roz2d

28 Część Pierwsza - Wprowadzenie do prawa cywilnego

Jeśli chodzi o relacje między prawem krajowym a wspólnotowym, to prymat przyznaje się temu ostatniemu. Pewna wątpliwość powstaje jednak, jeśli chodzi o relacje między prawem wspólnotowym a konstytucjami państw członkowskich, w tym polską. Trybunał Konstytucyjny zasadniczo przyjmuje pierwszeństwo Konstytucji przed prawem wspólnotowym, podczas gdy orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości przyznaje prymat prawu europejskiemu.

2.4. Rola orzecznictwa

W naszym systemie prawnym orzecznictwo nie jest traktowane jako źródło prawa. Inaczej jest w niektórych innych systemach prawnych, zwłaszcza należących do rodziny common law, gdzie sąd niższej instancji jest związany orzeczeniami sądów nadrzędnych i stosując prawo ma obowiązek sięgać do precedensowych orzeczeń wydawanych w sprawach podobnych do rozpoznawanej.

Orzeczenia sądów polskich wiążą tylko w konkretnej sprawie. Wyjątek stanowią uchwały Sądu Najwyższego wpisane do tzw. księgi zasad prawnych. Są one wiążące dla wszystkich kolejnych składów tego sądu, nie wiążą jednak sądów niższej instancji. Odstąpienie od zasady prawnej wymaga podjęcia ponownej uchwały. Oczywiście sąd rozstrzygając konkretną sprawę może brać pod uwagę wyroki zapadłych wcześniej w podobnych stanach faktycznych, zwłaszcza, jeśli chodzi o orzecznictwo Sądu Najwyższego, choćby ze względu na rangę i powagę tego organu.Trzeba też podkreślić, że orzecznictwo niekiedy pozwala na dopracowanie się koherentnego zestawu reguł będących uzupełnieniem istniejących przepisów prawa. Owocem takiego kreatywnego orzecznictwa są np. zasady rządzące tzw. „solidarnością nieprawidłową,”¹ czy uzupełnienia katalogu dóbr osobistych z art. 23 KC.

Na podobnej zasadzie, tj. ze względu na powagę doktryny, możliwe jest sięgnięcie do orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w Luksemburgu czy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Sztrasburgu.

Jeśli chodzi o orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, to jest on powołany m. in. do oceny zgodności z Konstytucją ustaw i aktów podustawowych. Zasadniczo więc orzeczenie Trybunału o zgodności badanego aktu z Konstytucją nie powoduje zmian istniejącego stanu rzeczy, natomiast orzeczenie o jego niekonstytucyjności prowadzi do wyeliminowania aktu prawnego z obrotu. Orzeczenie takie zawiera przy tym często wytyczne dla ustawodawcy, co do sposobu, w jaki dany wycinek życia społecznego winien być uregulowany na przyszłość. Trybunał Konstytucyjny wydaje też niekiedy orzeczenia interpretacyjne, w których stwierdza, że dany przepis nie jest niezgodny z Konstytucją, o ile jest rozumiany we wskazany przezeń sposób.

1

Pojęcie to jest wyjaśnione w rozdziale poświęconym prawu zobowiązań.