Integracja europejska i Prawo Wspólnotowe
Wykład XI 12.12.2007
Traktat akcesyjny
Warunki przystąpienia państwa do Unii Europejskiej zawarte zostały w Art. 49 Traktatu o UE. Zgodnie z tymi postanowieniami przyjmowanie państwa do UE odbywa się na podstawie traktatu akcesyjnego. Przyjęcie państwa do UE oznacza jednakowe przyjęcie go do Wspólnoty Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej. Jeśli istotnie wejdzie w życie Traktat reformujący UE to pod tym względem uprości się sytuacja, ponieważ państwo będzie uzyskiwało członkostwo Unii Europejskiej, który zastąpi Wspólnotę Europejską. Mówiąc o kalendarzu związanym z traktatem akcesyjnym należy przypomnieć, że 13 grudnia 2002 roku nastąpiło ostateczne zamknięcie negocjacji akcesyjnych. Zamknięto wszystkie 29 obszarów, w, których prowadzono rokowania, w związku z tym podpisanie traktatu nastąpiło w Atenach 16 kwietnia 2003 roku. Ponieważ w przypadku traktatu akcesyjnego Sejm zdecydował o wprowadzeniu procedury referendalnej, referendum zostało przeprowadzone w czerwcu 2003 roku, które dało pozytywny skutek i dało wolna drogę Prezydentowi RP do dokonania aktu ratyfikacji. Trzeba pamiętać, że akt ratyfikacji ma symboliczny charakter. Głowa państwa podpisuje dokument ratyfikacyjny, który jest potwierdzeniem dokonanie aktu i zawiera on także sens traktatu. Mówiąc o uroczystości ratyfikacji trzeba pamiętać, że jest to akt, który wywiera skutki prawne na płaszczyźnie krajowej. Po podpisaniu, dokument ratyfikacyjny jest składany depozytariuszowi. Po uzyskaniu kompletu dokumentów ratyfikacyjnych, traktat może uzyskać moc wiążącą. W przypadku traktatu akcesyjnego ustalono, że powinien on uzyskać moc wiążącą z dniem 1 maja 2004 roku. Warto zwrócić uwagę, że w tym wypadku po raz pierwszy we historii UE przeniesiono termin akcesji z 1 stycznia na 1 maja. Było to spowodowane tym, iż obawiano się, że wszystkie procedury ratyfikacyjne nie zostaną przeprowadzone we wszystkich państwach, zarówno w nowych jak i dotychczasowych państwach członkowskich (w sumie 25 państw). Z tego względu inne terminy, które wiązały się z dalszymi krokami, musiały być odpowiednio zaplanowane i I okres w historii funkcjonowania UE w powiększonym składzie był traktowany jako okres przejściowy. Uznano, ze trzeba przeprowadzić wybory parlamentarne, potem ustalić skład Komisji Europejskiej i wtedy, jak będzie nowy Parlament i nowa Komisja to można będzie już zacząć procedować zgodnie z zasadami przyjętymi w traktacie nicejskim, a także należało wprowadzić wszystkie reguły nicejskie. Mówiąc o traktacie akcesyjnym trzeba powiedzieć, że pojęcie to może być różnie rozumiane, gdyż możemy mówiąc o traktacie akcesyjnym w ścisłym tego słowa znaczeniu oraz o traktacie akcesyjnym w szerszym znaczeniu.
Na traktat akcesyjny sensu largo składają się: oprócz właściwego traktatu dotyczącego przystąpienia (traktatu akcesyjnego sensu stricto) składa się także akt, który określa warunki tego przystąpienia, oraz dostosowań w traktach stanowiących podstawę UE. Trzecim aktem, który jest zawsze przyjmowany przy okazji zawierania traktatu akcesyjnego jest akt końcowy, który jednakże nie jest elementem traktatu akcesyjnego sensu largo. W akcie końcowym dokumentuje się procedurę, a więc czynności pełnomocników, którzy reprezentują państwa przy podpisywaniu traktatu. Wspomina się także w nim o wszystkich czynnościach, które były podejmowane w ramach konferencji międzyrządowych, a także do aktu końcowego dołącza się deklaracje. Te deklaracje mogą dotyczyć wszystkich lub niektórych państw. Należy powiedzieć, że dwuczłonowa struktura tych dokumentów była stosowana podczas wcześniejszych poszerzeń, ale na początku proces przyjmowania był zupełnie i inny, w odniesieniu do EWWiS, ponieważ wtedy akcesja nie odbywała się na mocy traktatu tylko na mocy specjalnych decyzji instytucji tej wspólnoty.
