GEOGRAFIA POLITYCZNA

1. ZRÓŻNICOWANIE LUDNOŚCI NA ŚWIECIE - KRYTERIA I PROBLEMY

Między rozwojem uprzemysłowienia, a wzrostem liczby ludności istnieje odwrotna zależność. W krajach wysoko rozwiniętych dzięki postępowi wiedzy medycznej i podniesieniu poziomu cywilizacyjnego nastąpiło znaczne obniżenie śmiertelności i podwyższenie długości życia przy jednoczesnym wprowadzeniu kontroli urodzin. W krajach zacofanych wskaźniki demograficzne są gorsze lecz i tu wysiłki rządów i organizacji między narodowych prowadzą do podniesienia poziomu życia i ograniczenia rozprzestrzenienia się epidemii. Mała gęstość zaludnienia występuje jedynie w okolicach o niesprzyjającym klimacie, natomiast dużą gęstością zaludnienia charakteryzują się zarówno obszary miejsko przemysłowe, jak i obszary wiejsko rolnicze, głównie w Azji.

W Azji i Europie żyje przeszło ¾ ludności świata, przy czym w Azji ponad połowa. Na półkuli południowej żyje około 10 % ludności świata. Największymi skupiskami ludności są - Azja Południowo - wschodnia i Europa.

KRYTERIA NA PODSTAWIE KTÓRYCH SPORZĄDZA SIĘ PROGNOZY LUDNOŚCIOWE:

- niezmienny wskaźnik przyrostu naturalnego, co oznacza prostą ekstrapolację obecnych tendencji

- zmienny wskaźnik przyrostu naturalnego zależny od sytuacji społecznej, ekonomicznej państwa.

PROBLEMY:

• Występują w skali światowej, ale trzeba je rozwiązywać w poszczególnych krajach

• Zagrożone czują się zwłaszcza kraje słabo rozwinięte oraz grupy mniejszościowe, które obawiają się narzucenia rozwiązań globalnych przez kraje bogate i rozwinięte

• Pomimo powszechnego przyjęcia programów planowania rodziny wszędzie poza krajami rozwiniętymi próby zmniejszenia wskaźnika przyrostu naturalnego zawodzą.

2. GRANICE PAŃSTWOWE - DEFINICJE, RODZAJE, WYBRANE PROBLEMY

GRANICA PAŃSTWOWA - to powierzchnia prostopadła do powierzchni ziemi oddzielająca terytorium jednego państwa od terytorium innych państw lub od obszarów nie mających niczyjej suwerenności. Granica państwa oddziela także strefy: podziemną i powietrzną. Podstawa prawną granic państwa jest z reguły umowa międzynarodowa.

RODZAJE GRANIC PAŃSTWOWYCH

1. LĄDOWE - ich przebieg jest oznaczony znakami granicznymi

2. WODNE - granicę morską stanowi granica zewnętrzna morza terytorialnego

W celu ochrony granic państwa ustanawia się pas drogi granicznej (15 - 100 metrów szerokości) strefę nadgraniczną ( od 2 do 6 km) oraz tzw. pas graniczny

WYBRANE PROBLEMY

SPORY GRANICZNE - dotyczy różnic stanowiska stron co do interpretacji przebiegu linii granicznej ustalonej traktatem

SPÓR TERYTORIALNY - następuje wtedy gdy jedna ze stron kwestionuje ważności samego traktatu ustanawiającego granice.

PRAWO WSPÓLNOTOWE I INTEGRACJA EUROPEJSKA

1. FUNKCJONOWANIE PIERWSZEGO FILARU UNII EUROPEJSKIEJ (PIĘĆ WOLNOŚCI I UNIA WALUTOWA)

Pierwszy filar to integracja gospodarczo - walutowa. Zajmuje się on wspólnym rynkiem, polityką rolną i strukturalną, unią walutową, pracą nad rozwojem regionów i wspólnym rynkiem siły roboczej.

W 2002 roku wygasł zawarty na 50 lat traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Obecnie obowiązujące traktaty to: Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską oraz Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej . Obowiązuje prawo wspólnotowe i współpraca ponadnarodowa.

UNIA WALUTOWA:

Unia Gospodarcza i Walutowa (UGiW) - jeden z elementów współpracy w ramach Unii Europejskiej, ustanowiony w 1992 roku Traktatem z Maastricht. Jej głównym przedsięwzięciem jest utworzenie wspólnej waluty europejskiej euro oraz Europejskiego Banku Centralnego.

Do Unii Gospodarczej i Walutowej należą wszystkie państwa Unii Europejskiej, jednakże wspólną walutę wprowadziło dotychczas 15 z nich: Austria, Belgia, Cypr, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Malta, Niemcy, Portugalia, Słowenia, Włochy.

Ponadto 3 państwa nie należące do UE mają z nią podpisaną umowę o uczestnictwo w UGiW i udział we wspólnej polityce pieniężnej, w tym używanie euro: Monako, San Marino, Watykan.

Andora, Czarnogóra i Kosowo również używają euro jako swojej waluty, jednakże nie są członkami Unii Gospodarczej i Walutowej (przeprowadziły tzw. jednostronną euroizację).

2. WSPÓLNE POLITYKI ( ROLNA, PRZEMYSŁOWA, TRANSPORTOWA ITP.)

WSPÓLNA POLITYKA ROLNA

Wspólna polityka rolna - wszystkie przedsięwzięcia dotyczące sektora rolnego, podejmowane przez Wspólnotę Europejską w celu wypełnienia postanowień zapisanych w Traktatach Rzymskich. Obejmuje: rolnictwo, leśnictwo, uprawę winorośli oraz ogrodnictwo. Jest to pierwsza wspólna polityka WE. Cele WPR zostały określone w art. 33 TWE.

Wspólny rynek oznacza, że zostają zniesione ograniczenia w handlu produktami gleby, lasu i morza wewnątrz WE. Obowiązuje zakaz stosowania barier taryfowych ceł i parataryfowych [np. subwencje] utrudniających swobodny przepływ towarów rolnych pomiędzy krajami członkowskimi, przy zachowaniu obowiązku spełnienia wybranych norm w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego [bariery pozataryfowe]. Funkcjonują wspólne ceny, stałe kursy walutowe w obrotach towarami rolnymi, nastąpiła harmonizacja przepisów administracyjnych, fitosanitarnych, weterynaryjnych i ochrony zdrowia. Częścią składową WPR jest Polityka Strukturalna.

Podstawowe założenie polityki rolnej [edytuj]

• podstawową jednostką produkcyjną w rolnictwie jest gospodarstwo rodzinne,

• rolnictwo jest szczególnym sektorem gospodarki unijnej, które ma zapewnić samowystarczalności WE w zakresie produktów rolnych,

• polityka rolna wymaga osobnych regulacji prawnych

Podstawowe zasady WPR [edytuj]

• zasada jednolitego rynku (swobodny przepływ produktów rolnych między państwami członkowskimi).

• zasada preferencji WE (pierwszeństwo zbytu własnych produktów).

• zasada finansowej solidarności (finansowanie kosztów ponoszą wszystkie państwa członkowskie). Zasada ta jest realizowana za pośrednictwem Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich (poprzednio: Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych).

WSPÓLNA POLITYKA PRZEMYSŁOWA:

Należąca do nowszych obszarów działalności Wspólnot Europejskich polityka przemysłowa ma na celu, podobnie jak polityka w zakresie badań naukowych i rozwoju technologii, ochronę i wspomaganie konkurencyjności przemysłu wspólnotowego.

     Zadanie to jest realizowane poprzez: ułatwienie dostosowań do zmian strukturalnych, działania w kierunku stworzenia korzystnego klimatu do wzrostu gospodarczego, wspieranie (w dozwolonych ramach) sektora małych i średnich przedsiębiorstw, wspomaganie innowacyjności, działania na rzecz zmniejszenia kosztów pracy, odbiurokratyzowanie gospodarki i znoszenie ograniczeń systemowo-administracyjnych dla przedsiębiorczości, działania przyczyniające się do rozwoju społeczeństwa informacyjnego itd. Najnowszym narzędziem polityki przemysłowej Wspólnoty jest inicjatywa e-Europe", zapoczątkowana przez Komisję Europejską w grudniu 1999 r., a przyjęta przez Radę Europejską na specjalnym posiedzeniu w Lizbonie, w marcu 2000 r. Celem tej inicjatywy jest zapewnienie, że Europa będzie w przyszłości miała najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarkę na świecie, a realizacji tego zamierzenia ma służyć maksymalnie pełne wykorzystanie nowych technologii i szans społeczeństwa informacyjnego. Rada Unii Europejskiej zatwierdziła na spotkaniu w Santa Maria da Feira w czerwcu 2000 r. stosowny plan działań do 2002 r.

WSPÓNA POLITYKA TRANSPORTOWA:

Sieci Transeuropejskie (ang. Trans-European Networks (TEN) - program przygotowany przez Unię Europejską mający za zadanie rozbudowę i modernizację sieci europejskiej infrastruktury głównych linii spinających kontynent europejski. Został utworzony na mocy Traktatu z Maastricht, w którym zapisano, iż Unia Europejska promuje rozwój sieci transeuropejskich jako kluczowego czynnika niezbędnego dla stworzenia wspólnego rynku i zapewnienia spójności gospodarczej i społecznej. Komisja Europejska przygotowała wytyczne, które określiły zakres, priorytetowe obszary i projekty, wraz z harmonogramem ich realizacji. Utworzono również specjalny instrument finansowy, który zapewnia wsparcie dla realizacji tych projektów.

Sieci transeuropejskie obejmują 3 obszary:

• transeuropejskie sieci transportowe (TEN-T)

• transeuropejskie sieci energetyczne (TEN-E)

• transeuropejskie sieci telekomunikacyjne.

Program zakłada współpracę pomiędzy państwami członkowskimi przy znacznym zaangażowaniu UE. W ramach rynku wewnętrznego EU program stawia sobie za cel wspieranie połączeń transportowych, a przede wszystkim wzmacnianie współdziałania operacyjnego sieci krajowych i rozszerzenie ich dostępności. Szczególną wagę program przykłada do konieczności połączenia wysp, regionów zamkniętych i peryferyjnych z centralnymi regionami EU. Instrumentem wspomagającym wysiłki finansowe państw członkowskich w ramach projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania są gwarancje kredytowe, subwencje stopy procentowej oraz Fundusz Spójności. Dopełnieniem programu sieci Transeuropejskie jest program Euret.

3.WSPÓLNA POLITYKA ZAGRANICZNA I BEZPIECZEŃSTWA:

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa^[16]. Obowiązuje prawo międzynarodowe publiczne i współpraca międzyrządowa.

• Polityka zagraniczna^[17]:

• współpraca, wspólne stanowiska i działania - utrzymanie pokoju

• prawa człowieka^[18]

• demokracja

• pomoc humanitarna ^[19]

• pomoc rozwojowa krajom trzecim

• Wysoki Przedstawiciel ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa

• Polityka bezpieczeństwa:

• wspólna polityka obronna

• współpraca w dziedzinie zbrojeń

• rozbrojenie

• ekonomiczne aspekty zbrojeń

• długoterminowo: europejski system bezpieczeństwa

SOCJOLOGIA

1. SOCJOLOGIA A SOCJOTECHNIKA

SOCJOLOGIA - to nauka o zbiorowościach ludzkich a przedmiotem jej badań są:

- zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego

- struktury tych zbiorowości

- zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie

- siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowości

- zmiany i przekształcenia w tych zbiorowościach

SOCJOTECHNIKA - (inżynieria społeczna) przez socjotechnikę rozumie się zespół dyrektyw dotyczących dokonywań racjonalnych przemian życia społecznego. Dyrektywy te określają jak przy pomocy odpowiednich środków dokonywać przemian społecznych opierając się przy tym na ocenach i wartościach społecznych.

Socjologia jest anuką teoretyczną socjotechnika zaś nauką techniczną. Relacje jakie między nimi zachodzą można określić w następujący sposób:

- celem socjologii jest weryfikowanie i formułowanie twierdzeń dotyczących powiązań między elementami życia społecznego

- natomiast celem socjotechniki jest wskazanie jak w oparciu o te twierdzenia przeprowadzać zachodzące zmiany.

2. KONTROLA SPOŁECZNA JEJ MECHANIZMY I ŚRODKI

Kontrola społeczna to system nakazów, zakazów i sankcji które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków wobec przyjętych norm i wartości. Formy kontroli:

• formalna - spisana w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, a tym bardziej w państwowych kodeksach prawnych,

• nieformalna - wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystke reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadach zwyczaju,

• zewnętrzna - polega ona na przymusie stosowanym przez grupy społeczne, które przy użyciu systemu sankcji społecznych, a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często niechciane.

• wewnętrzna - polega na internalizacji przez jednostkę norm, wartości i wzorów zachowań tak, iż ona odczuwa wewnętrzny nakaz postępowanie zgodnie z nimi, nie ma poczucia bezpośreniego zewnętrznego przymusu (jedna z najskuteczniejszych odmian kontroli społecznych)

Mechanizmy kontroli społecznej.

• psychospołeczny - wskazujący na posłuszeństwo wobec przyjętych norm i wartości (nakaz moralny)

• materialnospołeczny - przymus zewnętrzny stosowany przez otoczenie, środowisko, instytucje.

Na pograniczu mechanizmów kontroli społecznej funkcjonują zwyczaje i obyczaje.

3. ZMIANA - JEJ ISTOTA I KRYTERIA OCEN ZMIAN

Zmiana społeczna to termin odnoszący się do szeroko rozumianej przemiany instytucji, norm, kultury, czy też struktury społecznej.

Jest to różnica pomiędzy stanem systemu społecznego w pewnej chwili a jego stanem po upływie określonego czasu. Zachodzi ona wtedy, gdy w pewnym systemie, organizacji lub grupie społecznej powstają nowe elementy lub zanikają elementy dotychczas występujące.

Zmiana społeczna prowadząca do wzbogacenia i zróżnicowania elementów składowych systemu nazywana jest rozwojem społecznym.

Podział paradygmatów w naukach społecznych w popularnej typologii Garetha Morgana i Gibsona Burrella z 1979 (Sociological paradigms and organizational analysis) opierał się z jednej strony na dychotomii podejść, w których rzeczywistość społeczna ma charakter obiektywny lub subiektywny, a z drugiej strony na dychotomii przekonań, że świat społeczny ulega ciągłej przemianie lub jest stale taki sam.

Podobnego podziału dokonał już w pierwszej połowie XIX wieku twórca terminu "socjologia" - August Comte. Wyróżnił on dwa główne spojrzenia na rzeczywistość społeczną: statykę i dynamikę. To właśnie dynamika społeczna miała być dziedziną opisującą zmiany dokonujące się w społeczeństwie.

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

1. Mechanizmy oddziaływania grup niespołecznych na jednostkę

1) FACYLITACJA SPOŁECZNA - to napięcie wynikające z obecności innych osób i możliwości naszego działania czego rezultatem jest lepsze wykonanie łatwiejszych zadań lecz gorsze wykonanie zadań trudniejszych.

- obecność innych podwyższa pobudzenie psychiczne ludzi

- czasami zachowania ludzi są trudne do przewidzenia dlatego obecności innych osób znajdujemy się w stanie wyższej gotowości ( musimy być przygotowani na to, że inna osoba uczyni coś co będzie wymagało naszej reakcji)

- uwrażliwienie na fakt bycia ocenianym: co myślą o mnie inni

- lęk przed oceną wywołuje u nas obawy i napięcie gdyż zdajemy sobie sprawę, że inni oceniają nasze postępowanie.

- wzrost pobudzenia w obecności innych łączy się z rozproszeniem naszej uwagi

2. Determinanty zachowań antyspołecznych (agresywnych) i prospołecznych

Zachowania prospołeczne:

• Teoria wymiany społecznej - sprowadza zachowania prospołeczne do bilansu kosztów i zysków. Własny interes decyduje o udzieleniu pomocy czyli udzielamy pomocy, gdy zyski z nią związane są większe niż straty. Formą nagrody może być tu zmniejszenie własnego dyskomfortu lub pochwały i uznanie.

• Dobór krewniaczy - ludzie wypracowali normę wzajemności zgodnie z którą udzielenie komuś pomocy stanowi pewną gwarancję zwrotnego otrzymania pomocy w chwili gdy sami będziemy jej potrzebować.

• Hipoteza empatii - altruizmu - zachowania pomocne traktowane są jak czysto altruistyczne, motywowane empatią ( zdolność do odczuwania stanów psychicznych innych ludzi) i współczuciem bez względu na konsekwencję podjętych działań

ZACHOWANIA ANTYSPOŁECZNE:

• Teoria hydrauliczna - nie ujawnione emocje ulęgają kumulacji i wywołują stan napięcia ustępujących w chwili, gdy dojdzie do ekspresji tłumionych emocji

• Teoria frustracji - agresji - przeszkody występujące na drodze do osiągnięcia celu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji agresywnych

• Deprywacja relatywna - poczucie jednostki (albo grupy społecznej), że posiada mniej niż zasługuje lub mniej niż pozwolono jej oczekiwać, lub też mniej niż posiadają ludzie do niej podobni

3.REGUŁY WPŁYWU SPOŁECZNEGO

Konformizm - to zmiana w zachowaniu na skutek wpływu innych ludzi

Wpływ społeczny dzielimy na:

a)informacyjny wpływ społeczny:

-innych ludzi traktujemy jako źródło informacji i wskazówek dla naszego zachowania(Aronson)

-konformizm inf. Powoduje ze jednostka podporządkowuje swoje zachowanie naciskowi innych, ponieważ uważa ze maja rację.

-prywatna akceptacja-czyli ludzie zaczynają wierzyć w to, co robili bez przekonania, a co robili pod wpływem innych.

Kiedy ludzie podporządkowują się informacyjnemu wpływowi społecznemu:

-sytuacji niejasnej(nie mamy wiedzy, by podejmować decyzje)

-sytuacji kryzysowej

-inni są ekspertami

b)normatywny wpływ społeczny

-oznacza upodabnianie własnego zachowania do innych pomimo odmienności własnego, lecz nie ujawnionego

-celem takiego zachowania jest dążenie do tego, by być lubianym akceptowanym przez innych

-człowiek który naśladuje działania innych osób zachowuje się zgodnie z normą, nie odróżnia się od innych członków grupy.

-podatność na normatywny wpływ zależy od tego jak bardzo zależy nam na utrzymaniu dobrych stosunków z grupą, w której się akurat znajdujemy.

PARTIE I SYTSEMY PARTYJNE

2. TYPY PARTII I SYSTEMÓW PARTYJNYCH

• TYPY PARTII

- partie socjaldemokratyczne

• Pluralizm polityczny

• Antykomunizm

• Wolny rynek

• Państwo socjalne

- partie komunistyczne:

• Jedna partia

• Demokracja parlamentarna

• System rządów miałby charakter ateistyczny

• Zerwanie z porządkiem kapitalistycznym

- partie chadeckie

• Partie prawicowe - są to partie o rodowodzie katolickim bądź protestanckim

• Personalizm - pierwszeństwo interesu jednostek

• Dobra wspólne i solidaryzm społeczny

• Subsydiarność- współpraca społeczna

• ponadustrojowość kościoła (wyklucza ustanowienie państwa wyznaniowego)

- partie konserwatywne:

• mamy tutaj ugrupowania agrarystyczne jak i wyznaniowe, prawicowo - liberalne, narodowe, oraz nacjonalistyczne i szowinistyczne

• ogólnonarodowe partie - treści odnoszą się do pracy pozytywnej i porozumienia ponad podziałami. Są wysoko relewantne rządowo.

• Populistyczne partie - skrajne interpretacje bieżące w trudności gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojących przed społecznością. Silne akcenty narodowe.

