Integracja europejska i Prawo Wspólnotowe
Wykład III 17.10.2007
Traktat amsterdamski
Traktat amsterdamski byłby traktatem, który też został przygotowany w ramach konferencji międzyrządowej z roku 1996. Traktat z Maastricht zapowiadał zwołanie tej konferencji. Jednakże obrady tej konferencji przeciągnęły się i trwały 1,5 roku i w wyniku tego obrady te wyszły poza rok 1996 i zakończyły się w czerwcu 1997 roku podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Amsterdamie. Podczas tego posiedzenia przyjęto też wstępną wersję traktatu amsterdamskiego. Traktat amsterdamski był o tyle specyficznym dokumentem, że nie zawierał żadnej preambuły, wstępu tylko od razu zaczynały się postanowienia o charakterze merytorycznym, ale w tym sensie, że były to poprawki do traktatów założycielskich i do traktatu unijnego. Stąd traktat amsterdamski zyskał miano „znikającego traktatu”, bo z chwilą, gdy włączono traktat amsterdamski do traktatów założycielskich i traktatu unijnego, to praktycznie nic nie zostało z traktatu amsterdamskiego. Po prostu wszystkie postanowienia traktatu amsterdamskiego zostały inkorporowane w tekstach pozostałych traktatów. Traktat amsterdamski po wprowadzeniu językowych poprawek został podpisany 2 października 1997 roku, natomiast wszedł w życie 1 maja 1999 roku. Dokument ten składa się z 15 artykułów, zawierających poprawki do wcześniejszych traktatów założycielskich i unijnego. Traktat ten odegrał istotną rolę przede wszystkim, z tego względu, że nastąpiło uproszczenie dotychczasowych traktatów. Wyłączono nieaktualne postanowienia, przenumerowano wszystko od 1 do kolejnych liczb (wyłączono punkty liczbowe i literowe oznaczenia artykułów. Wszystko to zostało zawarte w tabelach ekwiwalencyjnych, w których po jednej stronie są dotychczasowe numery artykułów, a po drugiej stronie, numerowanie wprowadzone przez traktat, w celu porównania zmian. Głównym celem działań upraszczających było przybliżenie Unii do jej obywateli czyli chodziło o zwiększenie przejrzystości działań unijnych. Traktat amsterdamski uczynił tylko pierwszy krok na tej drodze. W związku z planowanym poszerzeniem Unii Europejskiej przewidziano zmiany dotyczące Parlamentu Europejskiego i traktat amsterdamski wprowadził górną granicę określoną na 700 posłów, która została później zniesiona przez traktat nicejski, bo przekroczono ustalenie utrzymania liczby członków Parlamentu Europejskiego na poziomie 700. Kolejna zmiana wprowadzona w traktacie dotyczyła umocnienia roli Parlamentu Europejskiego zarówno w procesie decyzyjnym jak i w procesie powoływania Komisji Europejskiej. Uzgodniono, że najpierw przewodniczący Parlamentu w raz z państwami członkowskimi i pozostałymi deputowanymi będzie zastanawiał się nad odpowiednim doborem Szefa Komisji Europejskiej. Gdy szef komisji uzyska aprobatę członków parlamentu, to będą uwzględniana dopiero pozostałe kandydatury i Parlament w całości będzie zatwierdzał skład Komisji Europejskiej. Jeśli chodzi o uproszczenie procedur decyzyjnych to chodzi oto, że jeśli jest wstępne porozumienie pomiędzy Parlamentem Europejskim a Radą Unii Europejskiej odnośnie jakiegoś aktu prawnego to w takim razie nie ma potrzeby przeprowadzania całej procedury z przyjmowaniem wspólnego stanowiska, tylko można pominąć ten etap i przystąpić do dalszych procesów legislacyjnych. Ograniczono stosowanie procedury współpracy. Procedura ta miała mieć zastosowanie, gdy chodzi o unie gospodarcza