Charakterystyka etapów rozwoju gospodarczego świata po 1945 roku
Etapy po II wojnie światowej
1. Lata dominacji USA w latach 1945 - 1973. Pax Americana.
2. Lata kryzysu gospodarczego i protekcjonizmu 1974 - 1994.
3. Okres globalizacji i regionalizacji gospodarki światowej 1995 -2010.
Lata 1945 -1973
- Po II wojnie światowej wzrosła przewaga gospodarcza USA w stosunku do pozostałych ważnych wcześniej europejskich ośrodków gospodarczych jak: Wielka Brytania, Niemcy, Francja oraz Japonia. Wyrażała się ona ponad 50% udziałem w produkcie globalnym.
- USA jako centrum gospodarcze świata o dużej sile oddziaływania wynikającej z potencjału gospodarczego i jego wysokiej efektywności zdecydowały się na pełnienie funkcji przywódczych w gospodarce światowej.
- Podstawy dla rozwoju gospodarki światowej zostały stworzone na Konferencji w Bretton Woods.
Konferencja w Bretton Woods w 1944
- Udało się stworzyć instytucjonalne podstawy gospodarki światowej. Utworzono:
* Bank Światowy odpowiedzialny początkowo za powojenną odbudowę zniszczeń, a następnie za wspieranie krajów rozwijających się
* Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który zapewniał sprawne funkcjonowanie systemu walutowego
- ustanowiono system walutowy oparty na stałych kursach walutowych i dolarze amerykańskim jako pieniądzu światowym wymienialnym na złoto
Układ GATT
- ważnym elementem Pax Americana była koncepcja większej otwartości i rozwijania globalnego systemu wymiany handlowej, który został oparty na Układzie GATT
- został podpisany przez 23 kraje w 1946 roku w celu wyeliminowania barier handlowych wprowadzonych w okresie międzywojennym
- stanowi do dzisiaj podstawę rozwoju handlu międzynarodowego
Wzrost gospodarczy
- lata 1950 - 1973 charakteryzowały się bardzo wysokim tempem wzrostu PKB (4,9% średniorocznie), któremu towarzyszyła jeszcze wyższa dynamika eksportu (7,9% średniorocznie). Jedynie w 1958 roku nastąpiło zwolnienie eksportu w wielkościach absolutnych, a w latach 1952 , 1956, 1961 - 1962, 1965 - 1967 i 1971 odnotowano niewielkie spowolnienie
- wysoka dynamika dotyczyła wszystkich kontynentów. Wysokie tempo wzrostu wydajności pracy zwłaszcza w Europie Zachodniej i Japonii. Polityka gospodarcza krajów rozwiniętych wpływała na poziom popytu konsumpcyjnego, który powodował wzrost handlu międzynarodowego
Na wysokie tempo wzrostu gospodarczego wpływ miały następujące czynniki:
- wysoki popyt konsumpcyjny i inwestycyjny
- wysoki poziom inwestycji infrastrukturalnych oraz inwestycji w kapitał fizyczny podejmowanych przez przedsiębiorstwa
- wzrost wydajności pracy i produktywności kapitału
- wzrost kwalifikacji, poprawa jakości kapitału ludzkiego
- znaczące zmiany w technologii i technice wytwarzania
- zmiany strukturalne będące odpowiedzią na potrzeby ewoluującego rynku
- sprzyjająca polityka rządów narodowych i działalności organizacji międzynarodowych
Postęp technologiczny
- bardzo szybkie zmiany technologiczne
- produkcja na wielką skalę
- koordynacja prac badawczych i wzrost nakładów na B+R
- wykorzystanie włókien syntetycznych
- rozwój elektrotechniki i pojawienie się nowych zaawansowanych technologicznie
produktów wysokiej wartości i użyteczności
- automatyzacja procesów produkcji
- radykalne zmiany w dziedzinie transportu i spadek kosztów, redukcja czasu, nowe środki
(transport lotniczy)
- postęp w dziedzinie komunikowania. Rozwój telewizji.