- partie liberalne:

• Prawicowe-ortodoksja rynkowa, rynek ma być wolny, nie ingeruje się w procesy rozwoju społeczeństwa

• Liberalizm lewicowy - orientacje egalitarne, utylitarne i prosocjalne. Rynek owszem ale uporządkowany, aktywna polityka gospodarcza

- partie lewicowo - libertariarne

• Partie lewicowo socjalistyczne - powstały w wyniku rozłamów w partiach socjaldemokratycznych i komunistycznych. Głoszą hasła bardziej konsekwentnych rozwiązań socjalnych, głównie walki z bezrobociem

• Partie ekologiczne (zieloni) - zagadnienia ochrony środowiska, promocja prośrodowiskowych stylów życia. Partie małe ale o silnej relewancji wyborczej

- partie ultraprawicowe

• Partie te podkreślają zagrożenia związane z unifikacją europejską, globalizacją gospodarczą, atomizacją narodu, alienacją jednostek, a także ich izolacją socjalną, zalewem krajowego rynku przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkreślają dwulicowość polityków oraz niewydolność systemu demokratycznego i chcą powrotu do rządów opartych na sanacji i prawdziwym autorytecie - są antysystemowe.

• Są starego typu, nawiązują do tradycji autorytarnej, często faszystowskiej

• Nowego typu - częściowo akceptują parlament i demokrację parlamentarną, ale odrzucają możliwość współpracy

TYPY SYSTEMÓW PARTYJNYCH

- Typologia systemów wg. J. Blondela

Kryterium wg liczb i rozmiarów

• Dwupartyjny

• Dwuipółpartyjny (dwie duże i jedna mała, słabsza ale wpływowa)

• Wielopartyjny z partią dominującą

• Wielopartyjny bez partii dominującej

- typologia systemów wg. G. Smitha

Ze względu an udział partii we władzy:

• Rozproszony - wiele ugrupowań politycznych o podobnej sile (Belgia, Dania)

• Równowagi - system dwublokowy, bloki regularnie zamieniają się i wymieniają władzą (Francja)

• Nierównowagi - mimo istnienia rywalizacji politycznej rządzi jedna partia, partie nie wymieniają się władzą - rządzi jedna (Włochy)

- Typologia systemów wg. G. Sartoriego

• Systemy dwupartyjne z partią dominującą

• Dwupartyjny

• Wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany (5, 6 partii, rozłam centroprawicy, centrolewicy, opozycja jednolita)

• Wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany (więcej niż 6 partii, fragmentaryzacja, 3 pola rywalizacji, rywalizacja charakter odśrodkowy)

POLITYKA SPOŁECZNA I GOSPODARCZA

1. Pojęcie "polityka gospodarcza", uwarunkowania, cele, działy, klasyfikacja instrumentów.

POLITYKA GOSPODARCZA - Polityka gospodarcza - to subdyscyplina ekonomii opisująca i wyjaśniająca sposoby świadomego oddziaływania państwa na gospodarkę, za pomocą określonych narzędzi (instrumentów) i środków, dla osiągnięcia celów założonych przez podmioty polityki gospodarczej (tj. władze), w otoczeniu uwarunkowań doktrynalnych (tj. w oparciu o daną teorię ekonomiczną), wewnętrznych (związanych z danym krajem) i zewnętrznych (poza nim).

Polityka gospodarcza jest nauką stosowaną ekonomii i formą praktyki gospodarczej państwa. Dzieli się ją zatem na teorię i praktykę. Nie opiera się ona wyłącznie na wiedzy z zakresu ekonomii pozytywnej, przyjmując często formę odpowiednią do przekonań politycznych na gospodarkę rządzącej większości parlamentarnej. W przeciwieństwie do teorii ekonomii, polityka gospodarcza wymaga uwzględnienia wiedzy z zakresu socjologii, politologii, czy nawet dziennikarstwa (media również oddziaływują na kształt polityki gospodarczej). Polityka gospodarcza stanowi często narzędzie realizacji programu społecznego partii politycznej.

Polityka gospodarcza jest jedną z kilku głównych polityk państwa, takich jak: polityka zagraniczna, polityka społeczna, polityka obronności, polityka ekologiczna.

Polityka gospodarcza dzieli się na: a) politykę makroekonomiczną b) politykę mikroekonomiczną

W zakres polityki makroekonomicznej wchodzą m.in.:

• polityka pieniężna

• polityka budżetowa, której częścią jest polityka fiskalna (finanse publiczne)

• polityka handlowa (handel zagraniczny), w tym m.in. polityka celna

Do polityk mikroekonomicznych najczęściej zalicza się:

• politykę przemysłową,

• politykę rolną.

Polityka gospodarcza operuje szeroką gamą ekonomicznych instrumentów. Taką rolę pełnią m.in. cła, podatki, subwencje, czy zmiana podaży pieniądza.

Cele i narzędzia

Polityka gospodarcza wyznacza sobie pewne cele, które zamierza osiągnąć. Ogólne:

• zapewnienie suwerenności państwa

• sprawiedliwość

• postęp społeczny

• prawa człowieka

Ustrojowo-systemowe i polityczne:

• umacnianie istniejącego ustroju społeczno-gospodarczego

Ekonomiczne:

• pomnażanie bogactwa kraju

• powiększanie dobrobytu

• efektywne wykorzystanie zasobów oraz wzrost gospodarczy

• przemiany strukturalne

• równowaga gospodarcza

• wzrost przedsiębiorczości

• wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy

Społeczne:

• sprawiedliwy podział dochodu

• gwarancje zatrudnienia

• wyrównane szanse awansu

• dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty

• zapewnienie ochrony zdrowia

• zabezpieczenie społeczne

ekologiczne:

• ochrona środowiska naturalnego

• rekultywacja

obronno-militarne:

• powiększanie potencjału gałęzi o znaczeniu obronnym

• zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji

Aby osiągnąć dane cele rząd używa różnych narzędzi, które pozostają przez cały czas pod jego kontrolą. Do tych narzędzi zaliczamy stopy procentowe, wydatki rządowe i podatki, zmiany kursu i wiele innych.

Polityka rządu determinuje jakich narzędzi rząd używa oraz zakłada, że uda się osiągnąć wyznaczone cele.

Wybór narzędzi i celów Istnieją oczywiście ograniczenia w liczbie celów jakie rząd i bank centralny mogą osiągnąć w krótkim czasie. Na przykład może istnieć presja aby rząd obniżył inflację, bezrobocie oraz stopy procentowe a także panował nad stabilnością waluty krajowej. Osiągnięcie tych wszystkich celów w jednym czasie może wydać sie chaotyczne i jest niemożliwe gdyż cele te są niekompatybilne. Normalną konsekwencją redukcji inflacji oraz utrzymania stabilności waluty krajowej jest wzrost bezrobocia oraz wzrost poziomu stóp procentowych.

KLASYFIKACJA INSTRUMENTÓW

Do metod i nadrzędnej polityki gospodarczej zalicza się rożne sposoby, środki, instrumenty, przy pomocy których państwowe organy gospodarcze oddziałują na podmioty i procesy gospodarcze, w celu osiągnięcia zakładanych celów i zamierzeń gospodarczych i społecznych Przybierają one postać stosowanych systemów podatkowych, finansowych i kredytowych, wysokości bankowej stopy % i cel, jak również ulg finansowych i podatkowych, subwencji i dofinansowań. W zakresie negatywnych motywacji i środków występują one w postaci podwyższonych kar, opłat i podatków, wysokich % od kredytów i ceł granicznych oraz środków administracyjnych w formie zezwoleń, zakazów, nakazów, pozwoleń. Należą do nich również te działania i elementy, które umożliwiają prowadzenie polityki ekonomicznej oraz tworzą rodzaj infrastruktury służącej do jej przygotowania i prowadzenia (kadry i ich kwalifikacje, metody badawcze i projekcyjne, systemy motywacyjne i informacyjne). Instrumenty władzy państwowej oddziałują na gospodarkę: *ekonomiczną (cło, dotacje, stopy%, kredyty), *administracyjnych (zakazy, nakazy, normy, kontyngenty). Rodzaje instrumentów: *bezpośrednie - określają okresowo zadania lub sposoby postępowania dla podmiotów gospodarczych przez organy centralne lub powierzchnie, które mają charakter wiążący i są przekazywane podmiotom gospodarczym w trybie administracyjnym; *pośrednie - polegają na formułowaniu przez organy państwowych odpowiednich parametrów, np. w formie wysokości i struktury podatków, zwolnień i ulg podatkowych, wysokości ceł oraz zwolnień i licencji oraz innych parametrów, które obowiązują w całym kraju

Uwarunkowania

Uwarunkowania zewnętrzne:

a) otoczenie międzynarodowe - ma ogromny wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej. Położenie geograficzne wpływa na sytuację geopolityczną, a tym samym na możliwości współpracy z innymi krajami.

b) Przynależność do określonych ugrupowań militarnych - wiąże się to z przyjęciem określonych zobowiązań.

c) Międzynarodowa sytuacja gospodarcza

d) Restrykcje importowo - eksportowe

e) Warunki wymiany (terms of trade)

f) Zadłużenie wobec zagranicy oraz wynikające z nich warunki regulowania tychże zobowiązań

g) Stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

Uwarunkowania wewnętrzne:

a) możliwości ekonomiczne kraju:

1) środowisko naturalne - jego znaczenie stale wzrasta, co wiąże się z podejmowaniem działań w kierunku jego ochroną

2. czynniki ludzkie - w tej grupie podstawowe znaczenie ma liczba i struktura ludności kraju

3. czynniki materialne - wyposażenie kraju w majątek trwały

b) zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów

c) stosunki narodowościowe

d) układ sił politycznych w kraju

e) stosunek społeczeństwa do władzy

--Aleksandra Mastalerz (dyskusja) 16:01, 15 gru 2007 (CET)Aleksandra Mastalerz

1. Dziedziny szczegółowe polityki społecznej i ich ogólna charakterystyka (rodzinna, mieszkaniowa, zatrudnienia, oświatowa, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego).

Polityka społeczna - przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych. Polityka społeczna to również dziedzina nauk społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej. Nauka o polityce społecznej znajduje zastosowanie przy konstruowaniu programów gospodarczych i społecznych partii politycznych a wyborcy oczekują ich realizacji w zgodzie z deklaracjami przedwyborczymi. Polska przyjęła w Konstytucji model społecznej gospodarki rynkowej.

POLITYKA RODZINNA

Polityka rodzinna - dająca się (względnie) wyodrębnić część polityki społecznej stanowiąca system długofalowych zamierzeń i towarzyszący mu system rozwiązań prawnych, przyjętych i realizowanych przez władzę publiczną na rzecz rodziny jako podstawowej komórki społecznej.

W drugim znaczeniu: Polityka rodzinna to specjalizacja w obrębie polityki społecznej (rozumianej jako dziedzina nauk społecznych), zajmująca się teorią polityki rodzinnej w pierwszym znaczeniu.

Na politykę rodzinną składa się w szczególności:

• przyjęta przez daną władzę publiczną definicja rodziny , przykładowo;

• definicja wąska: za rodzinę uważa się małżeństwo wraz z wstępnymi lub zstępnymi w linii prostej, o ile zamieszkują we wspólnym gospodarstwie domowym ;

• definicja poszerzona: za rodzinę uważa się także (co najmniej niektóre) poniższe grupy społeczne:

• rodziny niepełne (bez jednego z rodziców);

• rodzina jednopokoleniowa (np. małżeństwo bezdzietne, rodzeństwo zamieszkujące wspólnie itp.);

• rodzina nie prowadząca wspólnego gospodarstwa domowego (np. z powodu trudności mieszkaniowych, okoliczności losowych, pozostawania w separacji itp.);

• prowadząca wspólne gospodarstwo domowe para nie będąca formalnym małżeństwem (konkubinat) wraz z wstępnymi lub zstępnymi;

• prowadząca wspólne gospodarstwo domowe para osób tej samej płci (np. partnerstwo cywilne, kohabitacja, związek rejestrowany, małżeństwo homoseksualne) wraz z wstępnymi lub zstępnymi co najmniej jednej z tych osób;

• uregulowania prawne dotyczące relacji między członkami rodziny (w polskim systemie prawa są to w szczególności przepisy Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego);

• uregulowania ekonomiczne dotyczące relacji między członkami rodziny, przykładowo:

• uregulowania fiskalne, np. możliwość wspólnego opodatkowania się określonych członków rodziny;

• uregulowania prawa gospodarczego, prawa pracy itp. (np. ułatwienia dla firm rodzinnych ułatwienia zatrudniania członków rodziny itp);

• uregulowania z dziedziny organizacji ubezpieczeń: ułatwienia w tej dziedzinie dla rodzin;

Oprócz przykładowo wymienionych dziedzin polityka rodzinna może przejawiać się w niemal każdej dziedzinie prawa i w sposobie organizacji niemal każdej dziedziny życia społecznego, w szczególności - w innych działach szeroko rozumianej polityki społecznej (polityka edukacyjna, polityka mieszkaniowa, polityka zatrudnienia itp.).

POLITYKA MIESZKANIOWA

Polityka mieszkaniowa jest częścią polityki społecznej państwa. Jej zadaniem jest badanie, ocenianie problemu mieszkaniowego oraz wyrównywanie szans społecznych w dostępie do mieszkań.

Problem mieszkaniowy jest ważną kwestią społeczną gdyż [mieszkanie] jest podstawowym dobrem człowieka spełniającym funkcje: ekonomiczną, socjalizacyjną, społeczną.

Mieszkanie decyduje o materialnych i społecznych warunkach w których żyje człowiek. Cechy fizyczne mieszkania, powierzchnia, loklizacja tworzą ramy egzystencji jednosyki, rodziny i społeczeństwa. W procesie rozwoju społecznego nastąpiła ewolucja potrzeb mieszkanioych od prostego schronienia do lepiej wyposażonych mieszkań. Budowa i utrzymanie zasobów mieszkaniowych pochłaniając znaczną część produktu krajowego i angażując duże zasoby pracy stanowi ważną dziedzinę gospodarki. Nakłady na pokrycie potrzeb mieszkaniowych mogą pochodzić z dochodów osobistych, ze środków publicznych, organów państwa, samorządów, organizacji o charakterze społecznym. Poczucie sprawiedliwości społecznej domaga się tworzenia godziwych warunków życia dla rodzin, które nie są w stanie własnym wysiłkiem ich sobie zapewnić. Nizbędne wydają się działania na rzecz zmniejszenia nierówności i tworzenia jednakowych szans rozwoju jednostkom i rodzinom. Wyróżniamu trzy podstawowe zasady polityki mieszkaniowej: - korzystanie z smodzielnego mieszkania jest prawem każdej jednostki i rodziny, - zagwarantowanie tego prawa jest powinnością państwa wobec obywateli, - koniecznością jest wspomaganie strefy mieszkaniowej z pomocą środków publicznych. Prawa do mieszkania nie można jednak rozumieć jako obowiązku dostarczenia mieszkania wszystkim potrzebującym, a jedynie jako powinność wkroczenia w sytuacjach wymagających pomocy w uzyskaniu i utrzymaniu mieszkania o standardzie uznanym w danych warunkach gospodarczych za wystarczający. Doświadczeniem krajów europejskich jest poza powołaniem wyspecjalizowanych instytucji finansujących budowę mieszkań lokatorskich (socjalnych)- utworzenie różnych organizacji użyteczności społecznej zajmujących się budowaniem mieszkań bardziej niż zarządzaniem zespołami mieszkaniowymi na wynajem. Spotyka się różne organizacje tworzone przez samorządy lokalne, fundacje, instytucje społeczne, kościoły i spółdzielnie mieszkaniowe. Są to w zasadzie instytucje społeczne działające na zasadzie non profit (bez zysku). Mieszkalnictwo w Polsce przeżywające głęboki kryzys jest jedną z najbardziej zaniedbanych dziedzin i należy do najgorzej zaspakających potrzeby społeczne. Przyczyn regresu budownictwa nie mozna upatrywać w braku środków materialno- techniczych czy niedostatku wykonastwa, tkwia one w załamaniu się źródeł finansowania budownictwa mieszkaniowego. Warunki mieszkaniowe w Polsce są bardzo złe i pozostają daleko w tyle do krajów Europy Zachodniej. Trudną sytuację odczuwa większa część społeczeństwa i wyrażona jest deficytem mieszkań w stoskunku do liczby gospodarstw domowych. Do zadań władz lokalnych należy: - popieranie budownictwa , Towarzystw Budownistwa Społecznego, i współdziałanie z nimi, tworzenie im warunków działania, - strategia utrzymania, modernizacji i odnawiania posiadanych zasobów mieszkaniowych, - pomoc i wspieranie budownictwa indywidualnego, - budownictwo socjane, pomoc grupom niedostatku społecznego, walka z bezdomnością - prowadzenie polityki budownictwa społeczenego, dostarczenia terenów, ich uzbrojenie i rozbudowa urządzeń komunalnych - lokalna polityka budowlna, opieka nad drobną wytwórczością i rzemiosłem. Uzyskanie poprawy warunków mieszkaniowych ludności będzie możliwe jedynie przy wielostronnej pomocy państwa, bezpośrednich działań samorządów lokalnych, różnych organizacji i instytucji społeczych oraz samej ludności. Tylko wspólne działania wszystkich mogą przyczynić się do roładowania kwestii mieszkaniowej w Polsce.

POLITYKA ZATRUDNIENIA

Polityka zatrudnienia - czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i pracowników. Jej początki wywodzą się ze znanych w XIX w. oddziaływań ustawodawczych w ramach tzw. polityki pracy, a jej rozwój to lata 30. We współczesnych systemach społeczno-gospodarczych nadrzędnym celem polityki zatrudnienia jest walka z bezrobociem i jego skutkami.

Wyróżnia się dwie podstawowe funkcje polityki zatrudnienia:

• funkcję społeczną, związaną z warunkami rozwoju społecznego

• funkcję ekonomiczną, związaną z rozwojem gospodarczym

Dodatkowo, wyróżnia się też:

• funkcję poznawczo-normatywną, dotyczącą systemu kształcenia

• funkcję dochodową, związaną z zapewnieniem uczestnictwa ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego.

Ponadto do zadań polityki zatrudnienia możemy zaliczyć:

• bilansowanie zatrudnienia w skali krajowej i lokalnej

• kształtowanie jego struktury zgodnie z potrzebami i profilem demograficznym ludności,

• dostosowanie kwalifikacji zasobów pracy do potrzeb gospodarczych,

• organizacja rynku pracy i związanego z nim pośrednictwa oraz poradnictwa zawodowego,

• udzielanie pomocy w znalezieniu zajęcia grupom społecznym mającym szczególne trudności w aktywizacji zawodowej (np. młodocianym, niepełnosprawnym, kobietom, zwalnianym z zakładów karnych itp.),

• motywowaniem do pracy.

Założenia dotyczące polityki gospodarczej na terenie Unii Europejskiej tworzą Europejską Strategię Zatrudnienia (ESZ). Podstawy do jej sformułowania utworzono podczas Szczytu Luksemburskiego w 1997 r. Europejska Strategia Zatrudnienia opiera się na czterech filarach:

• Zatrudnialność - obejmuje działania umożliwiające bezrobotnym powrót do pracy, a także promocję otwartego rynku pracy,

• Przedsiębiorczość - oznacza dążenie do ułatwiania obywatelom UE zakładania i prowadzenia firm, oraz zatrudniania innych osób,

• Zdolność adaptacyjna pracowników i pracodawców - filar ten promuje modernizację organizacji pracy,

• Równość szans - oznacza walkę z dyskryminacją osób niepełnosprawnych, kobiet i osób nie posiadających wykształcenia.