i walutową. Poszerzono natomiast procedurę współdecydowania (wprowadzoną przez traktat z Maastricht), która dowartościowuje Parlament Europejski i nadaje mu taką samą pozycję jak pozycja Rady Unii Europejskiej. Kolejna zmiana przewidziana w traktacie dotyczyła roli Komisji Europejskiej, jej przewodniczącego. Uznano, że Przewodniczący Komisji Europejskiej w procedurze wybierania (nominacie), będzie miał wpływ na kształtowanie politycznego wizerunku Komisji Europejskiej. Nowe kompetencje uzyskał Trybunał Sprawiedliwości, gdyż na mocy traktatu uwspólnotowiono politykę wizową, azylową i imigracyjną, co oznaczało przesunięcie jej z III Filaru do I Filaru Unii Europejskiej. W związku z tym, w tej dziedzinie przyznano kompetencje Trybunałowi Sprawiedliwości. Trybunał Sprawiedliwości uzyskał, więc prawo zajmowania się sprawami azylowymi, imigracyjnymi i wizowymi, które dotychczas były objęte współpracą międzyrządową i nie wchodziły w skład kompetencji organów sądowych. Wzmocniono też rolę Komitetu Regionów, uzyskał on szersze uprawnienia opiniodawcze i w dość dużej liczbie spraw zdecydowano, że nie można przeprowadzać procedury decyzyjnej bez uzyskania wcześniejszej akceptacji ze strony Komitetu Regionów. Komitet Regionów miał się zajmować takimi sprawami jak problematyka zatrudnienia, sprawy socjalne, opieka zdrowotna, ochrona środowiska i te sprawy zostały włączone właśnie do zakresu działania Komitetu Regionów i także w tych sprawach opinie Komitetu były koniecznym elementem stanowienia prawa. Kolejna kwestia uzgodniona w Amsterdamie to tzw. ściślejsza współpraca. Koncepcja ściślejszej współpracy polegała na tym, że ta ściślejsza współpraca miała być nawiązywana pomiędzy niektórymi państwami członkowskimi Unii Europejskiej, w tych dziedzinach, w których inne państwa nie były jeszcze przygotowane na podjęcie współdziałania lub nie chciały tego współdziałania podjąć w takim zakresie, w jakim inne państwa chciały już w tym obszarze ze sobą współpracować. Ściślejsze współpraca umożliwiała przejście na wyższy etap powiązań pomiędzy państwami, ale nie w odniesieniu do wszystkich państw członkowskich, tylko w odniesieniu do pewnej czołówki, która już była na to przygotowana. Dlatego ściślejsza współpraca była ważnym elementem traktatu, gdyż pozwalała państwom niegotowym do współpracy na razie pozostać „na zewnątrz”, ale z prawem do tego, by w dogodnym dla nich momencie, będą mogły się przyłączyć do ściślejszej współpracy. Postanowiono, że ściślejsza współpraca musi być oparta na dotychczasowym dorobku prawnym Wspólnot Europejskich. To znaczy, że współpraca ta nie może negatywnie oddziaływać na pozostałe państwa. Traktat amsterdamski przewidywał, że zostanie zwołana kolejna konferencja międzyrządowa w roku 2000. Także wiele spraw zostało nieuzgodnionych. W traktacie skupiono też się na sprawach socjalnych i na bezrobociu w Unii Europejskiej. Zalecono, by państwa przyjęły stosowne strategie zmierzające do obniżenia poziomu bezrobocia i ustalono zasady monitoringu przyjmowania sprawozdań, które państwa będą przekładały instytucjom europejskim. W tych sprawozdaniach państwa będą przedstawiać, co zrobiły by zmniejszyć skalę bezrobocia. Trata amsterdamski pozostawił wiele pozostałości, które były poruszane w późniejszym okresie. W związku z tym traktat amsterdamski nie był dokumentem wystarczającym do tego, aby poważnie myśleć o przyjęciu następnych państw kandydujących do Unii Europejskiej.