Budowa traktatu akcesyjnego
Traktat dotyczący przystąpienia rozpoczyna się od wymienienia 25 państw, które zawierają dokument. W przypadku Polski w imieniu Prezydenta RP traktat podpisywał Premier, Minister Spraw Zagranicznych oraz Sekretarz Stanu resortu spraw zagranicznych. Od polityka państwa, zależało, kto podpisywał traktat akcesyjny np. w imieniu Królowej Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, traktat podpisał premier Tony Blair, a z kolei w imieniu Wielkiego Księcia Luxemburga, traktat podpisał premier Jean-Claude Juncker, a w imieniu Prezydenta Niemiec traktat został podpisany przez Kanclerza Federalnego, Gerharda SchrÖdera. Przepisy traktatu akcesyjnego nie dają jednolitego rozstrzygnięcia co do reprezentowania kraju w UE (albo głowa państwa, albo szef rządu). Jeśli chodzi o właściwy traktat akcesyjny, jest to bardzo krótki dokument, który zawiera niewiele merytorycznych ustaleń. We wstępie do traktatu akcesyjnego mowa jest o tym, że państwa podpisujące ten traktat zobowiązuje się do realizacji celów traktatów, które stanowią podstawę działania UE. W Preambule powołano się na Art. 49 Traktatu UE. Króciutko odnotowano etapy procedury akcesyjnej uznano, że traktat ten pozwoli na poszerzenie procedur integracyjnych Europy. Zgodnie z Art. 1 traktatu akcesyjnego 10 państw w nim wymienionych (w tym Polska) stają się członkami UE a także stronami traktatu unijnego i traktatów ustanawiających WE i EWEA. Wątpliwości przy Traktacie reformującym budzi fakt, dlaczego nie uwzględniono w nim właśnie Wspólnoty Energii Atomowej, gdyż po wejściu w życie tego traktatu będzie istnieć UE i EWEA. Lepiej chyba by było, gdyby kompetencje EWEA przejęła zreformowana UE, która ma przejąć kompetencje WE, jednak przy okazji Konstytucji Europejskiej była dyskusja na ten temat i nie wszystkie państwa godziły się na takie rozwiązanie. Również w Art. 1 Traktatu akcesyjnego jest powiedziane, że jeśli chodzi o szczegóły warunków określonych w traktatach, to należy je odszukać w traktacie dotyczącym warunków przystąpienia do UE, który stanowi integralną część traktatu akcesyjnego. W Art. 1 podkreślono jeszcze charakter traktatu akcesyjnego, który sytuuje ów traktat w kategorii prawa pierwotnego. Konsekwencją tego, jest to, że wszystkie zmiany dokonywane w traktacie akcesyjnym musza być aprobowane przez wszystkie państwa członkowskie. Tym samym też traktat akcesyjny podlega jurysdykcji Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Do traktatu akcesyjnego odnoszą się także te uregulowania, które dotyczą konieczności zwołania ewentualnej konferencji międzyrządowej, gdyby państwa zdecydowały się na dokonywanie poważniejszych zmian. Wymagałoby też to porozumienia wszystkich państw członkowskich. W traktacie zaznaczono też, że chodzi o spełnienie wymogów konstytucyjnych, a więc prawo pierwotne, jest tak przyjmowane przez państwo jak to wynika z jego ustroju konstytucyjnego. W Art. 2 Traktatu stwierdzono, że Traktat wejdzie w życie z dniem 1 maja 2004 roku, przy czym data ta była uwarunkowana złożeniem przez wszystkim sygnatariuszy złożeniem wszystkich dokumentów ratyfikujących do dnia 30 kwietnia 2004 roku. Należy zaznaczyć, że istniała konieczność ratyfikacji traktatu tylko wobec dawnych państw członkowskich, natomiast wobec przypadku nowych państw, takiej konieczności nie było. W postanowieniach traktatu akcesyjnego uznano, że tymczasowo mogą być stosowane pewna jego postanowienia niektóre, przed jego formalnym uprawomocnieniem się. Traktat został pierwotnie zawarty w 21 językach. Oryginał traktatu akcesyjnego znajduje się w archiwum włoskim. Jeśli jest ustalony inny próg uprawomocnienia się wyroku, to depozytariusz musi takie rzeczy odnotowywać. Jeśli depozytariusz stwierdzi, że wszystkie państwa złożyły dokumenty ratyfikujące, to traktat zaczyna obowiązywać.
Akt dotyczący warunków przystąpienia
Składa się z 62 Artykułów, ujęte w 5 częściach, które są odpowiednio ułożone, a ponadto do aktu tego dołączonych jest 18 załączników i 10 protokołów, które na mocy aktu stanowią integralną część dokumentu, a co za tym idzie, także część traktatu akcesyjnego sensu largo.