POLITYKA OŚWIATOWA (EDUKACYJNA)

Obok polityki zatrudnienia i polityki społecznej istotnym kontekstem dla działań podejmowanych w ramach Programu EQUAL jest polityka edukacyjna. W Zarysie Strategii Edukacyjnej przygotowanym przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu w lipcu 2003 roku uznano za konieczne kontynuowanie działań, których celem jest poprawa dostępu do edukacji i podniesienie jakości kształcenia. Równy dostęp do edukacji i podniesienie jakości wykształcenia tworzą również cele reformy systemu oświaty zapoczątkowanej w 1999 roku. Program EQUAL, poprzez tworzenie mechanizmów zwiększania uczestnictwa dorosłych w kształceniu ustawicznym, ze szczególnym uwzględnieniem problemu ich uczestnictwa w społeczeństwie informacyjnym, wspomagać będzie wdrożenie następujących celów określonych w Zarysie Strategii Edukacyjnej:

• rozwój systemu kształcenia ustawicznego dla dorosłych, w tym kształcenia na odległość,

• rozwijanie u uczniów zdolności do przyszłego zatrudnienia, a w szczególności rozwój innowacyjnych programów nauczania zawodowego,

• lepsze wykorzystanie nowoczesnych technik informacyjnych i komunikacyjnych w procesie kształcenia.

Również Strategia Państwa dla Młodzieży na lata 2003-2012, opracowana w Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu, określa cele strategiczne polityki edukacyjnej państwa w zakresie wyrównywania szans rozwoju młodego pokolenia. Do celów tych, obok działań na rzecz wyrównywania szans edukacyjnych, na rzecz rozwoju aktywności społecznej młodego pokolenia, należą również działania zmierzające do zwiększenia zdolności do zatrudnienia młodych ludzi. Program EQUAL odgrywać będzie istotną rolę w działaniach na rzecz zwiększenia zdolności do zatrudnienia młodzieży, określonych w Strategii Państwa dla Młodzieży na lata 2003-2012, a w szczególności w działaniach zmierzających do opracowania, we współpracy z organizacjami pozarządowymi, w tym młodzieżowymi, programów przeciwdziałania bezrobociu młodzieży uwzględniających jej zróżnicowaną sytuację (uczniowie, absolwenci szkół, studenci, młodzież wiejska, młodzież niepełnosprawna, młodzież z regionów zaniedbanych i ubogich środowisk, młodzież poza systemem edukacji i pracy). Wartością dodaną Programu EQUAL będzie tu nie tylko zastosowanie podejścia partnerskiego w rozwiązywaniu problemów młodzieży na rynku pracy, ale również uwzględnienie problemów młodzieży w działaniach zmierzających do wypracowania kompleksowego podejścia do problemów związanych z dyskryminacją i nierównościami na rynku pracy, występującymi na obszarach wiejskich, restrukturyzowanych oraz w środowiskach szczególnie zagrożonych wykluczeniem społecznym. Istotne znaczenie dla działań podejmowanych na rzecz likwidacji nierówności w dostępie do rynku pracy ma rozwój kształcenia ustawicznego. W przyjętej przez Radę Ministrów w lipcu 2003 r. Strategii Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010 wyznaczono kierunki rozwoju kształcenia ustawicznego w kontekście idei uczenia się przez całe życie i budowania społeczeństwa opartego na wiedzy. Zadania określone w Strategii Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010 realizowane będą w ramach sześciu priorytetów:

• zwiększania dostępności do kształcenia ustawicznego,

• podnoszenia jakości kształcenia ustawicznego,

• współdziałania i partnerstwa,

• wzrostu inwestycji w zasoby ludzkie,

• tworzenia zasobów informacyjnych w zakresie kształcenia ustawicznego i rozwoju usług doradczych,

• uświadamiania roli i znaczenia kształcenia ustawicznego.

W Strategii Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010 wskazano zadania dla administracji rządowej, samorządowej, instytucji naukowych i oświatowych oraz partnerów społecznych. Włączenie w realizację Strategii Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010 tych podmiotów może przyczynić się do powstawania branżowych programów rozwoju kształcenia ustawicznego. Niwelowanie różnic w dostępie do rynku pracy i utrzymania zatrudnienia, wynikających z niskiego poziomu wykształcenia i kwalifikacji, jest jednym z kluczowych elementów strategii Programu EQUAL w Polsce. Stąd cele wyznaczone w Strategii Rozwoju Kształcenia Ustawicznego do roku 2010 stanowią kontekst działań na rzecz rozwoju kształcenia ustawicznego podejmowanych w ramach Programu EQUAL. Wartością dodaną Programu EQUAL jest koncentracja na najsłabszych grupach na rynku pracy również ze względu na udział w kształceniu ustawicznym, wypracowanie mechanizmów motywacji do kształcenia przez całe życie, a także udział w opracowywaniu branżowych programów kształcenia ustawicznego.

POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA

chrona przyrody - ogół działań zmierzających do zachowania w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej.

Geneza i pierwsze formy ochrony przyrody [edytuj]

Genezą pierwszych form ochrony przyrody były religie i wierzenia ludów pierwotnych. Niektórym drzewom, roślinom i zwierzętom nadawano magiczne znaczenie co czyniło je nietykalnymi, a odnoszące się do nich przymiotniki jak czarodziejski, czy diabelski odstraszały człowieka od dewastacji.

Wraz z coraz większym wykorzystaniem zasobów przyrody oraz powiększaniem się wiedzy przyrodniczej pojawiały się inne motywy ochrony środowiska naturalnego. W 1353 roku w Zurychu wydano rozporządzenie chroniące ptaki śpiewające.^{[potrzebne źródło]} Zdecydowano się na to wiedząc iż tępią one szkodniki w lasach, sadach i na polach (do dziś ptaki śpiewające stanowią w krajach niemieckojęzycznych tabu pokarmowe). Najstarszym, polskim dokumentem dotyczącym ochrony zasobów przyrody jest Statut wiślicki (1347). Przykładem jest określenie kar za wyrąb dębów i innych drzew w cudzych lasach. Pierwszym znanym prawem w Polsce, chroniącym środowisko naturalne był zakaz polowania na bobry wydany Bolesława Chrobrego wynikający z rozszerzenia regaliów. Kolejne polskie prawa chroniące przyrodę to zakaz wycinania cisów wydany przez Władysława Jagiełłę. Monarcha ten wprowadził również ograniczenia w polowaniu na jelenie, dziki, konie leśne i łososie. Podobne rozporządzenia wprowadził w Danii Chrystian V Oldenburg (m. in. zakaz wycinania lasów z 1671 roku^{[potrzebne źródło]}). W Rosji rozporządzenia o takim charakterze wydał Piotr I Wielki. W kraju tym w roku 1763 wydano pierwsze zarządzenie o ochronie fauny łownej w wiosennym okresie rozmnażania.^{[potrzebne źródło]}

Pierwsze chroniące przyrodę rozporządzenia o charakterze estetycznym oprócz zakazu zabijania ptaków śpiewających w Szwajcarii, to zakaz zabijania tychże ptaków w Norymberdze z końca XV wieku i zakaz niszczenia kwiatów wiosennych w okresie Wielkanocy w księstwie Münster pochodzący z XVII wieku. W XVIII wieku motywy estetyczne ochrony przyrody stały się popularne dzięki sentymentalizmowi i ideałom głoszonym przez Jana Jakuba Rousseau.

W XIX wieku do rozpropagowania idei ochrony środowiska przyczynił się niemiecki przyrodnik Aleksander von Humboldt, który wprowadził pojęcie pomnik przyrody.

Rozwój wiedzy przyrodniczej w XIX wieku przyczynił sie do powstania idei parku narodowego. Pierwszym takim obiektem był Park Narodowy Yellowstone powołany ustawą amerykańskiego Kongresu w 1872 roku. W 1887 roku powołano Park Narodowy Banff w Kanadzie, a w 1894 roku w Nowej Zelandii Park Narodowy Tongariro.

POLITYKA ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO

Pomoc społeczna - w Polsce wg Ustawy z 12 marca 2004 o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64 poz.593) [1] - instytucja polityki społecznej mająca na celu pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężaniu tymczasowych trudności. W ramach systemu pomocy społecznej wyróżnia się pomoc w instytucjach opiekuńczych typu domy pomocy społecznej, świetlice środowiskowe, ośrodki pobytu dziennego itp., oraz pomoc materialną i rzeczową świadczoną przez gminne, gminno-miejskie, miejskie ośrodki pomocy społecznej (MOPS).

Struktura instytucji obejmuje:

• ośrodki pomocy rodzinie działające na terenie gminy i dystrybuujące pomoc materialną i rzeczową oraz kierujące do domów pomocy społecznej

• gminne ośrodki pomocy społecznej

• miejsko-gminne ośrodki pomocy społecznej

• miejskie ośrodki pomocy społecznej

• powiatowe centra pomocy rodzinie (w miastach na prawach powiatu - miejskie centra pomocy rodzinie); powiatom podlegają bezpośrednio domy pomocy społecznej, opieka nad dziećmi w ramach domów dziecka i rodzin zastępczych

• w urzędach marszałkowskich departamenty spraw społecznych - zajmują się koordynacją polityki społecznej w zakresie pomocy na terenie województw samorządowych,

• w urzędach wojewódzkich wydziały polityki społecznej - kontrola i nadzór nad realizacją zadań samorządu gminnego, powiatowego i województwa, w tym nad jakością działalności jednostek organizacyjnych pomocy społecznej

• Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej - zajmuje się koordynacją polityki społecznej na obszarze całej Polski oraz przygotowywaniem zmian w obowiązującym prawie.

W zasięgu zainteresowań systemu pomocy społecznej znajdują się następujące kwestie społeczne: ubóstwo, wykluczenie społeczne (marginalizacja), bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność, głód oraz wiele innych kształtujących trudną życiowo sytuację jednostki, w szczególności ekonomiczną.

WSPÓŁCZESNE SYSTEMY POLITYCZNE

1. Systemy wyborcze. Władza ustawodawcza, wykonawcza, administracyjna i sądownicza.

SYSTEMY WYBORCZE - rozumiany jest jako całokształt zasad zawartych w prawie wyborczym, a także nie mających charakteru prawnego, stosowanych w praktyce wyborów do organów przedstawicielskich. System wyborczy sensu largo oznacza ogół zasad dotyczących trybu przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz zasad podziału mandatów, a jako zasady ustalania wyników wyborów funkcjonuje w znaczeniu sensu stricto.

RODZAJE SYSTEMÓW WYBORCZYCH:

1)systemy większościowe- mandat dla tego, kto uzyska największą liczbę głosów-są 2 rodzaje: a) sys. większości bezwzględnej- kandydat lub lista więcej niż połowa ważnie oddanych głosów; b) sys. większości względnej-kandydat lub lista więcej głosów niż konkurenci; 2)systemy proporcjonalne- idea okres Rewolucji FRA, cecha charakt.- dążenie do zapewnienia podziału mandatów wyborczych pomiędzy poszczególne ugrupowania, które wystawiły listy wyborcze proporcjonalnie do liczby głosów oddanych na nie w wyborach. 3) sys. mieszane kombinacja systemów większościowych i proporcjonalnych w stosunku pół na pół.

WŁADZA USTAWODAWCZA - (legislatywa, władza prawodawcza) - jeden z elementów teorii trójpodziału władzy Karola Monteskiusza, polegający przede wszystkim na ustanawianiu obowiązującego prawa.

We współczesnych państwach demokratycznych tworzenie prawa jest podstawowym zadaniem parlamentu, ale to nie jedyny organ władzy do tego upoważniony. Parlament jest jedynym organem upoważnionym do tworzenia najwyższych aktów prawnych - ustaw, na podstawie których ustala się inne akty prawne. W ten sposób parlament wpływa na zasady działania państwa i na życie obywateli.

WŁADZA WYKONAWCZA - Władza wykonawcza (egzekutywa) jest władzą bezpośrednio zarządzającą sprawami państwa. Wprowadza ona prawa i obowiązki obywateli w życie, jeśli zgodne są one z konstytucją.

W Polsce organami egzekutywy są Prezydent Rzeczypospolitej, Rada Ministrów, zwana popularnie rządem, premier (Prezes Rady Ministrów) oraz organy administracji rządowej.

Organem władzy wykonawczej jest także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji; umocowana w Konstytucji RP ma prawo wydawania rozporządzeń.

Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP ustanawia Państwową Komisję Wyborczą jako sui generis organ władzy wykonawczej. PKW, jako organ pozakonstytucyjny, nie ma prawa do wydawania rozporządzeń, jej wytyczne są wiążące tylko dla organów wyborczych niższego szczebla.

Władza ustawodawcza, sądownicza oraz wykonawcza są od siebie zupełnie niezależne, co wyklucza w założeniu alienację władzy oraz despotyzm i autorytaryzm któregokolwiek z organów.

WŁADZA SĄDOWNICZA - Sąd we współczesnych demokratycznych systemach prawnych to niezawisły organ państwowy powołany do stosowania prawa w zakresie rozstrzygania sporów między podmiotami pozostającymi w sporze, a także decydowania o przysługujących uprawnieniach oraz dokonywania innych czynności określonych w ustawach lub umowach międzynarodowych.

WŁADZA ADMINISTRACYJNA -

2. TYPY REŻIMÓW POLITYCZNYCH

4. Typy reżimów politycznych

• Reżim demokratyczny -cechuje swoboda zrzeszania się (nieograniczony pluralizm) powszechne prawo wyborcze, regularne rywalizacyjne wybory, trójpodział władz. Decyzje na szczeblach władzy podejmowane są dzięki sformalizowanym procedurom(kontrola).

• Reżim autokratyczny _ przeciwieństwo demokracji. Reżim ten cechuje brak swobody zrzeszania się, brak rywalizacyjnych wyborów, brak parlamentu lub parlament fikcyjny, władza jednostki. Uzyskanie władzy poprzez zawłaszczenie, traktowanie władzy jako niezbywalnej własności

• Reżim konsensualny -cechuje równowaga między parlamentem a gabinetemproporcjonalny system wyborczy, wielopartyjność, tworzenie gabinetów koalicyjnych.koniecznośc zapewnienia reprezentacji interesów mniejszości politycznych powoduje że dostęp do parlamentu musi być w miarę łatwy co skłania do konstruowania słabych systemów wyborczych. Wielośc konfliktów i podziałów socjopolitycznych determinuje wielopartyjność( prowadzi to do konieczności formowania gabinetów koalicyjnych- w wyniku przetargów między liderami bądź na zasadzie proporcjonalności, uwzględniającej wynik osiągnięty przez dana partię w wyborach. Demokracja konsensualna charakteryzuje się uznaniem negocjacji i przetargów prowadzących do kompromisu.

• Reżim westminsterski- cechuje skupienie władzy w rekach gabinetu, większościowy system wyborczy, dwupartyjnośc, jednopartyjne większościowe gabinety. Większościowy system wyborczy powoduje utrudnienie dostępu do parlamentu mniejszościom reprezentowanym przez małe partie. Zdolność uzyskiwania przez jedna partię większości w parlamencie oznacza możliwośc formowania stabilnych jednopartyjnych gabinetów, co minimalizuje znaczenie opozycji. Demokracje westminsterską charakteryzuje narzucenie decyzji przez większośc.

• Reżim parlamentarny - gabinet czerpie swój mandat do rządzenia z woli parlamentu, a jego egzystencja zależy od popracia większości parlamentarnej. W ten sposób realizuje się polityczna odpowiedzialnośc rzadu przed parlamentem. Dla równowagi gabinet współdziałając z głową państwa może doprowadzić do rozwiązania parlamentu przed terminem. Władza wykonawcza ma dualistyczny charakter: głowa państwa i szef rządu pełnią różne funkcje.

• Reżim prezydencki- prezydent jest zarówno głową państwa jak i szefem rządu. Jego mandat na rządznie nie pochodzi od parlamentu, a uzyskiwany jest w drodze powszechnych wyborów (bezpośrednich i pośrednich0 Nie ponosi on odpowiedzialności przed parlamentem i nie może być przezeń odwołany. Rząd również nie odpowiada przed parlamentem a poszczególni ministrowie sa powoływani i odwoływani przez prezydenta

• Reżim autorytarny -brak ideologii która spaja system, legitymizację władzy stanowi siła, brak reguł odpowiedzialności politycznej, organizacja włądzy której podstawę stanowi zasada wodzostwa, przyznająca centralną pozycję w systemie politycznym szefowi państwa.

• Reżim totalitarny- W systemach totalitarnych władze wymagają od jednostki nie tylko podporządkowania się, ale również zaakceptowania ideologii i publicznego manifestowania tej akceptacji. Władzę zaś sprawują otaczane kultem "nieomylne" jednostki (np. Hitler, Stalin). kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda (m. in. fałszująca obraz rzeczywistości) i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu.

1. ZASADY USTROJOWE. KONSTYTUCJA I KONTROLA KONSTYTUCYNOŚCI

KONSTYTUCJA
Podstawy prawne ustroju Rzeczpospolitej Polskiej zawarte są
w "Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej" z 2 kwietnia 1997 roku. Została zatwierdzona przez obywateli w referendum z 25 maja 1997 roku. Zgodnie z Konstytucja, Polska jest krajem demokratycznym: republiką wielopartyjną z dwuizbowym parlamentem. Zasady ustroju odzwierciedlają wartości typowe dla państw europejskiego kręgu kultury prawnej: suwerenność narodu, suwerenność
i niepodległość państwa, zasada demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego sprawiedliwość społeczną, pluralizm polityczny i wolność działania partii politycznych oraz wolność zrzeszania się w organizacjach społecznych, szeroki samorząd terytorialny. Konstytucyjne prawa i wolności nawiązują do rozwiązań przyjętych w demokracjach zachodnich, a także
w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
W Konstytucji sformułowano 5 naczelnych zasad ustroju politycznego:
1. zwierzchnictwo narodu - konstytucja gwarantuje wolne
i powszechne wybory przedstawicieli narodu do Sejmu
i Senatu (obu izb parlamentu).
2. reprezentacja (przedstawicielstwo) - prawo do podejmowania decyzji w imieniu narodu zostaje poprzez wybory przeniesione na posłów i senatów.
3. trójpodział władz - opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej (rozdzielonej między Sejm i Senat), wykonawczej (dzieli ją Prezydent RP z Radą Ministrów)
i sądowniczej (sprawują ją niezawisłe sądy i trybunały).
4. pluralizm polityczny - zagwarantowanie wolności tworzenia
i działania partii politycznych.
5. samorządność - samorząd terytorialny uczestniczy
w sprawowaniu władzy publicznej, Istnieje również możliwość tworzenia, niezależnych od państwa, różnych form samorządów (np. samorządu zawodowego).
Od 1987 r. powoływany jest Rzecznik Praw Obywatelskich, jednoosobowy, konstytucyjny organ powołany do ochrony praw
i wolności zagwarantowanych w konstytucji i innych aktach normatywnych. Rzecznik praw obywatelskich ma ustawowo określone kompetencje, działa samodzielnie i we własnym imieniu. Powoływany jest na 5 lat przez Sejm RP za zgodą Senatu na wniosek marszałka sejmu albo grupy 35 posłów.
Najwyższym organem kontroli w państwie jest Najwyższa Izba Kontroli. Zasadniczym zadaniem NIK jest kontrola działalności organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych. NIK może także kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, komunalnych osób prawnych i innych komunalnych jednostek organizacyjnych.
WŁADZA USTAWODAWCZA
Sejm
Senat
Władza ustawodawcza w Polsce sprawowana jest przez dwuizbowy parlament: Sejm - izbę niższą liczącą 460 posłów i Senat - izbę wyższą liczącą 100 senatorów. Parlament pełni również funkcję kontrolną, głównie wobec władzy wykonawczej

Sejm
Konstytucja przyznaje dominującą rolę Sejmowi, czyniąc go tym samym najwyższym organem władzy ustawodawczej w RP. Sejm liczy 460 posłów, którzy są wybierani w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i tajnych na czteroletnią kadencję.
Obrady Sejmu opierają się na następujących zasadach:
- ciągłości prac, tj. bez przerw między kadencjami;
- dyskontynuacji prac, tj. sejm nowej kadencji nie kontynuuje prac przerwanych przez sejm starej kadencji;
- autonomii, tj. sejm jest niezależny od Senatu;
- jawności oraz permanencji prac.
Sejm uchwala ustawy, sprawuje kontrolę nad działalnością rządu
i podległych mu organów, powołuje większość pozostałych organów konstytucyjnych. Sejm uczestniczy w procesie tworzenia rządu i może wyrazić wotum nieufności rządowi bądź poszczególnym ministrom. Do uprawnień sejmu należy podejmowanie uchwał o wprowadzeniu stanu wojennego, może on tez upoważnić rząd do wydawania dekretów z mocą ustawy.
Senat
Senat składa się ze 100 senatorów wybieranych na okres czterech lat w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych. Jeśli zostanie rozwiązany Sejm, kadencja Senatu może ulec skróceniu.
Senat RP ma stosunkowo niewielkie kompetencje. Ma prawo występować z inicjatywą ustawodawczą, rozpatruje też ustawy uchwalone przez Sejm. Senat może ustawę przyjąć bez poprawek, wprowadzić poprawki lub ustawę odrzucić. Odrzucona ustawa, ewentualnie ustawa z naniesionymi poprawkami wracają do Sejmu i jeśli nie zostaną odrzucone bezwzględną większością głosów
w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, ustawę bądź poprawkę do ustawy uznaje się za przyjętą. Senat ma różny czas na rozparzenie uchwalonych przez Sejm ustaw: od 30 dni przez 14 dla ustaw pilnych, 20 dni na ustawę budżetową i 60 na rozpatrzenie zmiany Konstytucji RP. Senat udziela zgody na powołanie prezesa Najwyższej Izby Kontroli (także jego odwołanie), rzecznika praw obywatelskich i in.