Traktat nicejski
Jest to ogólna charakterystyka traktatu, gdyż, ten stan prawny nadal obowiązuje. W tym tygodniu odbędzie spotkanie Rady Europejskiej i zapadną prawdopodobnie decyzje, co do ostatecznego kształtu traktatu zmieniającego te podstawy prawne zawarte w traktacie nicejskim. Pewnie w grudniu tego roku, zostanie przygotowana ostateczna wersja dokumentu, która będzie podpisana. Do tego czasu będzie to kompromis polityczny dotyczący tego tekstu. Zgodnie z założeniami, które zostały przez państwa członkowskie przyjęte, prawdopodobnie w 2009 nowy traktat zmieniłbym regulacje zawarte w traktacie nicejskim.
Traktat amsterdamski, wprawdzie wprowadził istotne zmiany i uporządkował pewne kwestie, ale były to zmiany niewystarczające. W związku z tym kolejna konferencja międzyrządowa miała zająć się poszerzeniem zmian w taki sposób, aby było możliwe przyjęcie nowych państw członkowskich do Unii Europejskiej. Cała „dwunastka” prowadziła dalsze negocjacje i oczekiwała ona, że konferencja międzyrządowa na tyle zmieni traktaty założycielski, że nowe państwa będą mogły dołączyć do Unii Europejskiej. W związku z dyskusją na temat przyszłej konferencji międzyrządowej, pojawiły się opinie, że należy określić, jaki jest podstawowy zestaw problemów i jak powinna wyglądać podstawowa agenda konferencji. Chodziło oto, że dzięki ustaleniu agendy, z jednej strony można by było to poszerzenie zrealizować, a z drugiej strony, żeby nie były to sprawy na tyle kontrowersyjne, żeby udało się w ciągu roku tę konferencję zakończyć i w grudniu 2000 roku podpisać kolejny traktat, który miał być podpisany podczas szczytu w trakcie prezydencji francuskiej. W związku z tym ustalono, że konferencja międzyrządowa odbędzie się w Nicei. W związku z planami dotyczącymi konferencji międzyrządowej, postanowiono powołać tzw. „grupę mędrców”. Był to pomysł ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej - Romano Prodi. Romano Prodi postanowił utworzyć 3-osobową „grupę mędrców”, w której skład wchodzili:
Jean-Luc Dehaene - były premier belgijski
Richard von Weizsäcker - były prezydent RFN
Lord David Haiberry - były angieslki minister do spraw handlu i przemysłu
W tym składzie grupa mędrców zebrała się jesienią 1999 roku i wyniku przeprowadzonych konsultacji uznano, że są 3 podstawowe kwestie, które na pewno powinny być objęte agendą przyszłej konferencji:
Skład i sposób tworzenia Komisji Europejskiej
Sprawa ważenia głosów w ramach głosowania kwalifikowanego w Radzie Unii Europejskiej
Odchodzenie od jednomyślności na rzecz większości kwalifikowanej
Oprócz powyższego programu minimum rada mędrców ustaliła, że na konferencji międzyrządowej trzeba także podjąć inne zagadnienia bezpośrednio wiążące się, ale najważniejsze jest to, aby ta reforma nie opóźniła procesu poszerzenia i jednocześnie żeby reforma nie była taka cząstkowa jak wcześniej i żeby ją wprowadzić w przeciągu roku. Grupa mędrców przedstawiła swoje poglądy Komisji Europejskiej Parlamentowi Europejskiemu i ich stanowisko zostało zaaprobowane. Postanowiono podczas Rady Europejskiej w Helsinkach w grudniu 1999 roku, że rozpocznie się konferencja międzyrządowa na początku przyszłego roku i w ramach tej konferencji będzie przede wszystkim dyskutowana podstawowa agenda i inne towarzyszące tym sprawom kwestie. Konferencja międzyrządowa toczyła się w trakcie dwóch prezydencji: portugalskiej (Konferencja rozpoczęła się 14 lutego 2000) i francuskiej. Francji bardzo zależało, by