Polityka handlowa
- znaczne postępy w liberalizacji handlu międzynarodowego. Polityka prowadzona na
szczeblu międzynarodowym (Układ GATT) i regionalnym (EWG). Zniesienie
protekcjonistycznych ceł z okresu międzywojennego. Liberalna polityka USA. Istotna rola organizacji międzynarodowych OEEC (Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej), a następnie OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) oraz UNCTAD (Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju)
Czynniki sprzyjające wzrostowi powiązań w gospodarce światowej
- stabilność rozliczeń międzynarodowych, które zapewniał system walutowy z Bretton Woods
- rozwój ZIB i działalność korporacji międzynarodowych. Początkowo inwestowały korporacje USA (lata 50. i 60.) a następnie również europejskie i japońskie
- stabilność polityczna w Europie i USA
- procesy integracji regionalnej w Europie i Azji
Lata kryzysu gospodarczego 1974 - 1994
- na początku lat 70. rozpoczął się etap głębokich zmian w dynamice i strukturze przedmiotowej i geograficznej handlu międzynarodowego. Recesja jakiej doświadczyła gospodarka po kryzysie energetycznym w 1974 roku była największym załamaniem koniunktury od wielkiego kryzysu 1929 -1933. Pojawiły się takie niekorzystne zjawiska jak: bezrobocie, wysoka inflacja i spadek produktu narodowego brutto
- czynnikiem który w największym stopniu przyczynił się do recesji gospodarczej lat 70. i pojawienia się regresyjnych tendencji w handlu światowym był kryzys energetyczny wywołany wzrostem cen ropy naftowej w pierwszej połowie lat 70.
- między końcem 1978 roku a początkiem 1980 roku kraje OPEC podniosły ceny ropy naftowej o 130% z 13 do 30 dolarów za baryłkę
- podwyżki spowodowały inflacje kosztową, której towarzyszyło niskie tempo wzrostu PKB i bezrobocie
- w 1971 roku rozpoczął się kryzys walutowy spowodowany zawieszeniem wymienialności dolara amerykańskiego na złoto (15 września 1971)
- niestabilność walutowa i wzrosty wahań kursów walut (od marca 1973), które pojawiły się w wyniku odejścia większości krajów od stałych kursów walutowych zwiększyły ryzyko kursowej negatywnie wpłynęły na rozwój handlu międzynarodowego
- presja konkurencyjna ze strony krajów azjatyckich spowodowała rozwój "nowego protekcjonizmu" mającego charakter ograniczeń pozataryfowych takich jak: kontyngenty, dobrowolne ograniczenia eksportu, porozumienia o uporządkowanym marketingu, subsydia produkcji przemysłowej i rolniczej oraz mające bardziej agresywny charakter jednostronne powoływanie się na obowiązek zadośćuczynienia z tytułu naruszonych praw handlowych - głównie przepisy antydumpingowe i o cłach wyrównawczych
Postęp technologiczny
- pojawienie się nowych bardziej energooszczędnych technologii wprowadzanych w celu redukcji kosztów
- dalszy rozwój przemysłu elektronicznego i początki informatycznego
- poprawie uległy metody komunikacji
- wzrost cen paliwa negatywnie wpłynął na koszty transportu
Wzrost gospodarczy
- głęboki kryzys gospodarczy; spadek dynamiki wzrostu PKB, wydajności pracy i stagflacja
- zmniejszenie całkowitej produktywności czynników wytwornych
- znaczny spadek popytu na głównych rynkach świata
Na niskie tempo wzrostu gospodarczego w latach 1974 -1994 wpływ miało kilka czynników
- kryzys energetyczny wywołany kilkunastokrotnym wzrostem cen ropy naftowej, który spowodował znaczny poziom wzrostu cen