WŁADZA WYKONAWCZA
Rada Ministrów (rząd)
Prezydent
Władza wykonawcza spoczywa w rękach prezydenta oraz Rady Ministrów.
Rada ministrów (Rząd)
Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi rząd - Rada Ministrów, której pracami kieruje prezes Rady Ministrów (Premier). Skład Rady Ministrów proponuje premier przy współdziałaniu prezydenta i sejmu.
Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej, zapewnia też wykonanie ustaw, a na podstawie udzielonych upoważnień może wydawać rozporządzenia. W gestii rządu leży sporządzenie projektu budżetu państwa oraz zapewnienie jego wykonania. Rada Ministrów kieruje, koordynuje i kontroluje pracą wszystkich organów administracji rządowej. Rząd sprawuje ogólne kierownictwo nad polityką zagraniczną państwa, tj. zawiera i wypowiada umowy międzynarodowe, zapewnia bezpieczeństwo państwa.
Rada Ministrów za swoje działania ponosi odpowiedzialność przed Sejmem, a ministrowie i premier przed Trybunałem Stanu.

Prezydent
Urząd prezydenta - głowy państwa został przywrócony w 1989 r. Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych.



Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży bezpieczeństwa i suwerenności państwa. Ma inicjatywę ustawodawczą oraz wydaje rozporządzenia i zarządzenia (niektóre wymagają kontrasygnaty premiera), może skrócić kadencję sejmu, odmówić podpisania ustawy (veto). Jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych.
W czasie pokoju sprawuje zwierzchnictwo nad wojskiem za pośrednictwem ministra obrony narodowej, na czas wojny mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych (na wniosek premiera). Jako reprezentant państwa na zewnątrz ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, mianuje
i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Polski w innych krajach
i organizacjach międzynarodowych, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe.
Prezydent RP wybierany jest raz na pięć lat w wyborach powszechnych równych bezpośrednich i tajnych. Może sprawować władzę maksymalnie przez dwie kadencje. Jest odpowiedzialny tylko przed Trybunałem Stanu.


WŁADZA SĄDOWNICZA
Sąd najwyższy
Trybunał konstytucyjny
Trybunał stanu
Niezawisłą władzę sądowniczą sprawują sądy z Sądem Najwyższym na czele, wespół z niezależnym Trybunałem Stanu
i Trybunałem Konstytucyjnym).
Sąd Najwyższy
Sprawuje nadzór w zakresie orzekania nad działalnością:
sądów powszechnych - to sądy rejonowe, wojewódzkie•
i apelacyjne. Zajmują się sprawami z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego i prawa pracy.
• sądów wojskowych - to sądy garnizonowe i okręgowe. Zajmują się sprawami dotyczącymi przestępstw popełnionych przez żołnierzy w służbie czynnej, pracowników cywilnych zatrudnionych w jednostkach wojskowych oraz jeńców wojennych.
sądów administracyjnych - wyodrębniony system• sądów, który zajmuje się orzekaniem zgodności z prawem decyzji podejmowanych przez organy administracji. Rozstrzyga też sprawy między osobami prawnymi czy obywatelami
a organami administracyjnymi.
Sąd Najwyższy jest środkiem odwoławczym od orzeczenia sądu pierwszej lub drugiej instancji, tzw. kasacji. Podejmuje też uchwały, których celem jest wyjaśnienie danych przepisów prawnych
i rozstrzyganie zagadnień budzących wątpliwości w konkretnych sprawach.
Sędziów Sądu Najwyższego powołuje prezydent. Odbywa się to na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Także prezydent, spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sadu Najwyższego, wybiera pierwszego prezesa Sądu Najwyższego. Funkcję tę sprawować może przez sześć lat. Może być odwołany przez Sejm na wniosek prezydenta.

KONTROLA KONSTYTUCYJNOŚCI: (model kontynętalny)-to powierzenie kontroli konstytucyjności prawa sądowemu organowi centralnemu, zwanemu najczęściej trybunałem konstytucyjnym. Trybunały sprawują kontrolę na zasadzie wyłączności, co oznacza, iż żaden inny organ nie posiada prawa do badania hierarchicznej zgodności norm prawnych. Dla skutecznej realizacji tego modelu niezbędne jest ujęcie trybunału i jego kompetencji w normach konstytucyjnych, z uwagi na fakt, że jego sędziowie związani są wyłącznie normami konstytucyjnymi. Normy poświęcone sądownictwu konstytucyjnemu zajmują wszakże różne miejsce w systematyce konstytucji. Z reguły usytuowane są one w systemie gwarancji konstytucji, wymiarze sprawiedliwości lub też poświęcony jest im osobny rozdział. Orzeczenie sądu konstytucyjnego stwierdzające niekonstytucyjność poszczególnych aktów prawnych jest skuteczne erga omnes, a więc powoduje eliminacje takiego aktu z systemu prawnemu. Skutki takiego orzeczenia zależą od tego, czy w danym państwie taki akt uznawany jest za nieważny od chwili jego wydania (skutek ex tunc, np. Niemcy, Hiszpania), czy też uchylenie aktu następuje z chwilą opublikowania orzeczenia sądu konstytucyjnego, bądź też w chwili późniejszej wskazanej w orzeczeniu (skutek ex nunc, np. Włochy, Austria). Kolejną cechą modelu kontynentalnego jest dominacja kontroli abstrakcyjnej, czyli kontroli zgodności normy niższego rzędu z normami stojącymi wyżej w hierarchii prawa w oderwaniu od konkretnych przypadków stosowania prawa. Z wnioskami o kontrolę abstrakcyjną zwrócić się mogą wyłącznie wskazane w konstytucji podmioty (z reguły są to naczelne organy państwowe oraz grupy parlamentarzystów). Obok kontroli abstrakcyjnej w systemie kontynentalnym występuje również kontrola konkretna, której przejawem są w szczególności pytania prawne kierowane przez sądy rozstrzygające konkretną sprawę oraz skargi konstytucyjne. Wreszcie w systemie kontynentalnym istniej możliwość kontroli prewencyjnej, czyli sprawowanej przed wejściem w życie badanego aktu prawnego. Możliwość ta jest jednak realizowana niezwykle rzadko.

Parę słów warto poświęcić sposobowi kreacji trybunałów konstytucyjnych. Może to być dokonywane przez głowę państwa przez parlament albo też częściowo przez poszczególne człony władzy (w Hiszpanii po 4 sędziów powołują obie izby parlamentu, po 2 rząd i sądownictwo; we Włoszech po 5 prezydent rząd i organy władzy sadowniczej). W tym drugim przypadku nominacje mogą mieć niestety charakter polityczny. Aby temu zapobiec stosuje się niekiedy obowiązek uzyskania przez kandydata na sędziego kwalifikowanej większości głosów. Sędziowie trybunałów z reguły muszą spełniać rygorystyczne kryteria związane z praktyką zawodową, w szczególności w wymiarze sprawiedliwości. Jeśli chodzi o ich status prawny to posiadają immunitet zarówno materialny jak i formalny. Powszechna jest również niepołączalność materialna i formalna pełnienia funkcji sędziego sądu konstytucyjnego.

Na zakończenie trzeba też wspomnieć, że oprócz orzekania o hierarchicznej zgodności norm prawnych trybunały konstytucyjne posiadają również inne kompetencje. Należy do nich weryfikacja ważności wyborów i referendów, rozstrzyganie sporów kompetencyjnych, nadzór nad partiami politycznymi czy orzekanie w sprawach osób postawionych w stan oskarżenia na skutek zawinionego naruszenia konstytucji bądź ustaw.

FILOZOFIA

1. Poglądy wybranych filozofów na naturę człowieka

Francis BACON - to wielki orędownik i propagator odrodzeniowej odnowy nauk, pozbawienia jej spekulatywnego charakteru z scholastycznych więzów. Uważał on, że nauka powinna ułatwiać człowiekowi panowanie nad naturą. Człowiekowi potrzebna jest wiedza, która pomoże mu ulepszyć jego codzienne życie, a nie bujająca w obłokach wiedza spekulatywna. Głosił on, że „umysłowi ludzkiemu - nie skrzydeł potrzeba - lecz ołowiu”, by zajął się sprawami ziemskimi.

Poszukiwanie i dochodzenie do prawdy jest najwyższym dobrem i celem człowieka. Zabieganie o prawdę nie może jednak być celem samym w sobie, a służyć podniesieniu skuteczności działania człowieka w świecie.

T. HOBBES - rozważając naturę człowieka doszedł do przekonania, że ludzie kierują się w swoim życiu pobudkami egoistycznymi. Człowiek jest z natury istotą samolubną, interesowną, jego naturalną skłonnością jest samo zachowanie.

Człowiek z natury jest usposobiony wrogo do innych ludzi i znajduje się w stanie wojny przeciw wszystkim (homo homini lapus). Są trzy główne przyczyny tych wojen: rywalizacja, nieufność i żądza sławy. Pierwsza sprawia, że ludzie dokonują napadów dla zysku, druga, że czynią to dla swego bezpieczeństwa, trzecia zaś, że czynią to dla swej sławy.

HISTORIA POLSKI XX WIEKU

1. Orientacje polityczne przed i w czasie I wojny światowej:

Aktywni politycznie Polacy zdawali sobie sprawę, iż wojna z udziałem zaborców stawia przed nimi niepowtarzalną szansę walki na rzecz odzyskania niepodległości przez Polskę. Społeczeństwo polskie oraz polskie koła polityczne były jednak podzielone w poglądach jak należy zachować się przed i w czasie zbliżającego się konfliktu zbrojnego. Ukształtowały się orientacje polityczne.

Powstanie dwóch wrogich sobie bloków wojskowych, trójprzymierza i trójporozumienia doprowadziło po raz pierwszy w historii do trwałego rozbicia sojuszu zaborców. W tej sytuacji określone stanowisko musiały zająć polskie elity polityczne, aby określić sposób, jak sytuację tę można wykorzystać dla niepodległej Polski. Wśród Polaków powstały koncepcje dotyczące tego problemu: orientacja proaustriacka, orientacja prorosyjska, orientacja lewicowa

1. orientacja proaustriacka - główny przedstawiciel Józef Piłsudski. Uważał on, że należy doprowadzić do powstania przeciwko Rosji, przy mocy armii austriackiej. Jeszcze przed wybuchem wojny w 1908 roku powstał tajny Związek Walki Czynnej (ZWC), którego przywódcą, obok J. Piłsudskiego, został Kazimierz Sosnkowski. W 1910 roku założone zostały organizacje paramilitarne "Strzelec" w Krakowie oraz "Związek Strzelecki" we Lwowie. W 1912 roku powstała zaś Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych. Oparciem dla opcji J. Piłsudskiego był powołany w Królestwie Polskim (w Krakowie) 16 sierpnia 1914 roku Naczelny Komitet Narodowy z Juliuszem Leo na czele, który miał pełnić rolę najwyższej instancji politycznej, wojskowej i skarbowej dla całej Galicji. Większość członków Komitetu była, tak jak Piłsudski, była zwolennikami opcji proaustriackiej. Planowali oni przyłączenie ziem wchodzących w skład zaboru rosyjskiego do Austrii i utworzenie tym samym państwa trójczłonowego Austro-Węgro-Polskę. W myśl tej opcji postanowiono przy boku armii austriackiej utworzyć Legiony Polskie

2. orientacja prorosyjska - główny przedstawiciel Roman Dmowski. Uważał on, że tylko przy Rosji Polska ma szansę na odbudowę swojej państwowości. Ważna rolę odgrywały dla niego wspólne korzenie słowiańskie. 15 sierpnia 1917 roku powołał on do życia w Lozannie, Komitet Narodowy Polski, uważany za "oficjalną reprezentację państwa polskiego" przez Anglię, Francję, Włochy i Stany Zjednoczone

3. orientacja lewicowa - reprezentowały ją partie Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy oraz Polska Partia Socjalistyczna "Lewica". Partie postrzegały odbudowę państwa polskiego w oparciu o rewolucyjny ruch robotniczy

Losy wojny ułożyły się dla Polaków wyjątkowo korzystnie. Rosja bolszewicka wycofała się z działań wojennych, natomiast państwa centralne tę wojnę przegrały. Wojna zweryfikowała wszystkie wcześniejsze przewidywania, nadzieje i koncepcje polskich polityków. Można jednak powiedzieć, że wysiłek wszystkich polskich orientacji - zarówno tej, która wiązała przyszłość Polski z Rosją, jak i tej, która nadzieje na niepodległą Polskę pokładała w Austrii i Niemczech przyczynił się do odbudowy niepodległego państwa polskiego. Na pierwszy plan wybija się jednak jedna postać polskiej drogi do niepodległości - J. Piłsudski. Jego zasługi w odzyskaniu przez Polskę niepodległości są nie do podważenia.

1. Przejawy demokracji i autorytaryzmu w II RP

II Rzeczpospolita powstała po zakończeniu I wojny światowej w 1918 roku. Jej formalny początek przyjmuje się 11 listopada 1918.Przemiany ustrojowe przebiegające w kraju odrodzonym na nowo po I wojnie światowej były znaczące i wpłynęły na formę sprawowanych rządów. Władze w państwie sprawował prezydent, jednak został on dopiero wybrany w 1922 roku. Do tego czasu rządy sprawował Tymczasowy Naczelnik Państwa - Józef Piłsudski. Aktem prawnym regulującym uprawnienia Naczelnika była mała konstytucja z 20 lutego 1919. Naczelnik mógł w porozumieniu z rządem powołać rząd, był odpowiedzialny przed sejmem, został jednak pozbawiony inicjatywy ustawodawczej i możliwości rozwiązania parlamentu. Wszystkie akty prawne Naczelnika wymagały podpisu odpowiedniego ministra. 17 marca 1921 roku uchwalono konstytucje marcową. Przy jej tworzeniu bardzo dużą rolę odegrała prawica, a Narodowa Demokracja była w pełni za ograniczeniem roli prezydenta, którą właśnie w/w konstytucja wprowadziła, ponieważ obawiała się ,że głową państwa może zostać Piłsudski. Prezydent na mocy tego aktu mógł powołać i odwołać rząd i obsadzać wyższe stanowiska cywilne i wojskowe, ale wypowiedzenie wojny i zawarcie pokoju następowało za zgodą sejmu i co więcej akta prezydenta nie były ważne bez parafki ministra. Mimo obaw endecji Józef Piłsudski nie został nigdy prezydentem , choć Zgromadzenie Narodowe go wybrało w maju 1926 po tym jak dokonał zamachu majowego niecałe trzy tygodnie wcześniej obalając rządy Witosa i Wojciechowskiego. Po majowych wydarzeniach w Polsce nastąpiły rządy tzw. Sanacji . Sanacja - uzdrowienie, początkowo nazwa obozu piłsudczyków, wywodzi się z hasła głoszonego przez Piłsudskiego „ sanacji moralnej”. Wprowadziła ona rządy autorytarne, zwalczała komunizm i uważała, że nastąpił kryzys demokracji. Doprowadziła też do tego ,że utworzony przez Piłsudskiego Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem wygrał tzw. wybory brzeskie. Kres sanacji przypada na datę śmierci Piłsudskiego - 12 maja 1935 r.
W sierpniu 1926 roku na mocy noweli sierpniowej prezydent odzyskał swoją mocną pozycję, gdyż mógł rozwiązywać sejm i senat, odraczać obrady i wydawać dekrety z mocą ustaw. Ograniczała znienawidzoną przez Piłsudskiego sejmokrację. Podsumowując ustawa ta wzmacniała znacznie rolę rządu i prezydenta. W praktyce dawała Piłsudskiemu ogromną władzę, tym bardziej, że Prezydent Mościcki był powolnym narzędziem w jego ręku. Szybko zresztą wprowadzono zwyczaj, że gabinety powoływano, nie bacząc na układ sił politycznych w Sejmie, a nawet bez konsultacji z nim. Polska stała się republiką prezydencką, w odróżnieniu od istniejącej od 1919 do 1926 republiki parlamentarnej.
Drugim aktem wzmacniającym autorytarną władzę Józefa Piłsudskiego był dekret z 6 sierpnia 1926 roku o organizacji najwyższych władz wojskowych w Polsce. Powoływał on do życia instytucję Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, niezależnego od Sejmu, a także od rządu i podlegającego jedynie Prezydentowi.
Dokumentem, który ostatecznie potwierdził naczelną rolę prezydenta w państwie była konstytucja kwietniowa z 23 kwietnia 1935 roku podpisana przez prezydenta Mościckiego. Główne jej założenia to: prezydent odpowiada tylko przed Bogiem i historią, zamyka obrady sejmu i senatu, stanowi o wojnie i pokoju oraz wydaje dekrety z mocą ustaw. Prawa obywatela zostały znacznie uszczuplone, a obowiązki polegały głównie na służeniu dobru państwa.
Konsekwencją zmian ustrojowych w II RP było powstanie państwa autorytarnego- antydemokratycznego systemu rządów; władza skupiona w rękach jednego człowieka, odrzucenia równości między ludźmi, wolności i tolerancji, jednostka ludzka musi się podporządkować organom państwowym, bardzo dużą rolę odgrywa policja, która kontroluje społeczeństwo. Potocznie takie rządy nazywamy rządami mocnej ręki. W autorytaryzmie rząd nie jest oparty na większości parlamentarnej i nie podlega kontroli społeczeństwa, chociaż mogą w nim występować elementy demokracji np. samorząd. Koniec władzy autorytarnej nastąpił wraz z wybuchem II wojny światowej i przekazaniem władzy przez prezydenta Mościckiego Polskiemu Rządowi na Uchodźstwie 25 września 1939.