w okresie 6-miesięcznego przewodnictwa sfinalizować wszystkie prace nad przyszłym traktatem. Przedstawiciele Portugalii postanowili, że będą starali się w pierwszej kolejności uzgodnić te inne kwestie, które trzeba włączyć do programu konferencji i postanowiono zwrócić się do państw kandydujących, aby wypowiedziały się na temat tego, czego konferencja ma dotyczyć i jakie zmiany są przez nich oczekiwane. W tym celu ówczesny minister spraw zagranicznych Portugalii, Jaime Gama zwrócił się do wszystkich państw prowadzących negocjacje ze Wspólnotami Europejskimi z zapytaniem czy program konferencji międzyrządowej jest przez nie aprobowany i jakie ewentualnie według nich sprawy można by jeszcze uwzględnić. Wszystkie państwa negocjujące (Polska również) przedstawiły swoje stanowisko na temat agendy konferencji. Polska przygotowała bardzo obszerne stanowisko w formie dokumentu, w którym odniesiono się do podstawowych kwestii agendy. Polska opowiedziała się w dokumencie by zostawić jeszcze pewną grupę spraw dla których będzie wymagana jednomyślność. Są to tzw. sprawy konstytutywne, które mają istotne znaczenie dla wszystkich państw członkowskich. Polska potwierdziła, że uważa za słuszne stanowisko, zgodnie z którym w komisji Europejskiej każde państwo miałoby jednego komisarza. Polska również uważała, że jeśli chodzi o liczbę członków Parlamentu Europejskiego, to należy pozostać przy liczbie 700 eurodeputowanych. Polska zajęła jednak powściągliwe stanowisko w odniesieniu do koncepcji ściślejszej współpracy, uważając, że należy ostrożnie poszerzać ten wariant współdziałania w ramach Unii Europejskiej, żeby nie tworzyć „Unii różnych prędkości” i żeby wszystkie państwa miały jednakowy status we wszystkich Wspólnotach Europejskich. Polskie stanowisko zostało przekazane przedstawicielom Unii Europejskiej. Polska uważała też, że realnym jest zakończenie konferencji w grudniu. Podczas prezydencji portugalskiej udało się uzyskać stanowisko państw, co do większości spraw. Nie dyskutowano jeszcze co do samego kompromisu, ale stanowiska państw były osiągnięte w najważniejszych sprawach. Istotne znaczenie miała także debata, która odbyła się na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. Podczas tej debaty ówczesny minister spraw zagranicznych i wicekanclerz RFN, Joschka Fischer stwierdził, że należy myśleć o dalszych etapach integracji europejskiej i trzeba przejść od etapu ściślejszej współpracy do etapu federacji i , że takie dotychczasowe „drobne kroki” i nie wystarczą i trzeba dokonać radykalnego kroku do przodu, gdyż w przeciwnym razie etapy integracji zostaną wyhamowane. Przemówienie Fischera stało się impulsem do podjęcia bardziej konkretnej debaty w ramach konferencji międzyrządowej. W czerwcu 2000 roku Portugalia podsumowała efekty swojego przewodnictwa i wyniki dotychczasowych rozmów w ramach rokowań konferencji i doszła do wniosku, że wypadła pozytywne i że dokonano postępu w negocjacjach. Podsumowanie to było przedmiotem spotkania odbywającego się w Santa Maria de Feira w czerwcu 2000. Jak się wydaje to optymistyczne stanowisko Portugalii nie odpowiadało rzeczywistym dokonaniom i przed Francja stało bardzo trudne zadanie, by w ciągu pozostałych 6 miesięcy dokończyć obrady i przygotować tekst traktatu. Prezydencja francuska rozpoczęła się 1 lipca 2000 i na początku przedstawiono priorytety tych działań, a w śród nich było uzgodnienie ostatecznej wersji traktatu. Początkowo tempo prac