roz6a

46 Część Pierwsza - Wprowadzenie do prawa cywilnego

Ustalając stan faktyczny sąd posługuje się niekiedy domniemaniami faktycznymi, pozwalającymi przyjąć pewne skutki prawne na podstawie innych, wcześniej ustalonych faktów¹. Przykładowo, jeżeli ktoś wychodzi z samochodu lewy mi przednimi drzwiami, można domniemywać, że jest kierowcą tego pojazdu. Domniemanie to może być obalone przez przeprowadzenie przeciwdowodu i wykazanie np. że auto jest produkcji angielskiej i ma kierownicę z prawej strony.

Ponieważ ustalenie stanu faktycznego bywa niekiedy zadaniem trudnym, ustawodawca wprowadza szereg domniemań prawnych pozwalających sądowi przyjąć, że o zaistnienie określonych w hipotezie przepisu okoliczności wywołuje określone skutki prawne. Przykładami mogą tu być domniemanie dobrej wiary z art. 7 KC, domniemanie świadomości działania z pokrzywdzeniem wierzycieli z art. 527 § 3 i 4 KC, czy domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki (art. 62 § 1 KRO).

Domniemania mogą być domniemaniami usuwalnymi, jeżeli ustawa dopuszcza prowadzenie przeciwdowodu lub nieusuwalnymi, jeżeli prowadzenie dowodu zmierzającego do obalenia domniemania jest z mocy prawa niedopuszczalne. Domniemania przewidziane w polskim prawie cywilnym są zasadniczo domniemaniami usuwalnymi.

Przepisy postępowania cywilnego zawierają też kierowane do sądu dyrektywy pozwalające ograniczyć prowadzenie postępowania dowodowego. I tak, nie wymagają dowodu fakty powszechnie znane albo znane sądowi z urzędu (art. 228 KPC) oraz fakty przyznane przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości (art. 229 KC)². W pierwszym przypadku chodzi o okoliczności, których prawdziwość nie budzi wątpliwości (np. że 10% i 1/10 z tej samej liczby daje tę samą wartość, fakt rozpoczęcia niemieckiej inwazji na Polskę w dniu 1 września 1939 r.). W drugim za uznaniem faktu za udowodniony przemawia to, że strona która jest zainteresowana przeprowadzeniem przeciwdowodu nie podejmuje starań w tym kierunku.

Z ustaleniem stanu faktycznego łączy się też pojęcie formalnego ciężaru dowodu. Wskazuje on, na której ze stron stosunku prawnego ciąży obowiązek wykazania określonych faktów. Ogólną regułę rozkładu ciężaru dowodowego zawiera 6 KC, zgodnie z którym spoczywa on na osobie, która z jakiegoś faktu wywodzi skutki prawne. Niekiedy jednak ustawodawca odmiennie kształtuje obowiązek wykazania określonych faktów (zob. np. art. 24 KC, art. 471 KC, art. 527 KC). Od formalnego należy odróżnić materialny ciężar dowodowy, czyli to, kogo obciążą negatywne skutki niewykazania zajścia spornych okoliczności.

Co do domniemań zob. Ibidem, s. 405 i nast.

Ibidem, s. 405.