2. PRL w historii politycznej Polski

Polska Rzeczpospolita Ludowa. 21 VII 1944 powstał w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, złożony z członków KRN, ZPP i Związku Komunistów Polskich w ZSRR. Z datą 22 VII ogłosił on manifest zapowiadający reformy społeczno-gospodarcze (reforma rolna, nacjonalizacje) i powrót do konstytucji marcowej oraz uznający granicę polsko-sowiecką wzdłuż linii Curzona (bez Lwowa, Wilna i Grodna). Przystąpiono do organizowania władzy komunistów na terenach zajętych przez wojska sowieckie. W XII 1944 KRN wbrew ustaleniom międzynarodowa przekształciła PKWN w Rząd Tymczasowy. W wyniku kontrowersji w rządzie RP na uchodźstwie w sprawie polityki kompromisu wobec ZSRR i komunistów prowadzonej przez premiera S. Mikołajczyka odszedł on z rządu i w myśl sugestii brytyjskiej zgodził się współtworzyć Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (od 28 VI 1945), utrwalający przewagę polityczną komunistów. W 1947 po sfałszowanych wyborach wyeliminowano z życia politycznego jedyną legalną siłę opozycyjną — PSL (założone 1945, prezes S. Mikołajczyk), likwidowano opozycję polityczną (walka z opozycją zbrojną trwała do lat 50.). Stosunki z ZSRR określał polsko-sowiecki układ o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy powojennej (IV 1945, przedłużony 1965). W X 1945 podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych. Granice Polski ostatecznie ustalono w trakcie konferencji poczdamskiej. W 1947 rząd polski pod wpływem ZSRR odrzucił ofertę współpracy w ramach planu Marshalla, jednocześnie uzależniając gospodarkę polską od gospodarki sowieckiej przez podporządkowanie jej ZSRR w ramach struktur Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (1949). Dodatkowo polityczna, gospodarcza i militarna dominacja ZSRR została wzmocniona przez udział Polski w Układzie Warszawskim. W 1947-48 realizowano 3-letni plan odbudowy, zakładający maksymalną etatyzację, a od 1948/49, po odsunięciu ekonomistów związanych z PPS od wpływów na zarządzanie gospodarką, budowano system kierowania na wzór sowiecki. Z zakładano szybką industrializację (rozwój przemysłu ciężkiego), przy redukcji środków na rolnictwo (próba kolektywizacji), a na dalszym planie, przebudowę struktur społecznych (urbanizacja). Drogą do tego miała być realizacja 1950-55 planu 6-letniego, zakończonego kryzysem społecznym (minimalizacja nakładów na konsumpcję) i robotniczym poznańskim czerwcem 1956. Polityka gospodarcza PRL prowadziła do powstania quasi-cyklu koniunkturalnego: początkowo liberalna, prokonsumpcyjna polityka władz, rozbudowa planu inwestycyjnego w zakresie tzw. przemysłów kluczowych (przemysł ciężki, maszynowy, energetyka); przesuwanie wszystkich środków na realizację tego planu (spadek tempa wzrostu dochodu narodowego) kosztem rolnictwa i konsumpcji społecznej (stagnacja lub spadek płac realnych) prowadziło do protestów społecznych, kończących się przesileniem politycznym i zmianą ekipy (1956, 1970, 1980), rozpoczynającej swoje rządy od uspokojenia nastrojów społecznych przez zwiększenie nakładów na konsumpcję. Dążenie ZSRR do całkowitego podporządkowania politycznego Polski spowodowało nasilenie się 1948-49 stalinizacji w metodach budowy socjalizmu w Polsce, czego wynikiem była eliminacja z życia politycznego W. Gomułki (aresztowany 1951), rzecznika idei tzw. polskiej drogi do socjalizmu (m.in. sprzeciw wobec planów szybkiej kolektywizacji rolnictwa). Doprowadzono do zjednoczenia partii politycznych (powstanie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej XII 1948) oraz organizacji młodzieżowych (ZMP), zawodowych (CRZZ) i kombatanckich (ZBoWiD). W 1950 władze państwowe narzuciły Kościołowi katolickiemu umowę zakładającą m.in. przejęcie majątków kościelnych i Caritasu. W 1952 uchwalono nową konstytucję proklamującą Polską Rzeczpospolitą Ludową. W celu umocnienia struktur państwa totalitarnego nasilono represyjną działalność Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego skierowaną przeciw wszystkim, którzy zostali uznani za wroga klasowego, głównie: działaczom politycznym i państwowym okresu międzywojennego i wojny, oficerom WP, byłym żołnierzom AK oraz innych, niekomunistycznych organizacji konspiracyjnych, Kościołowi i księżom katolickim (1953-56 internowanie prymasa S. Wyszyńskiego). Planowano czystkę wśród działaczy komunistycznych; wprowadzono nadzór polityczny oraz ścisłą cenzurę nad życiem artystycznym i kulturalnym, eliminując tendencje religijne, niepodległościowe, egzystencjalne oraz prozachodnie. Utrudniany kontakt z wolną kulturą oraz myślą polityczną kształtowaną na emigracji umożliwiało, pomimo zagłuszania, pośrednictwo wolnych rozgłośni radiowych (Radia Wolna Europa, BBC). Narastająca od 1954 krytyka metod rządzenia (w wyniku czego rozwiązano MBP), zmiany w KPZR (referat Chruszczowa na XX Zjeździe, II 1956) oraz kryzys gospodarczy i związane z nim niepokoje społeczne (poznański czerwiec 1956) doprowadziły do październikowego przesilenia politycznego, w wyniku którego na VIII plenum KC PZPR wybrano W. Gomułkę na I sekretarza oraz uchwalono program modyfikacji systemu społeczno-ekonomicznego (ograniczenie represji, rezygnacja z kolektywizacji rolnictwa, ograniczenie cenzury, zmiana systemu zarządzania gospodarką — rady robotnicze, zwiększenie zakresu swobód obywatelskich), od którego zaczęto odchodzić już na początku lat 60. Szukając poparcia społecznego reżim złagodził politykę wobec Kościoła katolickiego (m.in. obecność w sejmie popieranego przez Kościół Koła Poselskiego Znak), ale 1965-66 na skutek krytyki działalności Kościoła (milenium, orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich) doszło do załamania dialogu państwo-Kościół. Frustracja części środowisk inteligenckich wywołana świadomością niereformowalnej i antydemokratycznej natury reżimu (tzw. rewizjoniści), walka o władzę wewnątrz PZPR frakcji związanej z MSW i skupionej wokół M. Moczara, wykorzystującej argumentację antyinteligencką, antysemicką i komunistyczno-narodową doprowadziły do sprowokowanych przez służbę bezpieczeństwa demonstracji studenckich przeciwko cenzurze i tłumieniu demokracji (marzec 1968), co stworzyło okazję do rozprawienia się w PZPR ze zwolennikami liberalizacji systemu politycznej, ale nie pozbawiło władzy W. Gomułki, cieszącego się zaufaniem sowieckim (VIII 1968 udział jednostek WP w inwazji na Czechosłowację).W 1970 grudniowy bunt robotniczy na Wybrzeżu doprowadził do ustąpienia W. Gomułki i wyboru przez VII plenum KC PZPR E. Gierka na I sekretarza. Wybór ten spowodował zmianę pokoleniową w strukturach władzy, która próbowała podchodzić z większym pragmatyzmem do kwestii ideologicznych, starając się realizować politykę modernizacji gospodarki Polski wykorzystując importowane technologie, nabywane dzięki kredytom rządów i banków zachodnich. Kryzys gospodarczy i strukturalny (niekontrolowany rozwój inwestycji przy braku zabezpieczenia źródeł spłat kredytów — pułapka zadłużenia, niepodjęcie reform gospodarczych i politycznych) oraz demoralizacja władzy (powolny proces uwłaszczania nomenklatury partyjnej) doprowadziły do wystąpień robotniczych VI 1976 w Ursusie i Radomiu (czerwcowy protest robotniczy). Kryzys władze próbowały ukryć, stosując propagandę sukcesu. Załamanie się zaufania robotników do systemu wykorzystały środowiska inteligenckie, udzielając wsparcia represjonowanym 1976. Powołano do życia Komitet Obrony Robotników, a następnie niezależne organizacje polityczne i społeczne: ROPCiO, KPN, SKS. W 1978 powstały Wolne Związki Zawodowe oraz Komitet Samoobrony Chłopskiej. Czynnikiem moralnym i psychologicznym wyzwalającym sprzeciw wobec polityki władz był wybór kardynała K. Wojtyły na papieża (X 1978) i pierwsza wizyta Jana Pawła II w Polsce (VI 1979). Pogłębiający się kryzys gospodarczy doprowadził do obejmującej cały kraj, zwłaszcza Wybrzeże, fali strajków, zakończonej podpisaniem porozumień społecznych w Gdańsku, Szczecinie i Jastrzębiu, w których władza uznała słuszność postulatów robotnicze i m.in. wyraziła zgodę na utworzenie niezależnych od PZPR związków zawodowych. Spowodowało to odsunięcie od władzy E. Gierka i wybór S. Kani na I sekretarza KC PZPR oraz przyjęcie nowej polityki, tzw. socjalistycznej odnowy. We IX 1980 wyrażono zgodę na zarejestrowanie NSZZ „Solidarność” (przewodniczący Krajowej Komisji Porozumiewawczej L. Wałęsa), który szybko przerodził się w wielomilionowy ruch społeczny domagający się m.in.: demokratyzacji, realizacji postulatów socjalnych, zniesienia cenzury, odkłamania historii ruchów niepodległościowych (szczególnie stosunków polsko-sowieckich). Sytuacja w PZPR, poczucie zagrożenia, chęć utrzymania władzy oraz naciski ze strony ZSRR i partii komunistycznej państw ościennych (groźby interwencji) spowodowały przejęcie władzy w partii przez grupę wojskową: II 1981 desygnowano na premiera generała W. Jaruzelskiego, a X 1981 wybrano go na I sekretarza KC PZPR. Zagrożenie monopolu władzy partii przez próby wprowadzenia pluralizmu w życiu politycznym (wzrastająca rola polityczna NSZZ „Solidarność”, której zjazd delegatów IX-X 1981 w Gdańsku opowiedział się za pokojową drogą do przekształceń ustrojowych, rejestracja NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”) spowodowało decyzję ścisłego kierownictwa partii o wprowadzeniu 13 XII 1981 stanu wojennego, w którego wyniku władzę przejęła Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (przewodniczący Jaruzelski). W niektórych miejscach (kopalnia Wujek) wprowadzenie stanu wojennego odbyło się przy użyciu siły, powodując ofiary śmiertelne. Mimo zmasowanych represji wobec działaczy Solidarności (internowania, aresztowania) i drastycznego ograniczenia praw obywatelskich podjęto działalność konspiracyjną oraz bojkot oficjalnych form życia społecznego (głównie przez inteligencję). Powstało alternatywne życie kulturalne i polityczne (wydawnictwa poza cenzurą). Zniesienie stanu wojennego 22 VII 1983 przez Radę Państwa nie likwidowało w całości represyjnego ustawodawstwa. W okresie poprzedzającym stan wojenny oraz w latach 80. doniosłą rolę odgrywał Kościół katolicki starający się wpłynąć na łagodzenie represji i obejmujący swą opieką działalność niezależną oraz prowadzący przez duszpasterstwo dzieło odnowy moralnej. Jednocześnie władze starały się zrealizować koncepcję frontu porozumienia narodowego, tworząc Patriotyczny Ruch Odrodzenia Narodowego, do którego zaproszono przedstawicieli niektórych środowisk katolickich gotowych pójść na kompromis z władzą. Stworzono nowe związki zawodowe (dotychczasowe rozwiązano 8 X 1982), zjednoczone 1984 w ramach Ogólnopolskiej Organizacji Związków Zawodowych. Od 1982 starano się wprowadzić nieskutecznie ograniczoną reformę gospodarczą, czego efektem było narastanie inflacji oraz nasilenie mechanizmu uwłaszczania nomenklatury. Dokonano także połowicznych reform systemu politycznego funkcjonowania państwa, m.in.: powołano 1985 Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny, 1986 Radę Konsultacyjną przy Przewodniczącym Rady Państwa, 1987 Rzecznika Praw Obywatelskich. W 1988 kolejne strajki, pogarszająca się sytuacja polityczna Polski na arenie międzynarodowej, zmiany polityczne w ZSRR (reformy M. Gorbaczowa) doprowadziły do podjęcia przez władze dialogu z opozycją polityczną (utworzony XII 1988 Komitet Obywatelski „Solidarność”) oraz środowiskami katolickimi (spotkanie ministra spraw wewnętrznych Cz. Kiszczaka z L. Wałęsą), czego skutkiem były II-IV 1989 obrady Okrągłego Stołu, podczas których ustalono kompromis w zakresie reform politycznych (zmiany w konstytucji — przywrócenie prezydentury i senatu) i gospodarczych. W IV 1989 zarejestrowano ponownie NSZZ „Solidarność” oraz NSZZ RI „Solidarność”.

HISTORIA POWSZECHNA XX WIEKU

1. konferencja w Jałcie(KRYM)

Miała miejsce 4-11 luty 1945r. wzięli w niej udział Roosvelt, Stalin i Churchill. Konferencja regulowała 9 kwestii.

• Deklaracja wyzwolonej europy w sprawie pomocy państwom wyzwalanym z pęt niewoli, deklaracja mówiła o prawie wyboru przez narody takiej formy rządów jakie sobie zażyczą.

• Niemcy miały być podzielone na strefy okupacyjne. Wtedy swoja strefę otrzymała Francja pod naciskiem Churchilla.

• Strony postanowiły o powołaniu Sojuszniczej Rady Kontroli do kontroli sytuacji w Niemczech po wojnie.

• Reparacje miały wychodzić z sumy 20 mld dolarów, w tym 10 dla ZSRR w postaci demontażu urządzeń, produkcji bieżącej, aktywów niemieckich za granicą, pracy niemieckich jeńców wojennych.

• Likwidacja niemieckiego sztabu generalnego, ukaranie zbrodniarzy wojennych.

• Powstanie w Jugosławii i Polsce rządów narodowych z udziałem przedstawicieli emigracji i innych autorytetów.

• Jak najszybciej miały się odbyć w tych krajach wolne wybory.

• Granica polski na wschodzie miała generalnie przebiegać z niewielkimi odchyleniami wzdłuż linii Curzona.

• Polska miała otrzymać rekompensatę na zachodzie. Ostatecznie rozstrzygniecie tej kwestii miało nastąpić na konferencji pokojowej

Postanowiono zwołać na 25 czerwca 1945 do San Francisco konferencje założycielską ONZ.

Uzgodniono przystąpienie ZSRR do wojny z Japonią w okresie do 3 miesięcy po zakończeniu wojny w Europie.

Wielka Brytania i USA zgodziły się faktycznie na poszerzenie radzickiej strefy wpływów na Europę Środkowo - wschodnią. Świat, jaki znamy w okresie 1945-1990- to w decydującym zakresie rezultat porozumień jałtańskich. Szczytne deklaracje (np. o prawie narodów do samostanowienia) nie znalazły zastosowania w radzieckiej strefie wpływów. Stalin nie krył, że wyzwalane kraje obdarzy „swoim” modelem stosunków społecznych.

1. zimna wojna

Za początek zimnej wojny uważa się przemówienie wygłoszone 5 marca 1946r., w Falton (USA) przez Winstona Churchilla. Krytykował on prowadzoną przez ZSRR politykę rozprzestrzeniania się komunizmu (narzucenie komunizmu w państwach Europy środkowo-wschodniej, wojna domowa w Grecji, wspieranie komunistów we Francji, Włoszech, Turcji i Iranie), apelował o zjednoczenie państw zachodnich przeciw presji sowieckiej. W konsekwencji wygłoszonego apelu oraz sugestii sekretarza stanu J. Byrnesa prezydent USA - H. Truman 12. III. 1947r., w przemówieniu do Kongresu zapowiedział udzielenie wojskowej i ekonomicznej pomocy państwom zagrożonym przez komunizm. Zaostrzenie stosunków między USA i ZSRR nastąpiło z powodu sporów o przyszłość Niemiec po zablokowaniu przez ZSRR Berlina, w konsekwencji czego Stany Zjednoczone były zmuszone uruchomić Berliński Most Powietrzny.

W kwietniu 1949r., państwa Zachodu podpisały Pakt Północnoatlantycki ( NATO ), oraz później system sojuszy z udziałem USA w innych rejonach świata ( CENTO, SEATO, ANZUS ). Odpowiedzią strony wschodniej było utworzenie w 1955r., Układu Warszawskiego. Nasilenie zimnej wojny przypada na okres od przełamanie przez USA monopolu na bron jądrową (1949) do końca wojny w Korei (1950 - 1953). Po śmierci Stalina (1953) napięcie między Wschodem i Zachodem trochę zmalało.

Kolejny kryzys we wzajemnych stosunkach wiąże się z interwencją radziecką na Węgrzech (1956).

Kolejne lata przynosiły na przemian wzrost napięcia wywołany m.in.: rewolucją na Kubie (1959), zbudowaniem muru berlińskiego (1961), kubańskim kryzysem rakietowym (1962), wojna w Wietnamie (1965-1973), wojną na Bliskim Wschodzie (1967), interwencją wojsk Układu warszawskiego w Czechosłowacji, interwencja radziecką w Afganistanie, wprowadzeniem stanu wojennego w Polsce (1981).

Początkiem końca zimnej wojny była podjęta przez M. Gorbaczowa próba reformy systemu sowieckiego (pierestrojka - początek 1985r), która zaowocowała upadkiem rządów komunistycznych w Europie środkowo-wschodniej (1989 - 1990), zjednoczeniem Niemiec (1990), rozwiązaniem Układu Warszawskiego (1990) oraz rozpadem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (1991r.) co ostatecznie zakończyło zimną wojnę.

2. Rozpad ZSRR i konsekwencje

8 grudnia 1991 r w Puszczy Białowieskiej Krawczuk, Jelcyn, Szuszkiewicz (Białoruś) ogłosili rozwiązanie ZSRR. Na jego miejsce powołano Wspólnotę Niepodległych Państw (WNP). Przystąpiły także Kazachstan, Uzbekistan, Azerbejdżan, Kirgistan, Tadżykistan, Armenia, Mołdawia. 25 grudnia 1991 r. oficjalnie ustępuje Michaił Gorbaczow. Zaczęto rozbierać mur berliński w 1989 r, zakończono oficjalnie w październiku 1990 r. Stał się on symbolem Zimnej Wojny, a jago obalenie symbolem jej końca i Zjednoczenia Niemiec.

MYŚL POLITYCZNA

1. Liberalizm, konserwatyzm i pozytywizm prawniczy- analiza porównawcza

Porównać liberalizm, konserwatyzm i pozytywizm prawniczy

Liberalizm (z łac. liberalis - wolnościowy, od łac. liber - wolny) jest to ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest nadrzędna wartością. Liberalizm wywodzi się z okresu Oświecenia, jednakże termin ten współcześnie obejmuje wiele różnorodnych nurtów politycznych.

Najogólniej mówiąc liberalizm podkreśla prawa jednostki, wolność wymiany myśli, postuluje ograniczenie roli państwa do minimum, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli na polu gospodarczym i politycznym.

Liberalne koncepcje człowieka, społeczeństwa i państwa

Wszystko jest proste.

Człowiek:

• racjonalizm - rozum ludzki nieograniczony w swoich możliwościach poznawczych i kreatywnych sprawia, że dokonuje się stały postęp ludzkości we wszelkich dziedzinach; człowiek jest twórcą państwa i to on określa granice jego władzy;

• indywidualizm - jednostka zajmuje dominującą pozycję i jej interes przeważa nad wszelkimi interesami ponadindywidualnymi; ustrój państwa oceniany jest według kryterium użyteczności dla dobra jednostki; myśl liberalna zakłada aktywizm jednostki, posiada też silne akcenty utylitarystyczne,

• wolność - jednostka może realizować swoją wolność w dziedzinie osobistej, politycznej i gospodarczej (leseferyzm); wolności pozytywnej (dającej swobodę działania) towarzyszy wolność negatywna (pozwala uchylić się od pewnych niechcianych działań i zachowań), wolność jednostka może realizować do granic wolności innych jednostek; wolność daje się pogodzić z równością szans i równością wobec prawa,

• Melioryzm - wiara w doskonalenie społeczeństwa. Ludzie wolni będą więcej osiągać niż kierowani.

Społeczeństwo:

• własność - postulowana nienaruszalność bądź co najmniej znaczne ograniczenie ingerencji we własność prywatną ze strony państwa,

Państwo:

• państwo - jedyną podstawą jego funkcjonowania i uprawnień wobec obywateli może być prawo; absolutyzacji państwa mają zapobiec zabezpieczenia ustrojowe (jak np. podział władz, jej kadencyjność i zakazy reelekcji).

Państwo minimalne ograniczone - sędzia który rozstrzyga

Państwo Nocny Stróż - reaguje gdy ktos naruszy wolność innych

Trójpodział władzy - Monteskiusz

Świat nowożytny jest bardzo rozległy. Europa jest podzielona na wiele państw, ale jest to podział bardziej pozorny niż rzeczywisty. Ludzie żyją w masie, podzielonej na różne nazwy i organizacje społeczne.