w ramach prezydencji francuskiej nie było zbyt szybkie i dopiero w październiku zorientowano się, że wiele spraw nie zostało uzgodnionych. Podczas nieformalnego spotkania w Dialis (???), gdzie państwa doszły do wniosku, że należy dołożyć wszelkich starań, aby tę konferencję zakończyć w grudniu. Szczyt konferencji był zaplanowany na okres 7-9 grudnia, lecz w rzeczywistości liczono się z tym, że zostanie od przedłużony i ostatecznie szczyt zakończył się wczesnym rankiem 11 grudnia 2000. Był to jeden z najdłuższych szczytów w historii Unii i chyba najbardziej dramatyczny ponieważ nie było pewne czy kompromis zostanie osiągnięty (niektóre państwa chciały odstąpić od rokowań). Ostatecznie w nocy z 10 na 11 grudnia udzielono poparcia nowemu dokumentowi, z tym że była to jeszcze wersja robocza, która miała być w przyszłości poddana pracom redakcyjnym. Przed formalnym rozpoczęciem ostatniego etapu rokowań nicejskich postanowiono, że zostanie przyjęta Karta Praw Podstawowych. Komisja Europejska, Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej zaaprobowały kartę, nie nadając jej jednak charakteru dokumentu wiążącego. Do dziś sprawa Karty różni państwa Unii. Polska i Wielka Brytania nie są zwolennikami włączenia karty do przyszłego traktatu zmieniającego podstawy prawne funkcjonowania wspólnot. Polska i Wielka Brytania uważają, że dokument ten nie powinien być integralną częścią przyszłego traktatu. Wielka Brytania ma zastrzeżenia, co do niektórych rozwiązań socjalnych. socjalnych kolei Polska jako główny powód swojej niechęci, zgłasza wątpliwości czy na podstawie karty nie można oczekiwać zgody na np. zawieranie związków homoseksualnych. Podczas konferencji w Nicei, Francja zastosowała specjalna procedurę negocjacyjna (tzw. konfesjonałowi) polegająca na tym, że Delegacja Francuska spotykała się po kolei z reprezentacjami poszczególnych państw uczestniczących w konferencji. W trakcie takiej rozmowy Francja dowiadywała się do jakiego kompromisu skłonne jest każde z państw. Francja naciskała na pozostałych partnerów, by zakończyć te rozmowy. Na szybkie zakończenie konferencji liczył Jacques Chirac. 12 grudnia 2000 opublikowano wstępna wersje roboczą traktatu nicejskiego, zaznaczając, że nadal będą prowadzone prace redakcyjne nad tym traktatem. Wersja ostateczna traktatu była gotowa w styczniu 2001 i postanowiono, że zostanie on podpisany również w Nicei. Podpisy złożyły wszystkie państwa (wtedy było to 15 państw) 26 lutego 2001 roku. Uważano, że traktat wejdzie w życie 1 stycznia 2002. Uważano, że do końca roku 2001 uda się zakończyć wszystkie procesu ratyfikacyjne w 15 państwach członkowskich. Zamiar ten nie powiódł się. Powodem był negatywny wynik referendum w Irlandii. Ze względu na powtórzenie irlandzkiego referendum, traktat nicejski wszedł w życie 1 lutego 2003 roku, czyli z 13-miesięcznym opóźnieniem.
Traktat nicejski składa się z kilku części. Na początku jest preambuła. Później najważniejsze zagadnienia są zawarte w części I. Są to zagadnienia o charakterze zmieniającym dotychczasowe traktaty założycielskie. Istotne było również to, że włączono poprawki dotyczące traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, ponieważ kiedy redagowano ten traktat, zakładano, że wejdzie on wcześniej niż wygaśnięcie traktatu ustanawiającego rozwiązanie EWWiS (traktat o EWWiS wygasł 1 lipca 2002). Tak więc ostatecznie poprawki odnoszące się traktatu o EWWiS stały się całkowicie bezprzedmiotowe.
