Henri Bergson (ur. 18 października 1859 w Paryżu, zm. 4 stycznia 1941 tamże) - pisarz i filozof francuski. Henri Bergson został laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1927. Przyjmowany za głównego twórcę intuicjonizmu. Pochodził z żydowskiej rodziny - ojciec był żydowskim imigrantem z Polski (pierwotnie nazywał się Berekson - kuzyn Michała Bergsona), a matka pochodziła z żydowskiego rodu z Anglii i Irlandii. W 1868 osiedlili się w Wielkiej Brytanii. Twórca nurtu uznającego, że świat poznajemy za pomocą intuicji a nie intelektu. Wspierał antyracjonalistyczne poglądy artystów przełomu wieków XIX i XX.

Spis treści [ukryj] 1 Poglądy 1.1 Intelekt 1.2 Religia 2 Dzieła 2.1 Zobacz też

Poglądy [edytuj]

Intelekt [edytuj]

Bergson głosił, że główną rolę w procesie życiowym odgrywa nie rozum, ale irracjonalizm - pęd życiowy. Twórca kieruje się intuicją. Wg Bergsona świat podlega ciągłemu rozwojowi a życie człowieka jest strumieniem przeżyć i czynów. Najwyższą wartość stanowi wolność. Jednym z najważniejszych wątków filozofii Bergsona jest krytyka poznania intelektualnego. Pojęcie poznania intelektualnego obejmowało u niego zarówno poznanie za pomocą zmysłów, jak i poznanie za pomocą rozumu. Poznanie intelektualne Bergson nazywał też "poznaniem przez analizę".

Według Bergsona analityczny umysł nie dostarcza prawdziwej wiedzy o rzeczywistości. Uzyskane na tej drodze poznanie służy praktycznym celom życia a nie prawdzie. Zdaniem Bergsona intelekt poznaje w rzeczach tylko to, co jest ważne dla działania i ludzkiej praktycznej orientacji w świecie, natomiast w żadnym stopniu nie poznaje istoty rzeczy. Poznanie intelektualne jest takim poznaniem, które deformuje rzeczywistość i przekształca ją w coś, czym ona naprawdę nie jest. Zafałszowania dokonane przez intelekt to np. usztywnienie i unieruchomienie rzeczy, rozkład rzeczy na części i konstrukcja z nich nowych całości, które są już tylko jego tworami, uproszczenie rzeczy i pozbawia je ich swoistości i indywidualności, kwantyfikacja rzeczy, mechanizacja rzeczy (pominięcie tego, co jest w nich żywe i twórcze). Intelekt czyni ze świata mechanizm, rugując z niego twórczość i wolność. Umysł ludzki stara się zastąpić konkretną, niepowtarzalną, dynamiczną, swoistą i tajemniczą rzeczywistość przez ogólność i statyczność, niszcząc przez to ruch i życie. Stworzył koncepcję élan vital, siły motorycznej, będącej przyczyną wszelkiej aktywności organizmów żywych.

Religia [edytuj]

Bergson rozróżniał dwa źródła religii: statyczny i dynamiczny. Religia statyczna jest wynikiem działania psychologicznych reakcji i mechanizmów obronnych. Kształtuje ją obawa i obrona przed dezintegracją społeczeństwa ukształtowanego m.in. przez nakazy i zakazy religijne, myśli o śmierci stwarzające domysły dotyczące życia po niej, a także lęk przed przyszłością, który podsuwa idee bóstw opiekuńczych.
Religia dynamiczna wykracza poza potrzeby tymczasowe, przemijające. W niej człowiek wierzący w sposób mistyczny i transcendentny zmierza ku bogu.