Narody współczesne pragną spokoju, dobrobytu, a jako źródła dobrobytu - wytwórczości.

Wojna kosztuje zawsze więcej niż przynosi zysku. Dzięki handlowi, religii, postępowi intelektualnemu nie znamy niewolnictwa.

Wolni ludzie muszą wykonywać różne zawody, zaspokajać potrzeby społeczności. Handel nie pozostawia człowiekowi przerw na bezczynność i daje umiłowanie indywidualnej niezależności, zaspokaja potrzeby, pragnienia ingerencji władzy.

Rządy, które próbują zająć się naszymi interesami robią to gorzej i kosztowniej od nas samych.

Wolność, która jest naszym udziałem, polega na spokojnym oddawaniu się osobistej niezależności, wolnością są gwarancje zapewnione przez instytucje państwowe.

Niezależność jednostki jest jedną z najważniejszych współczesnych potrzeb. Ludzie nowożytni pragną korzystać ze swoich praw, rozwijać swoje zdolności, tak aby nie szkodzić innym. Korzystamy z wolności politycznej, wzbogaconej o wolność osobistą.

Niebezpieczeństwem tej wolności jest to, że zaabsorbowani cieszeniem się naszą wolnością prywatną i zagonieni w poszukiwaniu zysku, zbyt łatwo możemy zrezygnować z należącego się na prawa do udziału we władzy politycznej. A ta chętnie, mając wolną rękę zajmie się naszym szczęściem, ale to zbyteczne - władza ma pozostać w swoich granicach, zawsze sprawiedliwa, a my sami zadbamy o własne szczęście.

Wolność polityczna daje wszystkim bez wyjątku obywatelom możność sprawowania pieczy nad najświętszymi ich interesami, poszerza ich umysł, uszlachetnia myśli, ustanawia między nimi rodzaj równości intelektualnej będącej potęgą narodu.

Wolność - to uszanowanie przez instytucje indywidualnych praw obywateli, liczenie się z ich niezależnością, wzywanie do współdziałania w sprawowaniu władzy, zagwarantowanie prawa do kontroli i nadzoru - obdarzanie pragnieniem i zdolnością ich spełniania.

Wolność odnajdujemy w społeczeństwie demokratycznym. Wolny ustrój powstaje w społeczeństwie równych możliwości

W opozycji do oświecenia pojawiła się ideologia konserwatywna.

GŁÓWNE ZASADY KONSERWATYZMU

-Naturalizm głoszący przywiązanie do tradycji historycznej

-Negatywy i krytyczny stosunek do przemian rewolucyjnych

-Poszanowanie i głębokie przywiązanie do tradycji

-Twierdzenie, że rewolucja jest nienaturalnym zerwaniem ciągłości procesu dziejowego. Oznacza ono śmierć społeczeństwa, narodu, który jest oparty na starodawnym porządku

-Uznanie dla absolutyzmu władzy

-Katolicyzm główną podporą państwa

-Tradycja, religia, rodzina, autorytet, odpowiedzialność, własność, poszanowanie prawa, naturalny porządek społeczeństwa

-Społeczeństwo jest stałym łącznikiem między pokoleniami

Konserwatyści odrzucali indywidualizm stawiając znaczenie wspólnoty wyżej niż prawa jednostki. Podkreślali rolę emocji w życiu człowieka podważając znaczenie racjonalizmu. Jednak największa rozbieżność dotyczyła natury człowieka. Konserwatyści uznawali, że ludzie są skażeni grzechem pierworodnym. W praktyce oznacza to naturalną skłonność do czynienia zła, której nie da się usunąć dzięki wychowaniu czy poprawie warunków życia. Konserwatyści jako jedyne lekarstwo na wady ludzkiej natury uznawali przywiązanie do tradycji oraz religii postrzeganej jako źródło wartości. Władza opierająca się na takich ideałach miała bronić obywateli przed ich własną odpowiedzialnością.

W 18 stuleciu Monteskiusz wysunął myśl, aby zastosować trójpodział władz (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza).

Pozytywizm prawniczy -zakładał, że prawo jest to zespół norm ustanowionych przez państwo, lecz rzeczą drugorzędną jest czy odpowiada to normom moralnym, religijnym czy obyczajowym, cechuje je formalizm i brak uzasadnienia aksjologicznego.( Austin i Jelinek).

2. Współczesna myśl polityczna - na przykładzie: teoria sprawiedliwości Rawlsa, myśli feministycznej, postmodernistycznej krytyki władzy

RAWLS JOHN XX/XXI Teoretyk sprawiedliwości społecznej. Dzieła : „Teoria sprawiedliwości”, „Liberalizm polityczny”, „Prawo ludów”

Rawls wykorzystuje podział sprawiedliwości Arystotelesa na: wyrównawczą (komutatywną) i rozdzielczą (dystrybucyjna)

Materialna koncepcja sprawiedliwości - współpraca i współżycie ludzi wymagają ustalenia zasady sprawiedliwości, na podstawie, której można by pogodzić ludzkie dążenie do wolności i równości. Sprawiedliwość traktowana jest jako bezstronność. TEZA= równość + wolność uczestników ustalania tej zasady + podstawowe instytucje społeczne wybierane przez racjonalnych ludzi przy zachowaniu bezstronności. Warunki umowy byłyby zachowane w sytuacji zasłony niewiedzy (co do przyszłośći). Ludzie dążyliby wówczas do zdobycia społecznych dóbr pierwotnych (wolność poruszania się, swobodnego wyboru zajęcia, prawo do zajmowania urzędów i stanowisk, prawo do dochodu, prawo do bogactwa, prawo do szacunku względem siebie samego). Strony realizują racjonalną zasadę dystrybutywną (zasada maksymizmu, dyferencji) - najwłaściwszy rozdział dóbr pomiędzy pewną grupę odbiorców, polegającym na maksymalizowaniu statusu najmniej uprzywilejowanych (grup najgorzej usytuowanych w społeczeństwie). I ZASADA SPRAWIEDLIWOŚĆI - rozum nakazuje wszystkim wybór max. Wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych (sprawiedliwość jako wzajemna użyteczność - justice as fairness). II ZASADA SPRAWIEDLIWOŚCI - społeczne i ekonomiczne nierówności powinny być ustanowione tak, aby przynosić optymalna korzyść najmniej uprzywilejowanym, z zachowaniem reguły sprawiedliwych oszczędności dla przyszłych pokoleń i warunkach uczciwej równości szans.

FEMINIZM JAKO FILOZOFIA POLITYCZNA

Feminizm oznacza ruchy, ideologię, doktrynę koncentrujące się wokół równości prawnej, politycznej i społecznej kobiet z mężczyznami. Istota feminizmu we wszystkich jego przejawach sprowadza się do przekonania, że kobiety są dyskryminowane, poniżane, gorzej traktowane, a więc niesprawiedliwie w porównaniu z mężczyznami, jedynie z powodu ich płci. Filozofia feminizmu spogląda na losy kobiet od strony kobiet, ale kierując to spojrzenie w stronę mężczyzn, wskazuje na konieczność całościowych przeobrażeń stosunków między kobietami a mężczyznami w celu kreowania świata który byłby światem także dla kobiet. Feminizm przeciwstawia się temu, by płeć decydowała o pozycji społecznej. Domaga się równouprawnienia dla kobiet i mężczyzn zarówno w sferze politycznej jak i społecznej czy zawodowej religijnej, zwyczajowej, prawnej. Celem feminizmu jest równość płci w sferze prawnej, politycznej, zawodowej, społecznej.

Wolność kobiet w świetle feminizmu objawia się przede wszystkim w swobodzie kobiet decydowania o własnym ciele (??) i kształtowaniu własnego życia( świadome macierzyństwo, aborcja, sztuczne zapłodnienie...) Feministki domagają się równości społecznej. Przeciwstawiają się homofonii. W sferze politycznej tworzy się walka kobiet z mężczyznami o władzę. Walka ta nazywana jest przez myślicieli walką płci. Chodzi również o równość dostępu do władzy. Feminizm odgrywa ważną rolę zyskującą coraz większe znaczenie polityczne. W feminizmie odnajdujemy odrzucenie jakiejkolwiek dyskryminacji kobiet wynikającej z rasizmu, homofonii, seksizmu, militaryzmu. Filozofią feminizmu jest wyzwolenie

STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE

1. Gospodarka światowa i międzynarodowy podział pracy, mechanizm pieniężno-cenowy w międzynarodowej wymianie gospodarczej.

Gospodarka światowa i międzynarodowy podział pracy:

gospodarka światowa - historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów, o różnych poziomach rozwoju gospodarczo-społecznego, włączający je w ogólnoświatowy proces produkcji i wymiany.

Powiązania ekonomiczne: handlowe, produkcyjne, inwestycyjne, techniczne, walutowo-finansowe, instytucjonalne itp.

Podmioty:

• krajowe uczestniczące w międzynarodowym podziale pracy (przedsiębiorstwa krajowe, instytucje i organizacje państwowe, organy rządowe);

• międzynarodowe (przedsiębiorstwa, organizacje, instytucje integracyjne);

• transnarodowe (przedsiębiorstwa, organizacje, instytucje integracyjne).

We współczesnej gospodarce światowej zmienia się także charakter międzynarodowego podziału pracy: specjalizacja o charakterze międzygałęziowym ustępuje miejsca specjalizacji wewnątrzgałęziowej, a wymiana wyrobów gotowych - wymianie podzespołów i części wyrobów gotowych. W związku z tym wzrasta znaczenie wzajemnych powiązań gospodarczych w obrębie krajów rozwiniętych gospodarczo i maleje znaczenie powiązań między krajami rozwiniętymi gospodarczo a krajami słabo rozwiniętymi.

Współczesny Międzynarodowy Podział Pracy, czyli współczesna gospodarka światowa:
• System trwałych powiązań ekonomicznych włączających gospodarkę narodową poszczególnych krajów w procesy produkcji o zasięgu globalnym,
• Zasięg i intensywność tych powiązań ewoluuje wraz z postępem technicznym,
• Zbiorowość wzajemnie ze sobą powiązanych podmiotów funkcjonujących na poziomie krajowym i międzynarodowym (regionalnym i globalnym),
• Inne propozycje podziału produkcji światowej (kraje rozwinięte ponad 50% produkcji i ponad 70 % exportu),
• Zmiany jakościowe i struktura handlu, nowe formy współpracy gospodarczej, nowe podmioty,
• Stałe przeobrażenia struktury podmiotowej,
• Kryzysy globalne: energetyczny z lat 70-tych, zadłużeniowy,
• Problemy globalne: zanieczyszczenie, bezpieczeństwo,
• Przedmioty polityczne: upadek ZSRR, bloku wschodniego, nowa socjaldemokracja końca lat 90-tych
• Procesy integracyjne

METODOLOGIA BADAŃ POLITOLOGICZNYCH

1. Metody badań społecznych (kwestionariuszowa, biograficzna, monograficzna, socjometryczna, eksperymentalna, studium przypadku itp.)

kwestionariuszowa- Kwestionariusz lub ankieta w naukach społecznych jest to jedno z narzędzi badawczych. Rozróżniamy kwestionariusz ankiety i kwestionariusz wywiadu. Pierwszy jest przekazywany respondentowi do uzupełnienia; drugi służy ankieterowi jako plan zadawanych pytań i uzupełniany jest przez niego. Zależnie od zaleceń metodologicznych możliwa jest większa, lub mniejsza ingerencja ankietera w treść prezentowanych pytań efekt ankieterski.

Metoda konstruowania kwestionariusza wywiadu i ankiety

• Czynniki istotne przy formulowaniu kwestionariusza

• temat badania tzn. co, jakie zjawiska będą przedmiotem badania,

• cel badania tzn. wyjaśnienie po co chcemy badać dane zjawisko, co chcemy osiągnąć,

• zakres badania

• populacja

• określenie geograficznego zakresu badań (zawiera się w populacji)

• sposób doboru próby badawczej

• forma pomiaru tzn w jaki sposób będziemy mierzyć poziom badanych zjawisk (skala, mierniki)itp.).

• hipotezy, które poddajemy weryfikacji.

• Kwestionariusz ankiety, kwestionariusz wywiadu to narzędzie badawcze. Składa się z:

• wstępu

• tematu badania

• informacji o instytucji prowadzącej badania

• wyjaśnienia celu badania dla respondenta

• zachęty do wypełnienia kwestionariusza (dot. tylko ankiety) i udzielania wyczerpujących i prawdziwych odpowiedzi

• pytania rekrutacyjne (opcjonalnie)

• instrukcja wypełniania kwestionariusza

• Rodzaje pytań przykładowej kategorii

• pytania wprowadzające

• pytania filtrujące

• pytania otwarte

• pytania zamknięte

• pytania typu ranking

• metryczka

Wychodzimy od zestawu pytań, na które chcemy uzyskać odpowiedzi, formułujemy hipotezy badawcze, wybieramy metodę badawczą (także kwestionariusz ankiety), konstruujemy narzędzia, przeprowadzamy sondaż w celu sprawdzenia i weryfikacji narzędzi badawczych, weryfikujemy narzędzia, przeprowadzamy właściwe badanie, opracowujemy wyniki badań statystycznie i merytorycznie, dokonujemy weryfikacja hipotez sformułowanych na początku, formułujemy wnioski z określoną pewnością, podejmujemy ocenę i decyzję o ewentualnym badaniu porównawczym badanie panelowe. Wskazówki do konstruuowania kwestionarusza:

• układ pytań musi tworzyć logiczny ciag(bloki tematyczne)

• przechodzimy od pytań ogólnych do szczegółowych

• trudne pytania umieszczamy w środku kwestionariusza; te wymagające mniej zastanowienia na początku i na końcu;

• pytania nie mogą się powtarzać (za wyjątkiem tych, które są pytaniami kontrolnymi);

• pytania muszą wynikać z podjętej problematyki badawczej i zasad budowy kwestionariusza

• pytania powinny być przystępne i zrozumiałe dla każdego respondenta

• znaczenie pytania musi być takie samo dla pytającego jak i respondenta

• każde pytanie może się odnosić tylko do jednego zagadnienia

• pytania muszą być neutralne - nie mogą sugerować odpowiedzi

• pytania muszą być jednoznaczne

• pytania muszą dawać możliwość udzielenia wyczerpującej odpowiedzi

• nie możemy umieszczać pytań, które mogą stwarzać możliwość do udzielenia nieszczerych odpowiedzi

• należy unikać pytań drażliwych i na tematy osobiste

• najważniejsze przy opracowaniu kwestionariusza jest umieszczenie dokładnej instrukcji udzielania odpowiedzi;

Najczęstsze błędy pojawiające się przy konstruowaniu kwestionariusza

• fałszywe założenie znawstwa

• pytania wzajemnie sprzeczne

• pytania sugerujące

• Pytania niejednoznaczne

• Niedostosowane np. kulturowo

2) eksperymentalna- metoda badań socjologicznych zaproponowana przez Harolda Garfinkla, przedstawiciela etnometodologii polegająca na tym, że naturalny tok interakcji społecznej zakłócany jest przez badacza poprzez łamanie konwencji, reguł interakcji.

Przykład eksperymentu przerywania:

Badana osoba: Ale leje!

Eksperymentator: Kto leje?

Badana osoba: Na dworze leje

Eksperymentator: Ale kto leje na dworze?

Badana osoba: Po prostu na zewnątrz leje deszcz, cieknie z chmur, krople deszczu opadają na ziemię. Czy pan nie widzi i nie słyszy tej strasznej burzy!? Za każdym razem w ten sposób odwraca pan kota ogonem?

W tego typu interakcjach eksperymentator celowo przerywa naturalny tok rozmowy i dzięki temu może określić, czy naruszył pewne ramy, które w rozmowie nie powinny być poddawane w wątpliwość. W przytoczonym wyżej przykładzie osoba prowadząca konwersacje, nawet jeżeli jest obca powinna rozumieć intencje drugiej osoby i zgodnie z zasadą et cetera kontynuować rozmowę bez wnikania w rzeczywiste intencje partnera interakcji. Przerwanie naturalnego ciągu interakcji burzy jej strukturę i tym samym uniemożliwia zaistnienie ładu społecznego.

3) ankieta- najbardziej popularny sposób uzyskiwania informacji od specjalnie dobranej reprezentacji nabywców.

Dla ustalenia badanej populacji konsumentów stosuje się dobór losowy, gdy niewielka jest ich liczba i nieznana ich struktura, dobór losowy systematyczny, gdy dostępna jest lista całej populacji oraz dobór losowy warstwowy dla uzyskania bardziej dokładnych wyników charakteryzujących badanych.

1. Zasady programowania, organizowania i realizowania badań empirycznych

badanie empiryczne (ang. empirical investigation), staranna obserwacja obserwowalnych zdarzeń czy zjawisk; tzw. wstępujący (ang. bottom-up) typ badania oparty na zbieraniu danych. Algorytm postępowania badawczego to inaczej schemat badań empirycznych. Nie jest on oczywiście jednoznaczny. Na każdym etapie badań występują modyfikacje i zróżnicowania. Modyfikacje te nie dotyczą jednak samych etapów badań. Oznacza to, że każde badania empiryczne musza być prowadzone przy uwzględnieniu wszystkich głównych etapów. W skład algorytmu postępowania badawczego wchodzą następujące etapy badawcze :
-wstępne sformułowanie problemu
- eksplikacja problematyki badawczej (uszczegółowienie tematu)
a) wybór i uzasadnienie hipotez badawczych
- operacjonalizacja problematyki badawczej
- wybór zbiorowości, w której będą realizowane badania
- wybór technik i metod badawczych
- wybór bazy źródłowej
- wybór zasad, kryteriów i technik analizy wyników badań
- przygotowanie narzędzi badawczych
a) pilotaż badań
- dobór próby (jednostek, które zostaną poddane badaniom)
- realizacja badań empirycznych
- weryfikacja zebranego materiału empirycznego
- wstępne grupowanie materiału surowego
- analiza materiału empirycznego
- testowanie hipotez i wyników badań
- pisanie końcowego raportu z badań