Włączono też oczywiście poprawki dotyczące traktatów: Wspólnoty Europejskiej, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, traktatu o Unii Europejskiej. Były też poprawki dotyczące statusu Europejskiego banku Centralnego i statusu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Były to najważniejsze poprawki przewidziane w części I. Europejskiego dalszych postanowieniach określono języki autentyczne traktatu (lista języków była później poszerzona w związku z akcesją nowych państw do Unii Europejskiej). Funkcje depozytariusza pełnił rząd włoski. Do traktatu dołączono protokoły. Pierwszym najważniejszym protokołem był protokół w sprawie poszerzenia Unii Europejskiej. Drugi protokół to protokół dotyczący statutu Trybunał u Sprawiedliwości. Trzeci protokół dotyczył skutków finansowych, przede wszystkim wygaśnięcia traktatu EWWiS. Był jeszcze protokół dotyczący postanowień Artykułu 67 traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Ponadto do traktatu dołączono deklaracje w sprawie poszerzenia, która była o tyle istotna, że właśnie w niej zawarto uzgodnienia dotyczące poszerzenia Unii Europejskiej o 12 państw. Traktat nicejski wraz z towarzyszącymi mu dokumentami odnosił się do perspektywy 12 państw, które mogły by być przyjęte do Unii w wyniku prowadzonych negocjacji. Nie wiedziano, jednak wtedy, że Bułgaria i Rumunia nie wejdą do pierwszej grupy przyjmowanej do Unii Europejskiej i że to przyjęcie 12 państw rozłoży się na 2 fazy. W I fazie weszło 10 państw a w II fazie 1 stycznia 2007 roku do Unii weszła Bułgaria i Rumunia. A więc wszystkie zestawienia dotyczące państw były poczynione w stosunku do 27 państw. Planowano, ze jeśli nastąpi poszerzenie, to najpierw Unia będzie działa w niezmodyfikowanym układzie instytucjonalnym i dopiero po pierwszych wyborach do Parlamentu Europejskiego, zostanie utworzona nowa komisja, która będzie powołana przez nowych eurodeputowanych.
Najważniejsze uzgodnienia traktatu nicejskiego
W stosunku do sprawy dotyczącej Komisji Europejskiej, postanowiono, że duże państwa zrezygnują z jednego komisarza i zostanie przyjęta koncepcja jedno państwo-jeden komisarz. Ten układ ma być stosowany do osiągnięcia przez Unię 27 państw członkowskich. Teraz kiedy w Unii jest 27 państw, należy się zastanowić w jaki sposób będzie postępowało dalsze poszerzenie, gdy chodzi o skład Komisji Europejskiej, gdyż uznano, że w składzie Komisji Europejskiej nie może być więcej niż 27 komisarzy. Teraz Rada Europejska powinna ustalić jednomyślnie o trybie rotacji w składzie Komisji Europejskiej. Druga podstawowa kwestia agendy konferencji międzyrządowej to ważenie głosów w Radzie Unii Europejskiej. Przyjęto aktualny dzisiaj system, że w przypadku 27 państw członkowskich, ogólna liczba głosów (pula głosów przysługujących wszystkim państwom) wyniesie 345, a do podjęcia uchwały będzie potrzebne 255 głosów. Drugie ustalenie dotyczące głosowania polega na tym, że jeśli sprawa jest przegłosowywana bez wcześniejszego wniosku Komisji, to 255 głosów powinno pochodzić od 2/3 państw członkowskich. Jeśli natomiast sprawa jest po wniosku Komisji i jest zgoda Komisji Europejskiej na określone działanie to wystarczy zwykła