Henri Bergson (...)poszukiwał podstawy dla nowej metafizyki. Jako punkt wyjścia przyjął przy tym wyniki nauk szczegółowych, przekroczył je jednak, aby sięgnąć do intuicji.
W swej głównej pracy Ewolucja twórcza (1907) rozwinął, nawiązując do teorii ewolucji, rozległą filozofię życia. Życie jest ciągłym procesem twórczym, napędzanym przez elan vital (życiowy pęd), który ciągle się rozwija i różnicuje w nowe formy.
Intelekt, stanowiący podstawę nauk przyrodniczych, nie jest w stanie ująć tego, co żywe, ponieważ jego statyczny, abstrahujący i wyodrębniający sposób podejścia nie może uwzględnić dynamiki i wyjątkowości życia. Wynika to również z przestrzennego i ilościowego pojęcia czasu w naukach przyrodniczych. Pozostaje ono w sprzeczności z trwaniem (duree), stanowiącym podstawę prądu życia, jako bezpośrednio twórczym strumieniem, który przechowuje w sobie to, co było wcześniej, i przenosi do tego, co nadchodzi.
Trwanie daje się uchwycić w przeżyciu wewnętrznym, zgodnym z czystą jakością i intensywnością stanów świadomości. Elan vital różnicuje się na trzy formy życia: rośliny, zwierzęta i ludzi, które powstają w wyniku przenikania się materii..
Właściwy zwierzętom instynkt i ludzki intelekt stanowią sposoby instrumentalnego działania, przy czym instynkt pozostaje bliżej życia i pozwala się wyrazić jego pierwotnej połaci, nie jest jednak zdolny sam siebie ująć refleksyjnie. Intelekt nastawia się na to, co statyczne i materialne, i w istocie jest zadomowiony jedynie w obszarze sprawności technicznej.
Udział w twórczym impulsie życia jest możliwy tylko przez zagłębienie się świadomości w intuicji, która łączy instynkt i intelekt.
W swej pracy Dwa źródła moralności i religii (1932) BERGSON dokonał podziału na otwarte i zamknięte formy moralności i społeczeństwa.
Społeczeństwo zamknięte narzuca jednostce całość zachowań, w których obrębie moralność funkcjonuje jako system bezosobowych norm. podyktowanych wymaganiami wspólnoty.
Natomiast moralność otwarta odwołuje się do wolności, miłości i żywych przykładów. Podobnie panująca w statycznej religii sztywność służy zachowaniu dotychczasowego społeczeństwa. Działa ona jako obrona przed strachem i niepewnością, podczas gdy idiotę religii dynamicznej stanowi mistyka, której celem jest osiągnięcie jedności ze Stwórcą.
((P. Kunzman, F.-P. Burkard, F. Wiedemann, Atlas Filozofii, Warszawa 1999, s. 193)

HENRI BERGSON (1859-1941; Śmiech: Esej o komizmie):

- "nie ma komizmu poza obrębem rzeczy czysto ludzkich"; przedmiotem śmiechu mogą być wyłącznie ludzkie cechy (antropomorfizm);

- śmiech jest "zawsze pewnym upokorzeniem dla tych, których bierze sobie za przedmiot", jego celem jest "poniżenie i sprawienie przykrości osobie, do której się odnosi"; stąd wymaga nieczułości, nieobecności uczuć typu wzruszenie, sympatia, "chwilowego znieczulenia serca", dystansu a przemawia wyłącznie do intelektu;

- źródłem komizmu jest każda sztywność (umysłu, charakteru, ciała), każda rutyna, skostnienie, powtarzalność, stereotypowość, automatyzm czy mechanizm narzucony życiu i hamujący rozwój - a zatem wszystko to, co przeciwstawia się twórczości, spontaniczności i wolności świata duchowego (witalizmowi Bergsona); komiczne znaczy pozbawione zdolności elastycznego dostosowania się do okoliczności;

- "śmiech potrzebuje echa"; jest zjawiskiem społecznym - zawsze ma charakter grupowy, przez co wytwarza szczególną więź społeczną (poczucie wspólnoty);

- komizm ma znaczenie społeczne, odpowiada określonym wymaganiom życia zbiorowego; otoczenie społeczne pozwala zrozumieć istotę i funkcje śmiechu;

- śmiech jest sposobem społecznego skarcenia, napiętnowania nietypowości, odmienności (np. ekscentryków, dziwaków), przez co pełni on funkcję korektora niepożądanych cech i prowadzi do naprawy społeczeństwa.

---