SAMORZĄD I WSPÓLNOTY LOKALNE

1. SAMORZĄD TERYTORIALNY W POLSCE- ZASADY PODZIAŁU TERYTORIALNEGO KRAJU, PRAWNE PODSTAWY FUNKCJONOWANIA:

W 1990 roku w Polsce został przywrócony dualistyczny model administracji publicznej w terenie, który składa się z pionu: rządowego , który jest zbudowany na zasadzie centralizmu oraz
z pionu samorządowego - ukształtowanego na zasadzie decentralizacji i pomocniczości.
Samorząd terytorialny jest wyodrębniony w strukturze państwa, powstały z mocy prawa, związek lokalnego społeczeństwa, powołany do samodzielnego wykonania administracji publicznej, wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych nań zadań.
Cechy samorządu :
1) korporacyjny charakter ( polega na zabezpieczeniu określonym grupom społecznym prawa do zarządzania ich sprawami)
2) obligatoryjny udział w wykonywaniu samorządu ( członkiem korporacji samorządowej osoba fizyczna staje się z mocy ustawy a nie na podstawie własnego aktu woli
3) wykonywanie przez samorząd i jego organy zadań z zakresu administracji publicznej
4) nadzór nad działalnością samorządu jest możliwy jedynie w formach określonych ustawą.
Idea utworzenia samorządu terytorialnego i wprowadzenia go w życie została zawarta w Konstytucji Marcowej ( 1921 rok). W Konstytucji tej został określony trójszczeblowy podział terytorialny państwa na: województwa, powiaty, gminy wiejskie i miejskie, które były jednocześnie jednostkami samorządu terytorialnego. Samorząd lokalny miał określony zakres ustawodawstwa, szczególnie z dziedziny administracji, kultury i gospodarstwa, a także miał zagwarantowaną samodzielność decydowania oraz działania. Samodzielność ta była ograniczona przez uprawnienia nadzorcze organów administracji rządowej.
Realizacja tej idei, która została zapowiedziana w 1921 roku, została zawarta w uchwalonej 23 marca 1933 roku tzw. „ ustawie scaleniowej”. Na jej mocy w Polsce został wprowadzony jednolity ustrój samorządu na szczeblu gminy wiejskiej, miasta i powiatu, z wyjątkiem województwa śląskiego, który był autonomiczny. Nie wprowadzono samorządu na szczeblu województwa.
23 kwietnia 1935 roku uchwalono Konstytucję Kwietniową, którą poprzedził proces umacniania pozycji monokratycznych organów administracji rządowej, a także wzrost dominacji wojewodów i starostów nad organami samorządu terytorialnego. Do czasu wybuchu drugiej wojny światowej miała miejsce centralizacja władzy państwowe, która charakteryzowała się przypisaniem decydującej roli w administracji terenowej organom władzy administracji ogólnej. Zasada decentralizacji, która pojawiła się w Konstytucji z 1921 roku nie została umieszczona w Konstytucji Kwietniowej. Samorząd był identyfikowany z administracja państwową. W Polsce powojennej do 1950 roku obowiązywał model samorządu terytorialnego z 1921 roku. Jednak było to tylko formalne odtworzenie samorządu terytorialnego ( prawne podstawy tego odtworzenia zawarte były w Manifeście PKWN z 22 lipca 1944 roku ). W 1946 roku została znowelizowana ustawa o radach narodowych - terenowym radom narodowym przyznano uprawnienia do kontrolowania rządowych i samorządowych organów wykonawczych. Po nowelizacji z 1946 roku samorząd terytorialny został sprowadzony do roli samorządowych organów wykonawczych, a na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku został całkiem zniesiony.
8 marca 1990 roku to data reaktywowania samorządu terytorialnego w Polsce, kiedy to została uchwalona ustawa o samorządzie terytorialnym oraz ustawę o zmianie Konstytucji RP. W Ustawie Konstytucyjnej z 17 października 1992 roku gmina została określona jako podstawowa jednostka samorządu terytorialnego, a samorząd został uznany za podstawową formę organizacji lokalnego życia publicznego.
Gminy stały się jednostkami samorządu terytorialnego. Samorząd do 31 grudnia 1998 roku utożsamiany z gminą otrzymywał osobowość prawną i jako osoba prawna uzyskał prawo do korzystania z ochrony sądowej. Gmina stała się podmiotem stosunków cywilnoprawnych, osoba prawną w rozumieniu prawa cywilnego. Miała wykonywać istotną część zadań publicznych, z wyłączeniem zadań zastrzeżonych ustawowo na rzecz kompetencji administracji rządowej. Gmina traktowana była jako związek mieszkańców danego obszaru, powoływała w drodze wyborów organy wykonujące w sposób bezpośredni zadania nałożone nań.
1 stycznia 1999 roku została przeprowadzona reforma administracji publicznej. Zmiany dotyczyły ustroju terytorialnego państwa, a także decentralizacji i dekoncentracji zadań administracji publicznej. Wprowadzono trójstopniowy podział terytorialny, utworzono samorząd terytorialny na szczeblu powiatu i województwa, a także zespolenie pod zwierzchnictwem wojewody i starosty większości dotychczasowych organów administracji specjalnych. Podstawę prawna dla trójszczeblowego podziału samorządu terytorialnego w Polsce stanowią obok ustawy zasadniczej ustawy z 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym ustawa o samorządzie województwa, a także ustawa z 24 lipca 1998 roku o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa, w której określono, ze jednostką podziału kraju są gminy, powiaty i województwa. W miejsce 49 województw utworz9ono 16 jednostek wojewódzkich o charakterze regionalnym. W modelu trójszczeblowym gmina jest jednostką podstawową, powiat pośrednią, a województwo najwyższą. Każdy ze szczebli ma rozgraniczone zdania i dlatego są niezależne od siebie.
Członkami jednostek samorządu terytorialnego są wszyscy mieszkańcy, każdy mieszkaniec Polski z dniem 1 stycznia 1999 roku stał się jednocześnie członkiem trzech wspólnot samorządowych. Gmina, powiat i województwo stanowią terytorialna korporację samorządową ( korporację prawa publicznego ) składającą się z następujących elementów:
1) obszaru zajmowanego przez gminę, powiat lub województwo
2) mieszkańców tworzących wspólnotę samorządową ( w gminie i powiecie jest to wspólnota lokalna a w województwie regionalna )
3) władzy sprawowanej przez demokratycznie wybierane organy gminy, powiatu i województwa
4) jednostek organizacyjnych.
Europejska karta samorządu terytorialnego ( EKST ) jest to akt prawa międzynarodowego, który został sporządzony w Strasburgu i ratyfikowany przez Polskę 26 kwietnia 1993 roku. Karta ta stanowi akt prawa powszechnie obowiązującego, co organom stanowiącym samorządu terytorialnego umożliwia występowanie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami o ewentualna niezgodność z Konstytucją lub też EKST określonych ustaw.
EKST określa elementy ustrojowo - prawne, które maja na celu wyznaczyć wzorcowy model samorządu terytorialnego. W momencie składania dokumentu ratyfikacyjnego można wskazać te kategorie społeczności lokalnych, do których Karta stosowana nie będzie, albo do których zamierza się ograniczyć jej stosowanie. Europejska Karta Samorządu Terytorialnego składa się z Preambuły i 18 artykułów. W karcie znajduje się 30 postanowień. Spośród 30 postanowień twórcy Karty wyróżnili 14 jako najważniejsze merytorycznie. Każde państwo przyjmujące Kartę zobowiązane jest do wybrania 20 postanowień z 30, przy czym 10 z nich powinno wywodzić się z 14 najważniejszych. Zasady Karty, które musza być obligatoryjnie przyjęte, w funkcjonowaniu samorządu terytorialnego sprowadzają się do uznania warunków:
1) uznania zasady samorządności terytorialnej w prawie wewnętrznym, oraz w miarę możliwości w konstytucji. Problematyki tej dotyka art.15 Konstytucji RP poprzez zapewnienie decentralizacji władzy publicznej.
2) Określenia koncepcji samorządu terytorialnego poprzez ustalenie prawa i rzeczywistej zdolności społeczności lokalnych do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych. Zasada ta jest podkreślona w art. 163 Konstytucji RP, przyjmując zasadę domniemania kompetencji samorządu terytorialnego we wszystkich sprawach, które są nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych.
3) Prawa te mają być realizowane przez rady lub zgromadzenia wybierane w pięcioprzymiotnikowych wyborach. W Polsce stosuje się czteroprzymiotnikowe prawo wyborcze.
4) Określenie zakresu działania samorządu terytorialnego - podstawowe kompetencje społeczności lokalnej określone są w Konstytucji lub ustawie.
5) Ochrona granic terytorialnych społeczności lokalnych - ich modyfikacja wymaga uprzedniego przeprowadzenia konsultacji w tej społeczności.
6) Warunki wykonywania mandatu - Karta wskazuje, że statut powinien gwarantować radnym swobodne wykonywanie uprawnień, którymi dysponują w związku z pełnieniem funkcji.
7) Kontrola działalności społeczności lokalnych - kontrola administracyjna społeczności lokalnych powinna zapewnić przestrzeganie prawa i zasad konstytucyjnych. Sposób i przypadki , w których kontrola może być realizowana, musi być przewidziany w Konstytucji lub ustawie. Konstytucja RP pozwala kontrolować samorząd terytorialny w oparciu o kryterium legalności, gospodarności i rzetelności.
8) Zasady finansowania społeczności lokalnych - społeczności powinny mieć prawo do posiadania własnych zasobów finansowych, niezbędnych do wykonywania uprawnień, społeczności powinny same decydować o ich przeznaczeniu, a ich wysokość powinna być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych im przez Konstytucję lub ustawę. Co najmniej część zasobów powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych.
9) Prawo zrzeszania się społeczności lokalnych - w celu realizacji zadań.
10) Ochrona prawna samorządu terytorialnego - społeczności lokalne maja prawo do odwołania się na drodze sądowej do rozstrzygnięć organów nadzoru. Zgodnie z art. 176 Konstytucji RP sądownictwo administracyjne jest dwuinstancyjne ( wojewódzkie sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny )
Podmiot i przedmiot samorządu terytorialnego. Podmiotem samorządu terytorialnego w Polsce jest społeczność zamieszkała na danym obszarze zorganizowana w związek samorządowy, który powołany jest przez państwo w celu realizacji jego zadań. Związek mieszkańca z dana jednostką samorządu terytorialnego oparty jest na stałym zamieszkaniu na danym terenie. Mieszkańcem więc nie jest tylko obywatel polski, ale także cudzoziemcy i bezpaństwowi, choć nie maja oni praw wyborczych. Na pojecie podmiotu samorządu składa się również osobowość prawna dzieląca się na publiczną i prywatną. Osobowość publicznoprawna umożliwia samorządowi nawiązywanie stosunków prawnych z organami Państwa a osobowość cywilnoprawna - swobodne dysponowanie mieniem we własnym imieniu, jako uczestnikowi obrotu gospodarczego.
Przedmiotem samorządu jest wykonywanie zadań publicznych. Gmina, powiat i województwo nie ma charakteru pełnej niezależności władz lokalnych i regionalnych od władz centralnych ponieważ razem tworzą administracje publiczną. Samorząd terytorialny wykonuje te zadania publiczne, które nie są zastrzeżone przez ustawy dla innych władz publicznych.
Zadania samorządu terytorialnego polegają na zaspokajaniu potrzeb publicznych i zapewnienie rozwoju danego terenu. Samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Wykonując zadania działa we własnym imieniu i na własna odpowiedzialność. Zadania są podzielone na : zadania własne, które wykonywane są na zasadzie domniemania kompetencji w oparciu o swoje środki finansowe i zadania zlecone na podstawie upoważnienia ustawowego lub w wyniku porozumienia z organami administracji rządowej po zapewnieniu środków przez administrację rządową.
Podział zadań ze względu na :
- sposób przekazania zadań przez państwo ( własne i zlecone )
- sposób finansowania
- stopień i zakres samodzielności ( na własne ryzyko i w imieniu władz państwowych )
- charakter zadań ( lokalne i regionalne ).

2. SAMORZĄDY ZAWODOWE, GOSPODARCZE I SPÓŁDZIELCZE:

Samorząd zawodowy -- powołana przez ustawę organizacja skupiająca osoby fizyczne wykonujące określony zawód zaufania publicznego bądź pełniące szczególnie odpowiedzialną służbę oraz realizująca zadania określone w przepisach prawa i/lub w statucie danego samorządu zawodowego. Samorząd zawodowy nazywany jest także izbą zawodową, a potocznie korporacją zawodową.

Istnienie samorządów zawodowych ma swoją podstawę w Konstytucji RP, której art. 17 ust. 1 stanowi: w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów.

Przynależność do samorządu zawodowego jest obligatoryjna dla osób chcących wykonywać dany zawód, bądź powstaje z mocy prawa w związku z mianowaniem na dane stanowisko.

Jednostki organizacyjne samorządu (izby) z reguły posiadają osobowość prawną, bądź na szczeblu centralnym, bądź na szczeblu terenowym, bądź wreszcie na obu szczeblach. Nie dotyczy to samorządów sędziowskich, prokuratorów, zawodowych kuratorów sądowych i referendarzy sądowych.

Poszczególne samorządy różnią się między sobą sposobem zorganizowania i zakresem powierzonych zadań. Z reguły do samorządów należy sądownictwo dyscyplinarne, piecza nad rejestracją osób wykonujących zawód, nad przestrzeganiem obowiązków zawodowych (etyki zawodowej, obowiązku szkolenia, obowiązku ubezpieczenia itp.), działalność socjalna na rzecz członków. W tym celu ich organy są wyposażone w kompetencje do stanowienia norm generalnych i abstrakcyjnych, które bywają nazywane prawem korporacyjnym albo wewnątrzkorporacyjnym, mimo że prawny charakter tych norm bywa często kwestionowany[potrzebny przypis]. Wśród tego typu aktów wyróżniają się swoją specyfiką kodeksy etyki zawodowej (zwane też zbiorami zasad), stosowane przez sądy dyscyplinarne.

W Polsce istnieją następujące samorządy zawodów zaufania publicznego:

• adwokatów,

• aptekarzy,

• architektów,

• biegłych rewidentów,

• doradców podatkowych,

• diagnostów laboratoryjnych,

• inżynierów budownictwa,

• komorników,

• zawodowych kuratorów sądowych,

• lekarzy i lekarzy dentystów,

• lekarzy weterynarii,

• notariuszy,

• pielęgniarek i położnych,

• prokuratorów,

• psychologów (izby jeszcze się nie uformowały),

• radców prawnych,

• referendarzy sądowych,

• rzeczników patentowych,

• sędziów,

• urbanistów.

Istnieją też koncepcje utworzenia samorządów zawodów zaufania publicznego dla innych zawodów, m.in. dla:

• zarządców nieruchomościami,

• pośredników w obrocie nieruchomościami,

• rzeczoznawców majątkowych.

Samorząd gospodarczy- amorząd gospodarczy reprezentuje środowiska przedsiębiorców i poprzez działania na rzecz przedsiębiorczości wspiera rozwój gospodarczy kraju.
2. Zadania
· wspieranie rozwoju przedsiębiorczości
· decentralizacja zadań administracji
· odciążenie administracji rządowej i samorządu terytorialnego
· promowanie gospodarki
· reprezentacja interesów przedsiębiorców
· wspieranie rozwoju gospodarczego kraju
3. Podstawowe instytucje
· samorząd gospodarczy rzemiosła
· samorząd zawodowy niektórych przedsiębiorstw
· izby gospodarcze

ZARZĄDZANIE I KOMUNIKACJA SPOŁECZNA

1)KSZTAŁTOWANIE OPINII PUBLICZNEJ I JEJ ODDZIAŁYWANIE NA PROCESY DECYZYJNE:

Według Słownika Języka Polskiego „opinia publiczna” oznacza występujący w społeczeństwie lub jego grupach ogół poglądów dotyczących aktualnie ważnych dla danego społeczeństwa spraw, zwłaszcza prowadzonej przez państwo polityki wewnętrznej i zewnętrznej. Samo słowo „opinia” używane jest w związku z badaniami opinii publicznej, a jego definicja obejmuje szeroki zakres. Opinia to mniemanie, sąd, przekonanie, pogląd. Niektórzy określają to, jako odpowiedź na pytanie o wybór. Lazarsfeld zwraca uwagę na wyjaśnianie wyników badań wyborczych, które wg niego pełnią istotną funkcję-nie należy jednak analizować jedynie końcowych, zbiorczych wyników, bowiem głosujące jednostki możemy poznać jedynie w wywiadach bezpośrednich. Ciekawostką jest to, iż badania wyborcze przeprowadzone w 1944 r. wykazały, że mężczyźni głosują częściej niż kobiety- wynika to prawdopodobnie z ich dobrze rozwiniętego poczucia obowiązku obywatelskiego. Kobiety tę świadomość swoich obowiązków patriotycznych mają zdecydowanie mniejszą. Innym faktem jest to, iż czasami ludzie sugerując się rozmaitymi sondażami i badaniami przedwyborczymi, głosują na tych kandydatów, którzy klasyfikują się na ich podium. Zdaniem Lazarsfelda jednak, nie jest to prawdą, sądzi on, iż badania przedwyborcze nie mają praktycznie żadnego wpływu na to, jak później obywatele głosują. Badania panelowe to metoda badań socjologicznych, która polega na tym, że wcześniej badane osoby lub populacje zostają poddane kolejnym badaniom po pewnym czasie. Celem takich badań jest uchwycenie dynamiki zmian. Zmiany te to np. zmiana preferencji wyborczych członków jakiejś zbiorowości, zmiana postaw politycznych studentów w czasie studiów. Bardzo istotne przy stosowaniu tej metody jest to by danemu badaniu poddane były zawsze te same osoby lub zbiorowości np. kluby sportowe. Dzięki nim wykazano, jak duży jest wpływ osobisty- myśli, które przekazywane są np. do radia czy prasy przekazywane są zwykle najpierw do liderów opinii, a dopiero za ich pośrednictwem trafiają do zwykłych ludzi. Stąd też wywodzi się pojęcie „dwustopniowego przepływu informacji”. Badacze twierdzą, iż w porównaniu z rolą liderów opinii, rola środków masowego przekazu jest niewielka. Innym faktem, na jaki zwraca uwagę Lazarsfeld jest to, że kiedy ludzie mają o czymś zdecydować, a czują sprzeczne presje (np. ze strony gazet- każda z nich sugeruje byśmy głosowali na kogoś innego) wycofują się z „pola walki”, tracą zainteresowanie kampanią polityczną. Również pod koniec kampanii rozwiewa się rozbieżność poglądów danej grupy społecznej, możliwe są wtedy dwa rozwiązania: albo głosy się ujednolicają, albo rozchodzą.

1. FUNKCJONOWANIE OPINII PUBLICZNEJ:

Opinia publiczna, ogół poglądów, ocen i sądów wyrażanych przez członków społeczeństwa lub znaczniejsze grupy, dotyczących funkcjonowania państwa i jego podstawowych instytucji.

Opinia publiczna kształtowana jest zwłaszcza przez środki masowego przekazu, wpływ na nią wywierają też partie i organizacje polityczne, związki zawodowe, przywódcy polityczni itp. Ze względu na fakt, że opinia publiczna wpływa na ludzkie postawy, motywacje i działania, wyraża akceptację lub dezaprobatę dla jakiegoś zjawiska, polityczne ośrodki decyzyjne muszą się z nią liczyć. Dlatego w demokratycznych społeczeństwach jest ona stale badana przez wyspecjalizowane placówki.

W Polsce badaniami opnii publicznej zajmują się m.in.: rządowe Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS), radiowo-telewizyjny Ośrodek Badania Opinii Publicznej (OBOP), a także ośrodki prywatne, z których najbardziej znane to Sopocka Pracownia Badań Społecznych i Demoskop.

WSTĘP DO NAUKI O PAŃSTWIE I POLITYCE

1. Cechy wspólnoty państwowej. Powstanie państwa. Legitymizacja władzy państwowej:

Wspólnota- jest to typ zbiorowości oparty na silnych, emocjonalnych więziach, nieformalnej strukturze, dominujący przede wszystkim w społeczeństwach pierwotnych.

Najdoskonalsza forma wspólnoty jest wg Arystotelesa wspólnota państwowa. Pisze on, iż człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie.

Człowiek ulegając naturalnemu popędowi stawia pierwszy krok w procesie tworzenia tej najdoskonalszej wspólnoty ;zakłada rodzinę, rodzina ta staje się następnie częścią większej gminy, by wreszcie przeistoczyć się w samowystarczalna wszechstronność - państwo.

Każde z wymienionych stadiów tego złożonego i niezwykle rozciągłego w czasie procesu wywołane jest narastającymi potrzebami rozwijających się jednostek. Coraz większa liczba osobników stwarza zagrożenie nieharmonijności pod względem nie tylko kooperacji, ale przede wszystkim egzystencji. Wielość jednostek rodzi niebezpieczeństwo chaosu, implikujące regres w procesie rozwojowym. Jedynym rozwiązaniem sytuacji okazuje się być wprowadzenie norm i praw gwarantujących utrzymanie w społeczności tendencji rozwojowych zapewniających trwałość i skuteczność.

Arystoteles wskazuje na takie atrybuty państwa jak moralność, czy sprawiedliwość; teoretycznie wszelkie normy i obyczaje w nim panujące powinny podporządkować się tym cnotom, wiemy jednak, ze w realnej wspólnocie państwowej tak nie jest.

Pomimo tego człowiek podporządkowuje się działającej w państwie kulturze żądając w zamian bezpieczeństwa i spokoju.