większość państw członkowskich. Trzecie ustalenie dotyczące głosowania to jest sprawdzenie czy te państwa, które oddały 255 głosów zamieszkuje 62% ogółu mieszkańców Unii Europejskiej. Ustalenie to należy uczynić na wniosek jakiegokolwiek państwa członkowskiego. Sprawa na temat ważenia głosów ma być rozwiązana jednakże w przyszłym akcie. Kolejna sprawa agendy podstawowej to odchodzenie od jednomyślności na rzecz większości kwalifikowanej. Jeśli chodzi o ten punkt to 26 spraw dotychczas wymagających jednomyślności zostało uznane za sprawy, gdzie będzie stosowane głosowanie ważone. Czyli nie jest to reguła, ale ograniczono liczbę spraw wymagających jednomyślności. Nie udało się utrzymać liczby eurodeputowanych, która była zaproponowana w Amsterdamie (700). Rotacja miejsc w Parlamencie Europejskim, zgodnie z ustaleniami nicejskimi objęła aż 732 członków Parlamentu. Podzielono te miejsca pomiędzy 25 państw (gdyż jeszcze nie dołączyła Bułgaria i Rumunia, sprawa te będzie uzgodniona w przyszłości). Uzgodniono także, że w sądzie I instancji będzie, co najmniej 1 sędzia z każdego państwa członkowskiego, a w Trybunale Sprawiedliwości będzie 1 sędzia z każdego państwa członkowskiego i 8 rzeczników generalnych. Gdy chodzi o Komitet Regionów i Komitet Ekonomiczny i Społeczny, to ustalono, że w obydwu tych komitetach będzie zasiadało 344 członków. Inna zmiana to zmiana Art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej. Zmiana ta nastąpiła w wyniku pewnych wydarzeń w Austrii i obaw, że ugrupowania nacjonalistyczne mogą uzyskać rządy w państwie członkowskim Unii Europejskiej i że zostaną zagrożone takie wartości jak demokracja, praworządność, poszanowanie praw człowieka. Wprowadzono pewne postanowienia w Art.7, umożliwiające reagowanie na bezpośrednie zagrożenie dla tych wartości. Określono procedurą, która ma być wszczęta na wniosek 4/5 państw członkowskich, potem wyjaśnienie ze strony tego państwa i podjęcie odpowiednich decyzji. Zawarto też postanowienia dotyczące tzw. wzmocnionej współpracy, która zastąpiła koncepcję ściślejszej współpracy zawartej w traktacie amsterdamskim. Nie wszystkie kwestie zostały załatwione przez traktat nicejski. Ustalono, że pozostałe kwestie postawiono pozostawić w tzw. Procesie postnicejskim.
Charakterystyka poszczególnych instytucji (kompetencje, tryb działania)
Mówiąc o systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej należałoby powiedzieć, że pewne zasady systemu instytucjonalnego kształtują relacje odnoszące się do całej UE a pewne zasady określają przede wszystkim te relacje pomiędzy wspólnotami czy też pomiędzy państwami członkowskimi a wspólnotami. Chodzi o relacje dotyczące UE to pierwszą zasada jest to iż UE działa w oparciu o te same ramy instytucjonalne które wykorzystują wspólnoty europejskie, czyli nie ma odrębności instytucjonalnej pomiędzy UE a wspólnotami chociaż niektóre instytucje starają się pewne elementy eksponować, np. określenie rady Radą Unii Europejskiej jest świadectwem tego że rada kreuje się sama na instytucję unijną. Jeszcze w większym stopniu dotyczy to Rady Europejskiej która jest zgodnie z traktatami ukierunkowana na dawanie impulsów działaniom politycznym UE.
