959, s. 55).

3S3 po raz pierwszy wysunął je łącznie R. Gródecki (zob. przyp. 23).