Wspólnota ta nie jest wiec jakimś odrębnym organizmem, nie jest tworem samym w sobie i istniejącym jedynie dla siebie. Wspólnota jest jedynie miejscem, przestrzenia, gruntem i podłożem, którą w wyniku wielorakich aktywności tworzą pokolenia ludzi, mająca zapewnić im samym pole na którym będą mogli się rozwijać i doskonalić.

Państwo jest organizacją polityczną. Sensem jego istnienia, osią jego zainteresowania jest rządzenie społeczeństwem. Jest organizacją globalną, ogarniającą całe społeczeństwo.

Państwo jest organizacją przymusową. Normy prawne pochodzące od państwa mogą być w razie potrzeby wymuszone fizycznie. Państwo dysponuje wszechstronnym i skutecznym arsenałem środków oddziaływania.

Zdaniem politologów państwo cechuje:

suwerenność - państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa

powszechność - cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu

terytorium - obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne (wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi.

Powstanie państwa, jako pewien proces historyczny, może być zapoczątkowany przez następujące zdarzenia:

- oderwanie się części terytorium jednego państwa i powstanie nowego podmiotu prawa międzynarodowego. Przykładem może być powstanie Indii i Pakistanu w 1947 roku na podstawie tzw. planu Mountbattena.

- rozpadnięcie się dotychczasowego państwa na kilka nowych państw; przykład: powstanie Austrii, Węgier i Czechosłowacji po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej w 1918 roku, lub powstanie Czech i Słowacji po rozpadzie Czechosłowacji,

- połączenie się kilku państw i utworzenie nowego państwa; przykład: powstanie Tanzanii w 1964 roku w wyniku połączenia Tanganiki i Zanzibaru, lub powstanie RFN w wyniku połączenia obu państw niemieckich.

- utworzenie nowego państwa na terytorium nie podlegającym suwerenności żadnego państwa; przykład: uzyskanie niepodległości przez terytoria powiernicze - Kamerun, Togo, Somalię.

Teorie powstania państwa:

teistyczna- teoria, która zakłada, że władza pochodzi od Boga; istnieje konieczność podziału państwa na rządzących i rządzonych; koncepcja ta powstała w starożytności, licznych zwolenników zyskała w średniowieczu

teologiczna- jej twórcą był św. Augustyn, który w dziele zatytułowanym De civitatis Dei twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi powinno wzorować się na państwie niebieskim. Teorię tę zmodyfikował św. Tomasz z Akwinu: władza pochodzi od Boga, ale sposób rządzenia jest wymysłem człowieka, bo państwa nie są doskonałe.

patriarchalna- koncepcja, która utożsamia państwo z rodziną; w tej teorii władza królewska wywodzi się z tradycji władzy ojca rodziny; koncepcja ta jest charakterystyczna dla feudalnej monarchii absolutnej

patrymonialna- poprzez przyłączenie ziem związana z posiadaniem majątku w postaci ziemi.

umowy społecznej - według tej teorii państwo jest wynikiem umowy między obywatelami, suwerenem w takim państwie jest naród; twórcą koncepcji był Thomas Hobbes, a wybitnym przedstawicielem m. in. Jan Jakub Rousseau

podboju i przemocy- zakłada, że państwa powstają w wyniku podbijana słabszych plemion przez plemiona silniejsze, w ten sposób za pomocą podbojów powiększa się terytorium państwa. Sformułowana została w XIX w. przez Ludwika Gumplowicza.

solidarystyczna- twórcą był Émile Durkheim: państwo powstało jako forma solidarnego dzielenia się obowiązkami.

psychologistyczna- twórcą był Leon Petrażycki: państwo to najlepsza forma zaspokajania potrzeb psychicznych - bezpieczeństwa, afiliacji, dominacji.

marksistowska (bazy i nadbudowy)- państwo jest formacją, która istnieje wyłącznie w społeczeństwach klasowych; powstaje, by bronić klas panujących przed klasami podporządkowanymi, wyzyskiwanymi, stać na straży nierówności społecznych i chronić stan posiadania klas dominujących; autorami tej koncepcji są Karol Marks i Fryderyk Engels.

teoria państwa w katolickiej nauce społecznej- według tej koncepcji państwo istnieje w świadomości człowieka i ma za zadanie służyć poprawie jakości bytu obywateli

funkcjonalna- dominuje we współczesnej socjologii, głosi, że państwo powstało jako ostatnia forma rozwoju społecznego i całe dzieje pokazują, że społeczeństwa dążą do takiej właśnie formy. Twórca : Aureliusz Augustyn

Legitymizacja władzy (dosłownie: upoważnienie do działania) to "uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji, przy równoczesnej aprobacie rządzonych". Seymour Martin Lipset przedstawia ją natomiast jako "wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie i właściwe dla społeczeństwa". Udzielenie legitymizacji opiera się na kryterium dobrowolności, a więc wyklucza przemoc i strach jako źródło podporządkowania.

W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wolne wybory, co łączy się z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród.

W systemach niedemokratycznych czynnikiem legitymizującym władzę jest ideologia. Istnienie legitymizacji zmniejsza szanse napięć i destabilizacji państwa. Przeciwieństwem legitymizacji jest delegitymizacja systemu politycznego.

Legitymizacja u Maxa Webera:

Pojęcie legitymacji władzy zostało rozpowszechnione przez Maxa Webera, który wyróżnił 3 jej źródła (w politologii określa się je mianem typologii władzy i panowania):

legitymizacja władzy legalna - oparta na przeświadczeniu, że posłuszeństwo wynika z samego faktu istnienia prawa stanowionego. Pozycja przywódcy jest ściśle regulowana prawnie, funkcjonuje tu układ podwładni-przełożeni na równych prawach;

legitymizacja władzy tradycyjna - wynika z mocy panujących zwyczajów (precedensów i nawyków) oraz potęgi panujących. Kształtuje ją tradycja uważana za świętość. Naruszenie tejże tradycji przez panującego uprawnia poddanych do buntu wobec władcy. Ta forma najczęściej pojawiała się w monarchii feudalnej, np. u Karolingów we Francji, Piastów w Polsce i Rurykowiczów w Rosji;

legitymizacja władzy charyzmatyczna - wypływa z emocjonalnego stosunku do przywódcy, uznania jego wyjątkowego charakteru i niezwykłych talentów - charyzmy. Do tego typu przywódców należeli m.in. Napoleon Bonaparte, Charles de Gaulle, Józef Piłsudski, Józef Stalin. Niektóre cechy przywódców charyzmatycznych mieli także: Ruhollah Chomeini, Saddam Husajn, Nelson Mandela i Lech Wałęsa.

Legitymizacja wg Davida Eastona:

David Easton przedstawia bardziej empiryczne kryteria legitymizacji władzy:

legitymizacja władzy ideologiczna - opiera się na akceptacji głównych zasad organizacji społeczeństwa: panującym systemie wartości oraz ogólnie przyjętych sposobach interpretacji przyszłości.

legitymizacja władzy strukturalna - to akceptacja norm reżimu politycznego wynikająca z przekonania o ich prawowitym i legalnym charakterze oraz wszystkich wynikających z nich norm prawnych oraz instytucji.

legitymizacja władzy personalna - wynika z szacunku dla osób sprawujących władzę. Szczególnie pomocna jest ona w momencie stabilizacji zmian jakim podlega system.

Te trzy formy legitymizacji nie wykluczają się. Spójność tych elementów zapewnia stabilność systemu politycznego.

Legitymizacja wg Davida Beethama:

David Beetham wyróżnia z pojęcia legitymizacji władzy trzy elementy:

reguły- normy prawne i obyczajowe panujące w grupie społecznej. Ich zachowanie przy zdobywaniu i sprawowaniu władzy zapewnia jej legalność.

przekonania- minimum wspólnych przekonań grup rządzących i rządzonych. Jeśli władza oparta o reguły znajduje oparcie również na poziomie przekonań, wtedy nadal jest legalna.

zachowania- czyli czynne przyzwolenie ze strony grup podporządkowanych na bycie rządzonymi. Wyraża się to np. w udziale w wolnych wyborach, referendach, publicznych deklaracjach poparcia. Na tym poziomie istnieje pewność, że grupy podporządkowane identyfikują się z rządzącymi.

2. Typy, formy i struktury terytorialne państwa:

Terytorialna struktura państwa:

Zamiennie: ustrój terytorialny, struktura prawna państwa, administracyjno-terytorialna budowa państwa. Zawiera w sobie również wzajemną relację między organami. Uzależniona od:

- historii

- składu narodowościowego

- położenie geograficzne

Formy państwowe:

unitarne- wszystkie jednostki administracyjne są ściśle podporządkowane głównemu ośrodkowi władzy; jednorodny system prawodawczy, wykonawczy i sądowniczy; w państwach unitarnych scentralizowanych instytucje i organy regionalne pełnią powołani przez władze urzędnicy (Holandia), a w państwach zdecentralizowanych urzędnicy są powoływani niezależnie od władz (Wielka Brytania).

złożone- ograniczona lub pełna suwerenność części składowych, z których każda ma własne systemy prawodawcze, wykonawcze i sądownicze (Niemcy).

Najczęściej spotyka się:

federacje- państwo związkowe, w którym jego części mają znaczną samodzielność gospodarczą i prawną a ograniczoną polityczną (np. Niemcy, Stany Zjednoczone)

konfederacje- związek kilku państw bez ograniczenia ich suwerenności, powoływana najczęściej do wspólnej realizacji określonych celów (Unia Europejska)

państwo zregionalizowane- związek kilku regionów (np. prowincji), które uznają cechy wspólne dla narodowości przez, co na arenie międzynarodowej funkcjonują jako pojedynczy byt państwowy, natomiast organizacja wewnętrzna przypomina państwo związkowe z tą różnicą, że części składowe mają mniejsze uprawnienia (np. Hiszpania)

unia personalna- związek kilku państw ze wspólną głową państwa, odrębne systemy organizacyjno-instytucjonalne kilku państw (Zjednoczone Królestwo i Kanada)

unia realna- związek kilku państw tworzących jeden podmiot prawa międzynarodowego, w ramach którego następuje wspólna realizacja spraw finansowych, zagranicznych i obronnych (np. unia angielsko-szkocka z 1707 roku).

Typy państw współczesnych:

"Typ państwa wyznaczają podobne stosunki społeczno-ekonomiczne oraz podobny status ludzi" (E. Zieliński). Na podstawie tej definicji wyróżniamy 4 podstawowe typy państw:

Państwo niewolnicze- cechuje je występowanie właścicieli niewolników, oraz niewolników będących ich własnością. Kształtują się między nimi stosunki zwierzchnictwa i podporządkowania. Właściciele niewolników są warstwą panującą i posiadającą prawa obywatelskie, niewolnicy natomiast pozbawieni są praw i swobody.

państwo feudalne- występuje tu feudalna własność ziemi należącej do stosunkowo małej części ludności (np. rycerstwa, duchowieństwa). Stosunki zwierzchnik - podporządkowany kształtują się na zasadzie poddaństwa chłopów feudałom. W tym systemie warstwy podporządkowane (chłopi) podlegają pewnej ochronie prawnej.

państwo kapitalistyczne- charakteryzuje się występowaniem prywatnej własności środków produkcji oraz wytwórców sprzedających swoją siłę roboczą. Główną siłą społeczną są właściciele środków produkcji, lecz grupy społeczne korzystają z formalnie równych praw. Ten typ dzielimy na:

państwo wczesnokapitalistyczne

państwo liberalno-demokratyczne

państwo socjalistyczne- Charakteryzuje się ono daleko posuniętą uniformizacją stosunków społeczno-ekonomicznych i politycznych. Istnieje tu społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych zakładach.

3. Pojęcie i typy kultury politycznej społeczeństw:

Kultura polityczna- całokształt indywidualnych postaw politycznych członków danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem uznawanych wartości, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej. Od kultury politycznej danego społeczeństwa zależy stopień i charakter jego zaangażowania w politykę, gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki między rządzącymi a rządzonymi.

Elementy kultury politycznej (Powell, Almond):

Na kulturę polityczna składają się cztery elementy:

Element pierwszy- poznawczy - to wiedza na temat procesów i faktów politycznych. Może być ona zgodna z rzeczywistym stanem rzeczy, ale często opiera się także na stereotypach. Zarówno jeden, jak i drugi rodzaj wiedzy może służyć jako motywacja do podjęcia aktywności politycznej. Historia zna wiele przypadków prześladowań mniejszości etnicznych i religijnych, wynikających z negatywnych stereotypów i uprzedzeń.

Element drugi- normatywny - składają się na niego wartości i zasady, które zdaniem członków danego społeczeństwa powinny kształtować sferę polityki.

Element trzeci- oceniający - zawiera opinie i sądy wartościujące na temat instytucji życia politycznego.

Element czwarty- emocjonalny - przejawia się w postawach i zachowaniach prezentowanych na scenie politycznej.

Typy kultury politycznej:

Istnieje ścisła zależność między kulturą polityczną danego społeczeństwa a występującymi w nim formami życia politycznego. Z jednej strony kultura polityczna stwarza grunt i klimat dla funkcjonowania określonych modeli życia politycznego, z drugiej zaś sama jest kształtowana przez rzeczywistość polityczną. Mamy więc do czynienia ze swego rodzaju sprzężeniem zwrotnym. Dwaj wybitni socjologowie amerykańscy, Gabriel Almond i Sidney Verba, wyróżnili trzy typy kultury politycznej.

Typ zaściankowy charakteryzuje się - ich zdaniem - małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a w związku z tym małą aktywnością polityczną. Występuje on w społecznościach znajdujących się na niskim szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, gdzie panuje model życia plemiennego, a rytuały magiczne dominują nad innymi formami aktywności publicznej. Wodzowie plemienni łączą w swych rękach funkcje polityczne, religijne i ekonomiczne. Społeczność taka nie jest zainteresowana utrzymywaniem stosunków ze światem zewnętrznym, a model życia plemiennego traktowany jest jako niezmienny.

Typ poddańczy cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących. Ludność nie widzi potrzeby angażowania się w politykę, akceptując, iż to zadanie należy do elity władzy. Jednocześnie poszczególni członkowie społeczeństwa - jeśli w ogóle interesują się polityką - mogą mieć wyrobione własne poglądy polityczne, często krytyczne wobec przedstawicieli władzy. Taki rodzaj kultury politycznej jest charakterystyczny dla społeczeństw rządzonych autorytarnie i totalitarnie, bądź dla społeczeństw, które niedawno wyszły z któregoś z tych dwóch systemów i nie są jeszcze mentalnie przygotowane do funkcjonowania w państwie demokratycznym.

Typ uczestniczący oznacza gotowość do współudziału w życiu politycznym, w tym w sprawowaniu władzy. Ten rodzaj kultury jest charakterystyczny dla społeczności o ugruntowanej tradycji demokratycznej. Powyższe trzy typy kultury politycznej Almond i Verba traktowali jako typy idealne. W realnej rzeczywistości mamy do czynienia z kulturą polityczną zawierającą - w mniejszym lub większym stopniu - elementy różnych typów idealnych. Można więc mówić o przewadze pewnego typu kultury politycznej w danym społeczeństwie, a nie o jego wyłączności.

FILOZOFIA

A. CHARAKTERYSTYKA POJĘĆ : RACJONALIZM, EMIPIRYZM

RACJONALIZM - filozofia zakładająca możliwość poznania prawdy z użyciem samego rozumu

- w wersji mocnej negujący rolę innych sposobów poznania: danych zmysłowych, doświadczenia, intuicji

- w wersji słabszej uznających drugorzędną ich rolę

- racjonalistyczna filozofia budowała systemy oparte na aksjomatach, z których poprzez dedukcję próbowała wywieść kompletny obraz świata

- została zapoczątkowana w filozofii greckiej

- w nowożytnej postaci wywodzi się od Kartezjusza

- racjonalizm światopoglądowy - współczesny ruch filozoficzno-światopoglądowy zapoczątkowany w XVIII w krajach anglosaskich (Wielka Brytania, USA)

- zakłada możliwość dojścia do prawdy z użyciem samego rozumu i doświadczenia, bez odwoływania się do czynników irracjonalnych jak wiara religijna czy emocje

- racjonalizm w sensie metody naukowej to ogólne podejście do zdobywania wiedzy polegające na porządkowaniu zasobów wiadomości według z góry ustalonego porządku

- postawa polegająca na porządkowaniu i poddawaniu logicznej krytyce docierających do nas wiadomości i odrzucanie tych, które nie pasują do ogólnie uznanych założeń

EMPIRYZM - od gr. "doświadczenie"

- doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego

- wszelkie idee, teorie są w stosunku do nich wtórne

- stoi w ostrej sprzeczności z racjonalizmem filozoficznym, który głosi, że źródłem poznania są idee, zaś bodźce zmysłowe mają znaczenie drugorzędne

- filozofem, który krytykował takie poznanie był Heraklit

- współczesna koncepcja empiryzmu została wysunięta przez Bacona

- następnie rozwinięta przez Johna Locke'a oraz Hume'a

- można wyróżnić empiryzm metodologiczny, który głosi nieistnienie sądów syntetycznych a priori

- i empiryzm genetyczny, który głosi, że umysł ludzki jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych

- umysł jako tabula rasa - "niezapisana tablica"

- dopiero doświadczenie bezpośrednio lub pośrednio powoduje zapełnienie tej pustki sądami

B. POGLĄDY WYBRANYCH FILOZOFÓW NA NATURĘ CZŁOWIEKA

ARYSTOTELES natura występuje jako stróż powszechnego ładu, twórca harmonii świata

- Stoicy uważali prawo natury za wieczne i jednakowe dla wszystkich, zgodne z naturą świata i naturą człowieka

TOMASZ Z AKWINU prawo natury stanowiło odbicie w rozumie ludzkim prawa wiecznego pochodzącego od Boga

- Prawo ludzkie powstaje z konkretyzacji prawa natury, które ma formę etycznych nakazów i zakazów

GROCJUSZ prawo natury jest w pełni zracjonalizowane i wynika z niezmiennej natury ludzkiej a do jego poznania można dojść tylko przez badanie społecznej natury człowieka

PUFFENDORF prawa natury to uniwersalne reguły poznawalne tylko przez rozum

- Bóg raz stworzywszy człowieka stracił moc zmieniania jego natury

SPINOZA podstawowym prawem natury człowieka jest wolność przekonań

JOHN LOCK człowiek rodzi się otrzymując od natury niezbywalne prawa podmiotowe

C. KRYTYKA WSPÓŁCZESNEJ CYWILIZACJI W MYŚLI FILOZOFICZNEJ XX NA PRZYKŁADZIE SZKOŁY FRANKFURCKIEJ

- 1923 Frankfurt - powstaje Instytut Badań Społecznych

- zajmowali się „zbadaniem przyczyn nędzy ludzkiej”

- wieloaspektowa analiza i krytyka współczesnej cywilizacji

- przyczyn kryzysu cywilizacji dopatrywali się w samej naturze człowieka

- w biologiczno - psychologicznych właściwościach człowieka

- ale także w sferze ekonomii, techniki, polityki i kultury

MAX HORKHEIMAR - filozofia „krytycznej teorii”

- głównym celem krytyki filozoficznej jest niedopuszczenie do zagubienia się ludzi w sposobach postępowania jakie oferuje im społeczeństwo w jego obecnej formie

- krytyk tzw. „rozumu instrumentalnego” rozum współczesnego człowieka ma charakter „narzędziowy” i jest zorientowany na niepohamowany postęp wartości materialnych i technologicznych

- kryzys indywidualizmu

- uniwersalizacja zachowań; automatyzm myślenia i bycia

- gloryfikacja przeciętności i stereotypowości

HERBERT MARCUSE - społeczeństwo tłumi wrodzone popędy człowieka lub znajduje dla nich środki zastępcze

- społeczeństwo funkcjonuje wg zasady wydajności - podporządkowuje całe istnienie skutecznemu działaniu

- zasada wydajności pogłębia zniewolenie i alienację jednostki nie ma miejsca dla zachowań odbiegających od normy

- społeczeństwo tworzy człowieka jednowymiarowego

opracowanie pytan z licencjata

Strona 29 z 29

---