- upadek systemu walutowego z Bretton Woods i trudności z równoważeniem bilansów płatniczych
- spadek nakładów inwestycyjnych i spowolnienie produkcyjności pracy
- znaczne ograniczenie popytu konsumpcyjnego
- konieczność przeprowadzenia restrykcyjnej reformy fiskalnej i monetarnej w celu zahamowania niekorzystnych procesów w gospodarce
Polityka handlowa
- nasilenie barier protekcjonistycznych mających formę protekcjonizmu poza- i parataryfowego
- liczne konflikty handlowe
- zahamowanie liberalizacji handlu na forum GATT - niewielkie rezultaty rundy tokijskiej
- niewielkie efekty integracji regionalnej w Europie
Przepływ kapitału
- wysokie ceny ropy naftowej i innych surowców wpływały na wzrost jednostkowych kosztów produkcji i spadek rentowności przedsiębiorstw. W takiej sytuacji korporacje międzynarodowe masowo zaczęły przenosić produkcję do krajów słabiej rozwiniętych, przede wszystkim azjatyckich oraz Meksyku i Brazylii w celu racjonalizacji kosztów produkcji oraz poprawy zaopatrzenia w surowce
- szybko postępował proces internacjonalizacji produkcji, który przejawiał się wyższym wzrostem obrotów filii zagranicznych niż firm macierzystych
- nasilała się ekspansja inwestycyjna, która objęła wszystkie kontynenty; rosła również liczba oddziałów zagranicznych
Lata 1995 -2010
- okres wzajemnego oddziaływania procesów integracji, regionalizacji i globalizacji oraz postępującej liberalizacji handlu międzynarodowego. Kolejna fala postępu technologicznego ziwązana z rozwojem telekomunikacji i sieci internetowej stworzyła nowe jakościowo warunki prowadzenia działalności gospodarczej w skali globalnej
Układ sił gospodarczych
- wzrost znaczenia krajów rozwijających się a zwłaszcza Chin, Indii i Brazylii
- utrata pozycji przez Japonię
- największy udział w światowym PKB i handlu mają Unia Europejska i USA
- wzrost znaczenia ugrupowań regionalnych
Postęp technologiczny
- intensyfikacja zmian w wykorzystywanych technologiach
- rozwój nowoczesnych dziedzin nauki: IT, telekomunikacja, farmacja i biotechnologia
- wzrost liczby oferowanych dóbr i ich większe zróżnicowanie oraz skrócenie cyklu życia produktu
- spadek kosztów i redukcja czasu transportu
- przełomowe osiągnięcia w dziedzinie przesyłania danych i komunikowania się: Internet, transmisja satelitarna i rozwój telefonii komórkowej
Wzrost gospodarczy
- ożywienie gospodarcze w Europie Zachodniej i USA od połowy lat 90.
- wysoka dynamika wzrostu w krajach Azji Południowo - Wschodniej i wzrost ich udziału w światowej produkcji przemysłowej
- od połowy lat 90. spadek dynamiki wzrostu PKB w Japonii oraz spadek wydajności pracy w Unii Europejskiej
- najwyższa dynamika PKB w Chinach i wzrost ich udziału w produkcji światowej
Polityka handlowa
- eliminacja barier handlowych wprowadzonych w latach 70. i 80. w wyniku negocjacji rundy urugwajskiej GATT. Utworzenie WTO. Rozwój regionalnej polityki handlowej na wszystkich kontynentach, wspierającej proces liberalizacji w skali globalnej. Nasilenie protekcjonizmu po 2000 roku.
Przepływ kapitału
- ekspansja inwestycji korporacji międzynarodowych i intensyfikacja ich działalności
- rośnie rola krajów rozwijających się jako miejsca lokaty, ale również źródła pochodzenia kapitału
- wzrost liczby i wartości fuzji i przejęć
- wzrost znaczenia outsourcingu w krajach rozwijających się (Indie, Rosja)