Zasada jednolitych ram instytucjonalnych UE i wspólnot europejskich
Zasada subsydiarności (pomocniczości) instytucje wkraczają ze swoimi kompetencjami tylko w tych wypadkach kiedy równie skutecznie nie można działać na płaszczyźnie krajowej, lokalnej czy regionalnej. Tam gdzie nie ma wyraźnie określonych uprawnień instytucji to ta ingerencja instytucjonalna możliwa jest tylko na zasadzie pobiegnięcia lepszych efektów przez działanie wspólnotowe. W ramach działań instytucjonalnych UE muszą być szanowane wartości unijne, praworządność, demokracja, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności. Z koleji jeśli chodzi o system instytucjonalny wspólnotowy to jeśli mówimy o relacjach pomiędzy instytucjami to istnieje przede wszystkim Rada Autonomii Instytucjonalnej i Zasada Równowag Instytucjonalnej - oznacza, że instytucje europejskie mają działać w taki sposób by można było skutecznie wykonywać cele wspólnot europejskich, ta równowaga ma prowadzić do tego, że poszczególne elementy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej natomiast władza wykonawcza i władza prawodawcza jest dzielona pomiędzy parlament i komisje i Radę Unii Europejskiej. Równowaga instytucjonalna ma zapewnić harmonijne powiązanie tych kompetencji tak aby każdy znał swoje miejsce w tym systemie decyzyjnym UE, aby mogło to w miare sprawnie, bez kolizyjnie funkcjonować. Wiąże się z tym poszanowanie pewnej wyłączności w tym zakresie w jakim traktaty tą wyłączność przyjmują. Autonomia oznacza, że w tych dziedzinach które zostały wyraźnie zarezerwowane dla tych instytucji natomiast inne instytucje nie mogą się mieszać, ingerować, muszą respektować przyznane poszczególnym instytucjom kompetencje, ten procent powinien być w taki sposób realizowany aby wszystkie zadania i cele były spełniane aby nie dochodziło do żadnych nieporozumień aby można było w sposób godny określony terminarzem wykonywać różne punkty programu działalności. Można dodać jeszcze do tych działań podejmowanych w ramach instytucji działania które mają służyć zapewnieniu lojalnej współpracy między instytucjami. Instytucje powinny w tym celu wymieniać się odpowiednimi dokumentami, informować się, jeśli w UE ten system źle funkcjonuje to trybunał sprawiedliwości stara się pogodzić instytucje jeśli te sprawy nie są właściwie rozwiązywane no to przy tak szerokich kompetencjach jest bardzo łatwo o nie powodzenie tych różnych przedsięwzięć i w związku z tym trzeba odpowiednio wcześnie reagować aby ta współpraca była w sposób lojalny, właściwy kształtowana. Można też mówić o kontaktach pomiędzy państwami członkowskimi a instytucjami wspólnotowymi ważne jest to aby państwa pamiętały jakie kompetencje powierzyły instytucjom. Występuje to koncesja kompetencji powierzonych tam gdzie wyraźnie państwa przekazały uprawnienia, to muszą pozostawić poza zakresem organów krajowych, natomiast można myśleć o tym że są pewne dziedziny gdzie jest dzielona kompetencja pomiędzy wspólnoty a państwa członkowskie i mogą być kompetencje w dalszym ciągu pozostawione państwom członkowskim a tylko pomoc ze strony instytucji umożliwia państwom wywiązywanie się z określonych zadań. Obszary podziału w tym zakresie:
Obszar kompetencji powierzony instytucjom i w tym wypadku państwa mają już nie wiele do powiedzenia.
Obszar kompetencji gdzie współuczestniczą państwa i instytucje wspólnotowe to tutaj znajdziemy kompetencje dzielone.
Pozostawienie sfery aktywności państwom a instytucje mają pomagać państwom w realizowaniu tych celów.
Zostały one spisane do traktatów założycielskich wspólnot i Unii Europejskich.
Obecny system instytucjonalny obejmuje pięć instytucji:
Parlament Europejski
Rada Unii Europejskiej
Komisja Europejska
Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Obrachunkowy
Grupa instytucji działająca we wszystkich wspólnotach w ramach Unii Europejskiej. Nie jest umieszczony na tej liście Rada Europejska zgodnie z tymi aktualnie obowiązującymi podstawami prawnymi zmienia to traktat konstytucyjny oraz traktat reformujący wspólnotę europejską i unię europejską. Bardzo istotnym dokonaniem mogło być zrealizowane dzięki traktatowi konstytucyjnemu to było włączenie rady Europejskiej do struktury i wyjaśnienie problemu który ciągnie się od uprawomocnienia się traktatu z Mastricht. Prościej by było traktować UE jako jednolity podmiotowy twór bez rozdrobnienia na wspólnoty europejskie. Można liczyć, że państwa zdecydują się na dość radykalny krok, że Wspólnota Europejska zostanie zastąpiona przez Unię Europejską jeżeli zniknie ta dwoistość nazewnicza będziemy mieli do czynienia tylko z jednym tworem organizacyjnym.
14