Część I - „Zasady”
Część ta, a zatem i początek atu stanowi praktyczny artykuł, który zamieszczany jest w wielu umowach międzynarodowych. Zawarte są w nim wyjaśnienia podstawowych pojęć. Jest to taki słownik. Wyjaśnione są w nim takie terminy jak: „Traktaty założycielskie”, „Obecne państwa członkowskie”, „Nowe państwa członkowskie”, „Wspólnota”, „Unia” i „Instytucje”. W kolejnych postanowieniach dotyczących zasad, mowa jest o przystąpienie do UE. Zgodnie z kluczowym uregulowaniem, od momentu wejście w życie traktatu akcesyjnego, wszystkie nowe państwa członkowskie są związane postanowieniami traktatów założycielskich w ich obecnej formie, tj. z uwzględnieniem traktatów zmieniających (Jednolitego Aktu Europejskiego, Traktatu amsterdamskiego itp.) Artykuły od 3-6 dotyczą innych aktów prawnych, czyli dotyczą w jakim sensie pozostałe elementy dorobku prawnego Wspólnot i Unii będą miały zastosowanie. Na przykład Polska i pozostałe 9 państw od momentu przystąpienia były od razu związane postanowieniami z Schengen. Oprócz tego chodzi jeszcze o inne umowy międzynarodowe zawierane przez UE, to nowe państwa członkowskie musiały je przyjąć. a jeśli chodzi o umowy mieszane (kiedy stronami są i państwa członkowskie i Wspólnoty) to nowe państwa są zobowiązane, by do tych umów przystąpić stopniowo. Uregulowany został także fakt obecności nowych państw członkowskich w Europejskim Obszarem Gospodarczym. Konstrukcja EOG wiązała się z funkcjonowaniem EFTA (Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu). Porozumienie dotyczące EOG jest porozumieniem zawartym pomiędzy państwami wspólnotowymi i państwami należącymi do EFTA. Z tego porozumienia wyłączyła się Szwajcaria. Akty dotyczący przystąpienia, przewiduje, że nowe państwa członkowskie powinny dostosować swoje umowy międzynarodowe zawarte z krajami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi, do tych obowiązków, które wynikają z członkostwa w UE (zwłaszcza jeśli chodzi o porozumienia gospodarcze i handlowe). Jeśli nie było możliwe dostosowanie tych umów, to Polska musiała te umowy wypowiedzieć. Nowe państwa musiały też dostosować prawo pochodne UE do swoich regulacji prawnych.
Część II - „Dostosowania w traktatach”
Dalsze postanowienia dotyczą kwestii, wiążących się z modyfikacjami następującymi w Prawie Pierwotnym i Pochodnym. Chodzi tu między innymi o zmiany w składzie i sposobu działania instytucji europejskich. Określono, także, że zakres terytorialny obowiązywania traktatu akcesyjnego. Zakres ten objął terytoria wszystkich nowych 10 państw przystępujących do UE, podczas, gdy w przypadku niektórych państw były przewidziane derogacje np. w odniesieniu do Wielkiej Brytanii, Danii.
Część III - „Postanowienia stałe”
Są to postanowienia, które w przeciwieństwie do części II nie dotyczą wyłącznie I okresu, który dostosowywał UE do nowego składu. Włączone są do Części III aktu a także do załączników (2-4). Chodzi tu o dostosowanie wszelkiego rodzaju aktów prawnych (rozporządzeń i dyrektyw) w celu harmonizacji porządku prawnego UE.
Część IV - „Postanowienia przejściowe”
Dotyczą one funkcjonowania Unii, ale nie Wspólnot, odniesienia do poszczególnych państw znalazły się w załącznikach. (5-14). Polski załącznik to załącznik 12. Określone są w nim warunki dotyczące naszej akcesji. Składa się on z 11 tytułów. Tytuły odpowiadają odpowiednim obszarom negocjacyjnym, gdzie wynegocjowano okres przejściowy. W części IV aktu dotyczącego warunków przystąpienia zawarte są też przepisy finansowe. Chodziło oto, że w ramach UE są różne ustanawiane perspektywy ustanawiane. W tym przypadku chodziło o okres 2000-2006, a więc okres, kiedy 10 państw weszły do UE. Ustalono między innymi postanowienia dotyczące pomocy finansowej na rzecz nowych państw członkowskich. Mowa jest o rozwoju administracyjnym i przeznaczaniu wkładów na strefę Schengen. Bardzo szczegółowo uregulowano mechanizmy ochronne, które zostałyby zastosowane jeśli na rynku wewnętrznym Unii pojawiły się jakieś poważne uchylenia. Mowa jest tez o regulacji rybołówstwa, rynku mięsnego itp.
Część V - „Postanowienia dotyczące wprowadzenia niniejszego aktu w życie”
Ostatnia część dotyczy wprowadzenia aktu, czyli o powoływaniu organów i ich działań wobec tego aktu. Są to postanowienia dostosowawcze.
Do aktu dołączono protokoły i załączniki odnoszące się do każdego z osobna i wszystkich państw akcesjonowanych.